Giştpirsiya Serxwebûna Başûrê Kurdistanê ya 2017an

Giştpirsiya serxwebûna Başûrê Kurdistanê, Referandûma serxwebûna Başûrê Kurdistanê, Rîfirandoma serxwebûna Başûrê Kurdistanê, kar û xebatên di rêya serxwebûna Kurdistanê de ye. Piştî sala 2003an ku DYA kete nav axa Îraqê de derfetek mezin ji bo kurdên başûr çêbû ku statuyekê bi dest bixin. Jixwe statuyek jî standin û piştî wê jî kar û xebat di rêya serxwebûnê de dikin. Li sala 2004ê li welat û derveyî welat destnîşan kom kiribûn ku kurd dixwazin serbixwe bibin. Di encamê de 1 milyon 700 hezar destnîşan hatin kom kirin û teslîmî Neteweyen Yekbûyî kirin. Her wisa di kanûna paşîn a 2005ê de jî referandûmeke nefermî hatiye kirin ku pirraniya kurdan serxwebûn dixwast. Niha gehiştiye asta giştpirsiya serxwebûnê. 30ê adara 2017an, serokê Herêma Kurdistanê Mesud Barzanî li Hewlêrê pêşwaziya sekreterê giştî yê rêxistina Neteweyên Yekgirtî António Guterres kir.

Giştpirsiya serxwebûna Başûrê Kurdistanê, 2017
Gelo tu dixwazî herêma Kurdistanê û navçeyên kurdistanî yên derveyî herêmê bibine dewleteke serbixwe?
Cih	Başûrê Kurdistanê
Dem	25ê îlonê 2017(2017-09-25)
Encam
Erê    92.73% Na    7.27%

     Sînorên Hikûmeta Herêma Kurdistanê      Herêmên ku di bin desthilatiya kurdan de ye (hezîran 2014–adar 2017)      Herêmên derveyî desthilatiya kurdan (Başûrê Kurdistanê)      Îraq

Di vê civînê de Mesud Barzanî ji di gel sekreterê giştî yê rêxistina Neteweyên Yekgirtî re gotiye ku di demeke nêz de wê referandûma serxwebûnê were kirin û ji Neteweyên Yekbûyî xwestiye ku alikariya wan bikin.

Di 2ê nîsana 2017an de Partiya Demokrat ya Kurdistanê (PDK) û Yekitiya Niştimanî ya Kurdistanê (YNK) li ser referandûma serxwebûnê û bilindkirina alaya Kurdistanê li Kerkûkê civiyan. Li gor siyasetmedarên kurd ev pengava yekê bû ku li ser giştpirsiyê her du alî kom bûn.

Nûnêrê taybet yê Neteweyên Yekbûyî yê Îraqê di 22ê gulana 2017an de got ku Herêma Kurdistanê di derbarê referandûmê de em agahdar kirine û her wisa lêzêdekir ku gelê Kerkûkê dixwaze bikeve nava Herêma Kurdistanê.

Her wisa Mesud Barzanî di 25ê gulana 2017an de çû Sofiyaya paytexta Bulgaristanê. Li vir li gel serokwezîrê Bulgaristanê Boyko Borissov hevdîtinek pêkanî û ji wi re behsa referandûmê serxwebûnê kir.

Li gor serokê komiteya hilbijartin û giştpirsiyê Hendren Muhammed Neteweyên Yekbûyî wê di giştpirsiyê de bêalî bibin û ji bo ku giştpirsî yasayî bibore wê ofîsan vekin.

14ê îlona 2017ê li Dihokê di navbera Serokatiya Herêma Kurdistanê û Neteweyen Yekgirtî re bi beşdabûna DYA, Almanya, Fransa û Brîtanyayê de hevdîtinek girîng hatiye kirin.

Giştpirsî

Biryara Giştpirsiyê

Mesûd Barzanî wek serokê komîteya giştpirsiyê kar dike

Serokê Herêma Kurdistanê bi aliyên siyasî, partiyên û hinek bûrokraten re 7ê hezîrana 2017an de li Pîrmamê kombûnek pêk anî. Di wê kombûnê de biryara referandûma serxwebûna Kurdistanê hatiye îlankirin ku referandûm di 25ê îlona 2017an de were kirin. Parlamena Kurdistanê jî 15ê îlona 2017ê de ev biryar pesend kir.

Di vê civînê de amadebûyên civînê bi koma dengan li ser van çend xalan li hev kirin:

• Yekem: Roja 25ê îlona 2017ê weke roja sazkirina referandûmê li Herêma Kurdistana Iraqê û navçeyên Kurdistanî yên li derveyî rêveberiya herêmê hat diyarkirin.
• Duyem: Her ji roja dawîhatina civînê heta dema birêveçûna referandûmê, hemû alî xebatê ji bo ji bo çalakkirina parlamenê û çareserkirina pirsgirêkên siyasî bikin, ew yek jî bi armanca bi dest xistina komdengiya niştimanî.
• Sêyem: Tekezî li ser başkirina debar û rewşa jiyana xelkê û awirdan li arîşeyên aborî yên hevwelatiyên Kurdistanê û mûçewergir û çîn û tijwêj û xelkê kêmdahat hat kirin.
• Çarem: Biryar hat dayîn ji bo pêkanîna Encumena Bilind a Referandûmê bi serokatiya birêz Mesûd Barzanî. Herwiha biryar hat dayîn, ku heta roja 12ê îlona 2017an partiyên siyasî nûnerên xwe bo beşdarbûn di çend komîteyên taybet bi referandûm û piştî referandûmê de diyar bikin.

Aliyên siyasî ku di vê civînê de hazir bûn:

1. Partiya Demokrata Kurdistanê
2. Yekîtiya Nîştimanî ya Kurdistanê
3. Yekgirtiya Îslamî ya Kurdistanê
4. Tevgera Îslamî ya Kurdistanê
5. Partiya Şu'î (Komunistên) Kurdistanê
6. Partiya Sosyalîst Demokrata Kurdistanê
7. Partiya Zehmetkêşên (Kedkarên) Kurdistanê
8. Partiya Karker û Rencderên (Kedkarên) Kurdistanê
9. Partiya Çaksaziya Pêşketiya Kurdistanê
10. Lîsta Hewlêr ya Turkmenî
11. Bereya (Eniya) Tirkmenî ya Iraqê
12. Partiya Geşepêdana Tirkmenan
13. Lîsta Ermenan li Parlemena Kurdistanê
14. Tevgera Demokrat a Aşûrî
15. Civata Gelê Kildanî Suryanî Aşûrî

Bûrokratên di vê civînê de hazir bûn:

1. Serokê Herêma Kurdistanê: Mesud Barzanî
2. Cigîrê Serokê Herêma Kurdistanê: Ebdullah Resul Elî (Kosret Resûl)
3. Serokê Hikûmetê: Nêçîrvan Barzanî
4. Serokê Komîsyona Bilinda Hilbijartinên Kurdistanê
5. Cîgirê Komîsyona Bilinda Hilbijartinên Kurdistanê

Di vê civînê de Mesûd Barzanî Komîsyona Bilinda Hilbijartinan û Referandûmê li Herêma Kurdistanê erkdar kir, da ku ji bo birêveçûna referandûm û hilbijartinan dest bi amadekariyan bikin, Her wisa hêjayî gotinê ye ku di vê civînê de Tevgera Goran û Komela Îslamiya Kurdistanê hazir nebûn.

Komîteya Giştpirsiyê

Endamên Komîteyê

1. Serokê Giştî ya proseya giştpirsiyê: Mesûd Barzanî
2. Endamê Komîteya Giştpirsiyê: Hişyar Zêbarî (Partiya Demokrat a Kurdistan)
3. Endamê Komîteya Giştpirsiyê: Necmeddîn Kerîm (Yekitiya Niştimanên Kurdistanê)
4. Ebdullah Wertê (Tevgera Îslamî ya Kurdistanê )
5. Ebu Karwan (Partiya Komunîsta Kurdistanê)
6. Mihemed Hewdiyanî (Yekgirtûya Îslamî)
7. Mihemed Sededîn (Nûnerê Tirkmenan)
8. Wehîde Hûrmiz (Nûnerê Xristiyanan)
9. Şêx Şemo (Nûnerê Êzidiyan)

Xebatên Komîteya Giştpirsiyê

Komîteya giştpirsiyê dê hemû kar û xebatên di derbarê giştpirsiyê de organîze bike û birêve bibe. Ev komîte ji hemû partiyan nûnerek heye. Yekemîn xebata vê komîteyê dê ew be ku ji bo giştpirsiyê li gel Bexdayê danûstandinan bikin.

Tê zanîn ku wezîrê dervê yê Iraqê yê berê, her wisa endamê PDKê Hoşyar Zêbarî dê bibe serokê komiteya giştpirsiya serxwebûna Kurdistanê, piştî ev diyar bûye jî hatinûçûnek zêde li gel Hoşyar Zêbarî çêbûye. 20ê hezîrana 2017ê de li gel konsolê Îranê Murteza Ebadî û şanda pê re li ser giştpirsiyê hevdîtin kiriye. Di heman rojê de jî Hişyar Zêbarî li gel nûnerê NY li Iraqê Jan Kubis û nûnerê NY li Hewlêrê hevdîtin pêkaniye. Di vê kombûne de jî Zêbarî jî heyeta NYyê gotiye ku dê giştpirsî di wextê xwe de bê kirin

Komîteya giştpirsiyê yekem civîna xwe bi serokayetiya Mesûd Barzanî birêvebir.. Piştî vê civînê komîteya Giştpirsiyê wek Encûmena Bilind a Giştpirsiyê tê zanin û xebat bi vî navî dê berdewam bikin. Encûmena Bilind a Giştpirsiyê dest bi civîna kir û yekemîn civîna xwe jî pêkanî.

Yekemîn Civîn (08.07.2017)

1. Pabendbûna beşdarbûyên civînê bi biryar û raspardeyên civîna 07 hezîran 2017 ya di derbarê diyarîkirina roja 25ê îlona 2017 ya ji bo birêveçûna referandûmê li Herêma Kurdistanê û navçeyên Kurdistaniyên derveyê îdareya Herêma Kurdistanê û çareserkirina proseya siyasiya Herêma Kurdistanê û hewldanên ji bo baştirkirina debara jiyana xelkê.
2. Ji bo hengavên kirdarî li amadekariyên hemû warên referandûmê heykeliyeta kar ya Encûmena Bilinda Referandûmê û jêr komîteyên din hatiye diyar kirin.
3. Hikûmeta Herêma Kurdistanê bi hemû şiyanek ve bi hemahengî li gel Komîsyona Bilinda Hilbijartin û Rapirsiya li Herêma Kurdistanê û aliyên peywendîdar, pêdiviyên birêveçûna referandûmê peyda dike

• Endamekî Komîteya Bilind a Referandûmê dibêje serdana şanda referandumê bi serokatiya Serokê Herêma Kurdistanê Mesûd Barzanî bo Broksilê li ser vexwendineke fermî ye û di dema bê de dê pêngavên referandûmê zêdetir bibin.Piştî agahdar kirina ku Barzanî dê biçe Ewropa di 10ê gelawêje de Mesûd Barzanî, Necmedîn Kerîm, Hoşyar Zêbarî, Mihemed Hewdiyanî, Berpirsê Pêwendiyên Derve yê Hikûmeta Herêma Kurdistanê Felah Mistefa, Mihemed Sededîn, Wehîde Hûrmiz û Şêx Şemo çûn Brûkselê. Di vê ziyaretê de dê li gel dewletên Ewropayê danûstandinên giştpirsiyê bikin.. Komîteya giştpirsiyê yekem civîna xwe li gel pêkhateyan dewleta Belçîkayê kirin. Pêşiyê li gel Serokê Herêma Flanders a Belçîkayê Geert Bourgeois, civînek pêk anî. Piştî vê civînê jî li gel rêvebirên Belçîkayê hevdîtin kirin. Li gor serokê komîsyona giştpirsiyê Mesûd Barzanî, ev civîn baş birêveçûn û lêzêdekir ku Belçîka amadeye nûnera bihinêre giştpirsiya serxwebûna Kurdistanê. Piştî hevdîtinên komîteya giştpirsiyê li gel rêvebirên Belçîkayê, komîteya giştpirsiyê dest bi civînên xwe yên li gel fraksîyonên parlamena Ewropayê kirin. Yekem civîn li gel Partiya Gel a Ewropayê (EVP) kirin. Şanda giştpirsiyê civînek li gel cîgirê serokê parlamena Ewropayê kirin. Piştî vê civînê şanda giştpirsiyê li gel Serokê Frakisyona Xistyanan li Parlamena Ewropayê civiyan.

Bi dûçûna endamê komîteyê Ebdullah Wertê ji bo dîplomasiyê 2 komîsyon dê werin ava kirin. Yek komîsyon ji wan dê biçe welatên derve û yek komîsyon dê biçe Bexd .

Duyemîn Civîn (30.07.2017)

1. Civînê biryar da bi raspardina birêz Mesûd Barzanî û Kosret Resûl Elî ji bo pêkanîna şanda danustandina li gel Bexda.
2. Civînê biryar da li dû heftiyan da Parlamena Kurdistanê dest bi kar bike ji bo çareseriya kêşeyan û piştevaniya li referandûmê.
3. Di derbarê prensîpên pêkhatan û Sekreteriyeta Encûmena Bilinda Referandûmê danustandina bîr û ramanên wan kirin.

Hêjayî gotinê ye ku di vê civînê de Mesûd Barzanî Serokê Herêma Kurdistanê û beşdariya birêz Kosret Resûl Elî Cîgirê Serokê Herêma Kurdistanê, Nêçîrvan Barzanî Serokê Hikûmeta Herêma Kurdistanê, nûnerên partiyên siyasî û pêkhatên neteweyî û dînî yên endamê wê Encûmenê birêveçû.

Sêyem Civîn (07.08.2017)

1. Pêşhatên siyasiyên dawî û helwestên navxweyî û navçeyî û navdewletî hatiye guftûgokirin û nirxandin
2. Pêkanîna şandekî danustandinê li gel Bexda pejirandin
3. Biryar li ser ajanda û bernameya kar dan.

Çarem Civîn (12.08.2017)

• Li vê civînê de serdana çaverêkiriya şanda bilinda Herêma Kurdistanê ya ji bo Bexda bi mebesta danustandina li ser pirsên siyasî û dînî peywendiya di navbera Hewlêr û Bexda guftûgo kirin û hêlên giştî û naveroka danustandinan jî diyar kirin.
• 14.08.2017ê de şanda Komîteya Bilind a Giştpirsiya Başûrê Kurdistanê serdana Bexda kir û li gel burokratên İraqê civiyan.Di vê şandê de nûnerê PDKê Dr. Nûrî Şawês, nûnerê YNKê Sedî Ehmed Pîre, nûnerê Serokatiya Herêma Kurdistanê Fûad Husên, nûnerê Yekgirtû Mihemed Ehmed, nûnera kurdên êzidî Viyan Dexîl, nûnerê krîstiyanan Romyo Hekarî û herwiha nûnerê tirkmenan Macîd Bazirgan, cîh digre. Piştî van hevdîtinan kanala Rûdawê angaşt kir ku heyeta Kurdan hindek şert û merc danîne ber Bexdayê, eger ew bên cih dê giştpirsî were paşxistin. Bi dûçûna Rûdawê Cîbicîkirina madeya 140 a destûrê, Vegerandina bûdce û mûçeyên Herêma Kurdistanê, Vegerandina pişka Kurd di hikûmeta navendî de, Zêdekirina rêjeya Kurd di artêşa Iraqê de û hindek daxwazên din wek şert avêtin ber Bexdayê. Lê endamê heyetê Seidî Ehmed Pîre yê ji YNK dibêje ku tişteke wisa tune ye ku em giştpirsiyê paş bixin.

Pêncemîn Civîn (23.08.2017)

Di vê civînê de naveroka serdana Wezîrê Berevaniya Amerîka ya ji bo Herêma Kurdistanê û helwestên herêmî û navdewletiyan li ser referandûmê hatiye guftûgokirin û piştî gûhgirtina li rapor û encamên guftûgoyên şanda danûstandinkarê Herêma Kurdistanê li gel Hikûmet û aliyên siyasiyên Iraqê û balyozxaneyên li Bexda, civînê de gihîştin van encamên xwarê:

1. Civînê de pêzanînên xwe ji bo kar û eday yekgirtiya şanda danustandinkara li Bexda hebû û tekez li ser berdewamiya guftûgo û danûstandina li gel Bexda ya di derbarê referandûm û paşaroja peywendiyên di navbera Hewlêr û Bexdayê kirin.
2. Dirustkirina komîte û rêwşuwênên praktikiyên proseya referandûm bi leztir bê kirin ji bo encamdana di dema xwe da û ragihandin û şiyana partiyan ji bo palpiştîkirina referandûmê de hemaheng bin.
3. Civînê de piştgîriya xwe li hewlên Hikûmeta Herêma Kurdistanê ya ji bo çaksazî û li ber girtina rêwşuwênên pêwîst ji bo baştirkirina mûçe û rewşa guzeraniya hemwelatiyan dûpatkir.
4. Encûmena Bilinda Referandûmê ji bilî tekezkirina li mafê rewayê gelê Kurdistanê li diyarkirina çarenivîs, têgihîştina tevahiya helwestên navdewletî heye li beranber referandûmê û eve dûpat dike ku referandûmê hîç bandoreke neyînî li ser şerê Da'îşê de nabê û gelê Kurdistanê li sengerê pêş ya şerê terorê de dimîne û li gel hevpeymanan li şerê terorê da amadeyê hemû cûre hevkarî û hemahengî û guftûgoyê ye.
5. Civînê de baweriyeke tevahî bi şeraketa rasteqîneya pêkhatên neteweyî û oliyên Kurdistanê heye û piştgîriya hemû cûre mîsogeriyek dike ji bo desteberkirina mafên wan.
6. Pêkanîn û şandina şanda danustandinkar ji bo welatên cîran û cîhanê bixe bernameyê karê Encûmena Bilinda Referandûmê.
7. Di demeke nêzîk da li ser prensîpên demokratiyan û mafê çarenivîsa xwe konferansek ji bo nivîskar û edîb û rojnamevanên navçeyê û Rojhilata Navîn bi zimanê Erebî li Herêma Kurdistanê bê saz kirin.

Şeşem Civîn (10.09.2017)

Di vê civînê de biryara giringtirîn hatiye welgirtin ku dê 14ê îlonê 2017ê parlamen were çalak kirin, her wisa biryarên din jî wiha ne:

1. Encûmena Bilinda Referandûmê tekez li ser encamdana referandûmê di dema xwe ya diyarkirî li 25ê Eylûla 2017 li Herêma Kurdistanê û navçeyên Kurdistaniyên derveyê îdareya Herêma Kurdistanê kir û wan hemû gote got û propagandayan red dike ku behsa paşxistina referandûmê dikin.
2. Civînê de berçavgirtina rewşa hestiyara Kurdistanê tekez li ser pêwîstiya yekrêzî û hevdengiya niştimanî û hemahengiya di navbera hêzên siyasî ya ji bo helmeta hevbeşê bangewaziyên ji bo referandûmê kirin.
3. Civînê de tekez li ser parastin û berçavgirtina maf û daxwaziyên pêkhatên neteweyî û oliyên Kurdistanê li hemû qonaxan da kirin û encama civînên lîjneya taybet bi mîsogeriya pêkhatan xistin ber behs û daxwaz ji Sekreteriyeta Encûmena Bilinda Referandûmê kirin ku daxwaziyên wan yek bixe û civînê de palpiştiyên xwe ji bo daxwazên pêkhatan derbirîn.
4. Partî û aliyên beşdarên li Encûmena Bilinda Referandûmê rêkkeftin ku roja pênçşem 14.09.2017 Parlamena Kurdistanê bê çalak kirin û runiştinên xwe yên asayî destpêbike.
5. Encûmena Bilinda Referandûmê piştevaniya xwe ya tevahî ji bo îcraat û hengavên praktîkiyên Komîsyona Bilinda Hilbijartin û Rapirsiyê ji bo proseya referandûmê dûpat dike û daxwaz ji Hikûmet û aliyên peywendîdar dike ku hevkarê Komîsyona Bilinda Hilbijartin û Rapirsiya li Herêma Kurdistanê bin.
6. Encûmena Bilinda Referandûmê daxwaz ji rêxistinên biyanî û rêxistinên civaka medenî dike ku beşdar bin li çavdêrîkirina proseya referandûma li Herêma Kurdistanê

13ê îlona 2017ê Encûmena Bilind ya Giştpirsiyê daxuyaniyek belav kir. 7 xal nîşan kirin.

1. Dûrketin ji bi kar anîna nîşan, ala û sembola her aliyekê yan welatekê ji bilî Ala Kurdistanê.
2. Dûrketin ji bi kar anîna nav û wêneyên sembol û serkirdeyan weke propaganda yan propagandaya referandûmê.
3. Dûrketina ji bêrêzîkirin an êrişkirina li ser serkirde û ala û sembola her aliyekê an jî welatekê.
4. Parastina aramiya bajar û bajarokan û parastina mulkên giştî.
5. Parastina aramiya hevwelatiyan.
6. Hevkarî û hemahengiya li gel dezgehên ewlehiyê û polîs û fermangehên hikûmetê.
7. Em tekez dikin li ser azadiya derbirîna nêrînan û rêdan bi encamdana çalakî û kampîn û propagandaya referandûmê bi awayekê azad û bi şêweyekî şaristanî û aştiyane, û li gorî yasa û rênimayiyên karpêkiriyên Herêma Kurdistanê û rênimayiyên Komîsyona Bilinda Serbixwe ya Hilbijartinan û Referandûmê.

14ê îlona 2017ê Mesûd Barzanî li gel Brett McGurk Nûnerê Taybetî yê Serokê Amerîka û Jan Kubis Nûnerê Taybetî yê Sekreterê Giştî yê rêxistina Neteweyên Yekgirtî û Douglas Silliman Balyozê Amerîka li Iraq û Frank Baker Balyozê Brîtanya li Iraq civînek girîng kir. Di vê hevdîtinê de ji aliyê vê heyetê ve alternatîfek nû li şûna giştpirsiyê dan Mesûd Barzanî. Lê Barzanî ji bo vê alternatîvê got ku biryar ne ya min e, divê serkirdeyên Kurd bi hevra biryar bidin.

Heftem Civîn (19.09.2017)

Sebeba vê civînê ew bû ku ji aliyê partiyên siyasî yên Kurdan ve bersivek ji bo wê heyetanavnetewî bidin ku alternatîvek pêşniyar kiribûn li şûna giştpisriyê. Di vê civînê de ev pêşniyara li şûna giştpirsiyê hatiye dayîn, hatiye redkirin. Di vê civînê de ev biryar hatin dayîn:

1. Ji ber ku ew pêşniyarên heta niha xistine rû ew mîsogeriyên pêwîst têda tûne ku cihê rizamendî û baweriya gelê me bê, ji bo wê yekê proseya referandûmê berdewam dibê.
2. Li heman demî de, bi navê desteberkirina mafê biryardana çarenivîsa gelê me, bi rûyekî binyadineraneya berpirsane ve berdewamî bi proseya guftûgo û diyalogê li gel hemû aliyên peywendîdarên civaka navdewletî tê dayîn .

Heştem Civîn(21.09.2017)

Biryarên civînê:

1. Ji ber wê yekê ku hê jî ew bedîla ku cihê referandûmê bigrê negihîştiye û dema guncaw jî nemaye, eger mîsogeriyeke tevahî ji bo serxwebûna Kurdistanê nedin, referandûm di dema diyarkiriya xwe de birêve diçê.
2. Biryar dan ku bi hemû awayek dergehê guftûgoyê li gel Bexda bi vekirî bihêlê û dema pêwîst pê bê dayîn.
3. Civînê de biryarê dan ku ji bo rûnkirina helwestên dawî, şanda danûstankarê Encûmena Bilinda Referandûmê, roja şemiyê 23.09.2017 serdana Bexda bike.
4. Encûmena Bilinda Referandûmê biryar da, sekreteriyeta Encûmena Bilind, her dû projeyên mafê pêkhatan û ragihandina prensîpa giştî ya dewleta serbixweya Kurdistanê, berî 25.09.2017 belav bike.

Nehem Civîn (24.09.2017)

Biryarên civînê:

1. Roja dûşem 25.09.2017 referandûm li Herêma Kurdistanê û tevahiya navçeyên Kurdistaniyên derveyê îdareya Herêma Kurdistanê birêve diçe.
2. Civînê de, belgenameya siyasî mîsogerkirina mafên pêkhatên neteweyî û oliyan pejirand û destxweşiyê li lîjneya amadekarê belgenameyê kir.
3. Piştî encamdana referandûmê, dergeha guftûgoyê li gel Iraqê vekirî dibe. Bi ajandayekî vekirî ve û ji bo çareserkirina kêşeyan û hemû babetên ji bo bûna bi dû cîranên baş.
4. Encûmena Bilinda Referandûmê destxweşiyê li hemû aliyên siyasiyên Kurdistanê kir ji bo biryara encamdana referandûmê û sûrbûna wan û yekrêzî û hev helwesta wan ya ji bo baştir birêveçûna referandûmê di dema xwe ya diyarkirî da û tekez jî kir ku bi yekrêzî li ser hemû astengan da zal dibin

Piştî encamdana giştpirsiyê Serkidayetiya Siyasî ya Kurdistanê kom bû, dawîbûna erka Encûmena Bilinda Giştpirsiyê kir. Endamê Encûmena Bilinda Referandûmê Sadiq Cebarî jî dibêje; dibe ku em navê encumenê ji Encûmena Bilinda Referandûmê bo Encûmena Bilinda Serxwebûnê yan Encûmena Bilinda Niştimanî biguherin

Budceya û pêkhateyên Giştpirsiyê

Heta niha bi fermî budceyek nehatiye aşkera kirin. Lê hikûmeta herêma Kurdistanê ji bo destpêke 6 milyon dolar ji bo Komîsyona Hilbijartin û Rapirsiyê terxan kiriye. Serokê komîsyona hilbijartinan Hendren Muhemed dibêje ku ji bo hilbijartinên serokayetî, parlamenterî û giştpirsiyê 31 milyon dolar hewce ye. Bi dûçûna Hendren Muhemmed ji vî budçeyê nêzîkî 17 milyon dolar ji bo giştpirsiyê ye. Her wihan endamê rêveberiya Komîsyona Hilbijartin û Rapirsiyan Dr. Cotiyar Adil dibêje ku ji bo giştpirsiyê 12 mîlyon dolar hewce ye û ew ê daxwaz ji hikûmeta herêmê bikin ku vî budçeyê bo giştpirsiyê terxan bikin. Hêjayî gotinê ye ku Hikûmeta Bexdayê heta niha budçeyek ji bo giştpirsiya herêma Kurdistanê re terxan nekiriye

Bi dûçûna berdevkê Komîsyona Hilbijartin û Rapirsiyan Şervan Zirarî nêzîkî 55-60 hezar karmend ji giştpirsiyê hewce ne. Her wisa lêzêdekir ku dê 11 hezar navendên hilbijartinê werin ava kirin

Endamê Civata Komîsyaran a Komîsyona Bilind a Hilbijartinan Îsmaîl Xûrmalî got ku ji bo dabînkirina keresteyên hilbijartinê, sindoq û kabîneyan me 3 îhale ragihandine. Herwiha got ku ji aliyê rêveberiyê ve me daxwaz ji Civata Wezîran kiriye da ku li parêzgehên Kerkûk û Nînewayê, ji bo karê me cih dabîn bike.

• Hindek statîstîkên giştpirsiyê

-23/24ê îlonê hêzên pêşmerge, asayîş, polîs, kesên girtî û nexweş dengên xwe bidin

-Roja 25ê îlonê jî dê ji demjimêr 08.00ê sibê heta 18.00ê êvarê hemwelatî herin ser sindoqan û dengê xwe ji bo vê pirsê bidin: “Gelo hûn dixwazin Herêma Kurdistanê û navçeyên li derveyî îdareya Kurdistanê bibe dewleteke serbixwe?”

-Kartên dengdanê bi zimanên Kurdî, Erebî, tirkî û Suryanî têne çapkirin

-12 hezar bingehên giştpirsiyê dê hebin, 7 hezar ji wan dê çar parezgehên di bin îdareya Kurdistanê de bin, 5 hezar jî dê li navendên derveyê îdareya Kurdistanê bin

-Jimara dengdara dê di navbera 3milyon 300hezar-3milyon 500hezar de ye

Kar û xebatên pêkhateyên Herêma Kurdistanê

Kar û xebatên serokê Herêma Kurdistanê

• 2yê tîrmeha 2017ê de Mesûd Barzanî pêşwaziya şanda Holenda kir
• 2yê tîrmeha 2017ê de Konsolê nû yê Brîtanyayê Martyn Warr li Hewlêrê serdana Mesûd Barzanî kir.
• 4ê tîrmeha 2017an de Mesûd Barzanî li gel 7 konsolên welatên Erebî yên li Hewlêrê (Filistîn, Îmarat, Kuweyt, Sûdan, Urdin, Misir û Şahnişîna Su'udiye) re kombûnek kir û di kombûnê de behsa giştpirsiyê hatiye ronî kirin
• 9ê tîrmeha 2017ê de Serok Barzanî pêşwaziya Nûnerê Taybetî yê Serokê Amerîka li Hevpeymaniya Navdewletiya Şerê Dijî Da'îş kir
• 19ê tîrmeha 2017ê Mesûd Barzanî li dijî dijayetiya giştpirsiyê daxuyaniyek belav kir û got em tedîdan qebûl nakin û em dê giştpirsiyê dê pêk bînin
• 27ê tîrmeha 2017ê Mesûd Barzanî Serokê Herêma Kurdistanê pêşwaziya Douglas Silliman Balyozê Amerîka li Iraqê û şandekî li gel kir.
• 17ê tebaxa 2017ê Mesûd Barzanî li gel General Joseph Votel Fermandeyê Fermandeya Navendî ya Hêzên Amerîka û şandekî li gel kir ku ji Douglas Silliman Balyozê Amerîka li Iraqê û General Dawnsend Fermandeyê Hêzên Amerîka li Iraqê û Ken Gruss Konsolê Amerîka li Hewlêr û hejmarek şêwirmendên serbazî ya artêşa Amerîkayê hevdîtin kir.
• 22ê tebaxa 2017ê Mesûd Barzanî pêşwaziya James Mattis Wezîrê Berevaniya Amerîka û şandekî li gel kir ku ji Brett Mcgurk Nûnerê Taybetiyê Serokê Amerîka yê hevpeymaniya şerê dijî Da'îş û Douglas Silliman Balyozê Amerîka li Iraqê û hejmarek ji berpirs û şêwirmendên Wezareta Berevaniya Amerîkayê pêkhatibûn.
• 23ê tebaxa 2017ê Mesûd Barzanî pêşwaziya Mevlüt Çavuşoğlu Wezîrê Derveyê Tirkiye û şandekî li gel kir.
• 24ê tebaxa 2017ê de Mesûd Barzanî pêşwaziya Frank Baker Balyozê Brîtanya li Iraqê û şandekî li gel kir.
• 24ê tebaxa 2017ê de Mesûd Barzanî pêşwaziya Cyril Nann Balyozê nû yê Almanya li Iraqê û şandekî li gel kir.
• 24ê tebaxa 2017ê de Mesûd Barzanî pêşwaziya Patrick Simonnet Balyozê Yekîtiya Ewropayê li Iraqê û şandekî li gel kir.
• 26ê tebaxa 2017ê de Mesûd Barzanî pêşwaziya Wezîrê Derve û Wezîrê Parastinê yê Frense kir.
• 29ê tebaxa 2017ê de Mesud Barzanî pêşwaziya şandekî bilinda Amerîkayê kir ku ji Douglas Silliman Balyozê Amerîka li Iraq, General Stephen Townsend Fermandeyê Giştî yê Hêzên Hevpeymanan li Iraq û Sûriye, General Paul Funk ku li şûna General Stephen Townsend dest bi kar dibê û Ken Gruss Konsolê Giştî yê Amerîka li Hewlêrê pêkhatibûn.
• 11ê îlona 2017ê Mesûd Barzanî Serokê Herêma Kurdistanê li Selahedînê pêşwaziya Jan Kubis Nûnerê Taybetî yê Sekreterê Giştî yê rêxistina Neteweyên Yekgirtî li Iraqê kir.
• 12ê îlona 2017ê Mesûd Barzanî Serokê Herêma Kurdistanê pêşwaziya Eyad Elawî Cîgirê Serok Komarê Iraqê û şandekî Îtîlafa Niştîmaniya Iraqê kir.
• 13ê îlona 2017ê Mesûd Barzanî çû Kerkûkê, serdana rêxistinên siyasî û medenî kir.
• 16ê îlona 2017ê Mesûd Barzanî Serokê Herêma Kurdistanê, pêşwaziya birêz Tamer Alsubhan Wezîrê Dewletê Şahnişîna Erebistana Siûdî yê Karubarê Kendavê kir.

Kar û xebatên hikûmeta Herêma Kurdistanê

• 12ê hezîrana 2017an de Yekitiya Ewropayê şandeke Kurdistanê vexwande Brukselê. Serokê vê heyetê Qubad Talebanî got ku ew ê bi berpirsên Ewropayê re behsa referandûmê bikin
• Serokê dîwana Serokkayetiya Kurdistanê Fûad Husên got ku komiteya hilbijartinê kar dike ku gelê me yê diyasporayê jî dengê xwe bidin
• Wek tê zanîn Partiya Goran, tevlî kombûna biryara giştpirsiyê nebû.Bi dûçûna Goran heta meclîsa herêmê neyê vekirin ev gava giştpirsiyê neyasayî ye . Ji ber vê yekê PDK û YNKê kombûnek pêkanî û biryara aktîfkirina meclîsa herêmê kir û di planê de dewamkirina erka Yusif Mihemed ku ji Goran e hatiye qebûl kirin.. Lê partiya Goran ev proje red kir
• Komîsyona Bilind a Serbixwe ya Hilbijartinan, projeyekî ji bo dengdana elektronîkî amade dike. Kartên dengdana serxwebûnê dê bi 4 zimanan werin çapkirin
• Nûnera Herêma Kurdistanê ya li Washingtonê Beyan Samî Ebdurehman bi fermî beşdarî konferanseke NY kir.Li vir li ser giştpirsiya serxwebûnê de axivî
• Mesûd Barzanî Serokê Herêma Kurdistanê pêşwaziya Selîm Cibûrî Serokê Encûmena Nûnerên Iraqê û şandekî li gel kir ku ji hejmarek parlementer û nûnerên kutleyên siyasiyên li nav Encûmena Nûnerên Iraqê pêkhatibû, di vê hevdîtinê de guftûgo li ser giştpirsiyê hatiye kirin
• Mesûd Barzanî Serokê Herêma Kurdistanê pêşwaziya Jan Kubis Nûnerê Taybetî yê Sekreterê Giştî yê Rêxistina Neteweyên Yekgirtî li Iraqê kir.Li ser giştpirsî û hinek babetên din de hevdîtin hatiye kirin
• Parêzgarê Kerkûkê Necmeddîn Kerîm ji bo giştpirsiyê got ku Kerkûk amade ye û me hemû haziriyên xwe kirine
• Qeymeqamê Kerkûkê Kamîl Saleyî got ku wan xebat daye destpêkirin ku pêkhateyên ne-kurd wekî tirkmen, ereb alikariyê bidin giştpirsiyê
• Sekreterê Polîtburoya PDKê Fazil Mîranî li ser aktîvkirina parlamenê dibêje ku bêyî Goran em parlamenê venakin. Hêjayî gotinê ye ku Goran dibêje heta parlamen çalak nebe em piştgiriya xwe bo giştpirsiyê nadin
• Şandeka Komîsyona Bilind ya Hilbijartin û Rapirsiyan ya Herêma Kurdistan dê di demek nêzîk de serdana Kerkûkê û deverên Kurdistanî bike bo destnîşankirina cihên dengdanê, çimkî li hinek deveran rewşa ewlehiyê baş nîne ji ber wê jî divê tedbîr bên girtin.
• Şêwirmendê Serokê Herêma Kurdistanê Hêmin Hewramî li Enqerê di navendeke lêkolînan de li konferansê axivî û got: Veger li giştpirsiyê tune ye û em ti carî vê giştpirsiyê betal nakin. Wek tê zanîn ku rêvebirên dewleta Tirk gotibûn ku bila Herêma Kurdistan ji vê biryarê veger e
• Mesûd Barzanî li gel serok û hozên Ereb yên li Neynewa û Mexmur dijîn re kombûn pêkanî. Ji gelê Ereb re xwest ku di giştpirsiyê de bi azadî dengê xwe bidin
• Serokê Herêma Kurdistanê Mesûd Barzanî ligel nûnerên Yekîtiya Ewropayê û hejmarek ji nûner û kunsulên welatên Ewropa li bajarê Hewlêrê civiya û hokarên encamdana referandûma serxwebûnê ronî kirin. Roja pênçşem 22.06.2017 li Selahedîn birêz Mesûd Barzanî Serokê Herêma Kurdistanê li gel Patirîk Sîmon Nûnerê Yekîtiya Ewropayê li Iraqê û şandekî balyoz û konsol û nûnerên welatên endamên li Yekîtiya Ewropa civiya ku ji Balyozên Belçîka û Polonya li Iraq û Berpirsê Nivîsîngeha Yekîtiya Ewropayê li Hewlêr û Nûnerên Balyozxaneya Îtalya û Spanya li Iraqê û Konsolên Almanya, Fransa û Holenda û Nûnerên Konsolxaneya Brîtanya û Çek û Romanya li bajarê Hewlêrê pêkhatibûn.Her li vê civînê de ku bi amadebûna Nûnerên Partiya Demokrata Kurdistanê, Yekîtiya Niştîmaniya Kurdistanê, Yekgirtiya Îslamiya Kurdistanê, Sekreterê Partiya Sosyalîst Demokrata Kurdistanê û Nûnerên Partiya Şu'î û Tevgera Îslamî û Partiya Zehmetkêşan(Kedkaran) û Nûnerê Partiyên Tirkmen û Mesîhiyên Kurdistanê amade bûn . Hêjayî gotinê ye ku ev heyeta Yekitiya Ewropayê her wiha li gel serokwezîr Nêçîrvan Barzanî û serokê ajansa parastina Kurdistanê Mesrûr Barzanî jî hevdîtin pêkanî.
• Hikûmeta Herêma Kurdistanê bang li DYA kir ku piştgiriyê bidin wan
• Berpirsê Fermangeha Pêwendiyên Derve ya Herêma Kurdistanê Felah Mistefa aşkere kir, ku bi armanca li gel berpirsên Amerîkî bicive û peyama Herêma Kurdistanê ya derbarê referandûma serxwebûnê de bigihîne wan serdana Amerîkayê kiriye û her wisa got ku divê Amerîka rola xwe ya çêker di giştpirsiyê de bilîze

Kar û xebatên partiyên Başûrî

• Serokê Encûmena Serkirdayetiya Kerkûk-Germiyan a PDK ragehand ku, dê serdana partî û pêkhateyên din li sînorê Kerkûkê bikin, di cîbecîkirina wê programê de jî berdewam in, derbarê wê yekê jî lîcneyekê pêk tînin.
• Yekitiya Niştimanî Kurdistan ( YNK ) 18-6-2017`an li bajarê Silêmaniyê, di civîna Encûmena Serkirdeytiya Yekîtiya Nîştimanî ya Kurdistanê de biryara pêkanîna referandûmê pejirand û komîteyên xwe ên di wê barê de, bi nav kirin

Kar û xebatên derveyî Başûrê Kurdistanê

• Li Bakûrê Kurdistanê ji aliyê hindek partiyên Kurd ve komxebatek hatiye avakirin ku dixwazin li Tirkiyê lobiyan ava bikin da li Tirkiye dijatiya li dijî serxwebûna Başûrê Kurdistanê kêm bikin.
• Zaningeha Soranê di berdewama çalakiyên xwe yên akademîk û navnetewî de li gel hevbeşiya navenda Londonê ya lêkolînên stratejîk ku navendeke komarxwazan a Washingtonê ye, bi armanca amaje kirina ser pêşhateyên dawiyê yên Iraqê û paşeroja herêma Kurdistanê û dewleta navendî ya Iraqê roja 24.07.2017ê konferansek di bin navê ‘’Kurdistan, Iraq, Yekitî yan ji hev qutbûn’’ de dê bê pêkanîn.
• Li Almanya mezintirîn festîvala piştgiriyê bo giştpirsiyê hatiye kirin.

Pirsgirêkên têkildarî giştpirsiyê

Têkiliyên Başûrê Kurdistanê û Îranê

 Gotara bingehîn: Têkiliyên Başûrê Kurdistanê û Îranê

Têkiliyên Başûrê Kurdistanê û Îranê piştî giştpirsiya serxwebûna Kurdistanê gehişte asteke girîng û aloz.

Têkiliyên Başûrê Kurdistanê û Tirkiyê

 Gotara bingehîn: Têkiliyên Başûrê Kurdistanê û Tirkiyeyê

Ev têkilî bi giştpirsiyê kete asteke din ku navbera her du pêkhateyan de krîzek mezin derket.

Cûdahiyên fikrî di nav YNKê de

Wek tê zanîn di nav YNKde du bask tên zanîn ku yek ji wan li gel PDKê, yek ji wan jî li gel Goran têkilî hene. Ev parçebûna di nav YNKdê di sala 2009ê de destpêkir ku ji wê parçebûnê Hereketa Goran derket. Niha jî ku piştî vemirîna tesîra Celal Talebanî li ser YNKê û di nêzikbûna giştpirsiya serxwebûna Kurdistanê de, yek bask li gel giştpirsiyê ye ku çêbibe û yek bask jî li gel Gorane ku şert û mert datînin ber PDKê ku berî giştpirsiyê hindek şertan bên cih. Wek tê zanîn cîgirê Serokê Kurdistanê Kosret Resûl, Parêzgarê Kerkûkê Necmeddîn Kerîm û cîgirê serokwezîrê Kurdistanê Qubad Talebanî li gel giştpirsiyê ne ku bê şert û merc were kirin û niha jî aktîv di nav pêkhateyên giştpirsiyê de cîh digrin. Ji aliyê din kesên wek Hêro Talebanî, Mele Bextiyar, Mehmûd Sengawî jî li dijî giştpirsîye ne ku bê şert û merc bê kirin.

Baskê yekem

Di civîna 7ê hezîranê de ku partî ê rêxistinên Kurd biryara giştpirsiyê dan de Kosret Resul bi navê YNKê di civînê de bû û destnîşana xwe kir ku ew vê biryarê qebûl dikin. Qubad Talebanî jî di 12ê hezîranê de bi şandekê diçe Ewropayê û dibêje ew dê behsa giştpirsiyê bikin. 9ê tîrmehê de jî parêzgarê Kerkûkê Necmeddîn Kerîm li gel şandekê bi serokayetiya Mesud Barzanî diçe Ewropayê û di hevdîtinan de amade ye . Endamê Polîtbîroya siyasî ya Yekîtiya Niştimaniya Kurdistanê Sedî Pîre jî di gel PDKê danûstaninên di derbarê giştpirsiyê de dike. Endamêekî polîtburoya Yekîtî Niştimanî Kurdistan Azad Tewfîq jî di derbarê giştpirsiyê rijd e û dibêje Kurd dê destkeftên mezin bi dest bixin piştî giştpirsiyê.

Baskê duyem

Endamê mektep siyasî yê YNK, Mehmûd Sengawî dibêje ku Necmeddîn Kerîm temsîliyeta YNKê nake. Ew ne bi temsîliyeta YNK, bi temsîlîyeta Kerkûkê li gel şanda giştpirsiyê çûye Ewropayê. Her wisa lêzêde dike û dibêje Mesud Barzanî bêyî çalakkirina parlamena xwe li parlamenên Ewropayê piştgiriyê dixwaze. Her wisa Endamê Polîtbûroya Yekîtiya Nîştîmaniya Kurdistanê (YNK) Rif'et Ebdûllah dibêje, bêyî çalakkirina parlamenê referandûm nabe û YNK jî beşdar nabe. Berpirsî Desteya kargêrî mektebî siyasî ya YNKê Mela Bextiyar di hevdîtinek xwe de dibêje ku biryara YNKê ew e ku bêyî parlamen, YNK beşdarî proseya giştpirsiyê nabe.

23 hezîrana 2017ê de YNK û Goran civiyan. Di civînê de ev biryar hatin girtin:

• Piştî ku Parlamena Herêma Kurdistanê were aktîvkirin, li Herêma Kurdistanê û li deverên nakokî, ji bo giştpirsiya serxwebûna Kurdistanê, amadehî dê werin destpêkirin.
• Biryara ku beriya niha li ser avakirina hikûmeta xwecihî ya li nav sînorên Silêmanî, Helebce, Raperîn û Germiyanê hatibû dayîn, dê were pêkanîn.
• Piştî cejna Remezanê bi taybetî ji bo çareseriya pirsgirêkên Herêma Kurdistanê dê cardin civîn were lidarxistin.
• Hêjayî gotinê ye ji Tevgera Goran Umer Seyîd Elî, Mihemed Tofîq Rehîm, Osman Hacî Mehmûd, Samal Ebdullah û Îsmail Namiq, ji YNKê jî Hêro Îbrahîm Ehmed, Hakim Qadir Hemecan, Refet Ebdullah û Îmad Ehmed beşdarî civînê bûn.

8ê tîrmeha 2017ê de YNK û Goran dîsa civiyan û hindek biryar hatin girtin:

• Li ser mijarên çarenivîsa gelê Kurdistanê, divê yekîtiya netewî were dabînkirin.
• Piştî ku Parlamen were aktîvkirin, divê li Herêma Kurdistanê û deverên nakokî ji bo serxwebûnê giştpirsî were lidarxistin.
• Li Parlamena Iraqê, li Parlamena Kurdistanê û li encumenên parêzgehan, di navbera YNK û Goranê de dê hevpeymanî were pêkanîn.

Bi dûçûna Endamê Polîtbûroya YNKê Mela Bextiyar di YNKde du nêrin hene:

• Yekem: Belê li ser aktîvkirina parlamenê rijdin, lê, heta parlamen bê aktîvkirin di civîn û komisyonan de dê başdarî bikin.
• Duyem: Tirs û xemgînî li ser aktîvnekirina parlamenê heye, ji bo aktîfkirina parlamenê daxwaz tê kirin, beşdarî çî komisyonekê nekin, heta diyarkirina dema aktîvkirina parlamenê.

Her çend di nava YNKê de wek wiha du bask bên diyar kirin jî, ev rasterast têkildarî têkiliyên PDK û Goran in. Wek Mela Bextiyar gotî yek bask xwe dike navbeynkar lê baskek jî wek Goranê pozîsyona xwe xurt dike. Di civîna polîtburoya YNKê ya dawî de bi serokatiya Kosret Resûl hindek biryar hatin girtin ku berçave ev bask dixwaze navbeykariya PDK û Goranê bike. Di daxuyaniya vê civînê de:

• Yekem: YNK girêdayî referandûmê ye, li gor naveroka civîna dawiyê ya encûmena rêveberiyê li ser vê mijarê pêdaçûn dike ku parlamen jî bê aktîf kirin û yasa ango zagona referandûmê jî bê derxistin.
• Duyem: Şandek hatiye pêkanîn bi armanca serdana şanda YNKê ya dewletên herêmê û bi armanca gotûbêjên derbarê referandûm û rewşa aborî û pirsgirêkên ava zê û rubaran û hin projeyên bazirganiyê û aborî ku biryar bû li sînorê parêzgeha Helebçe bên pêkanîn û di wan derbaran de gotûbêjên hatine kirin agahdar bike û ew şand dê serdana PDKê û Tevgera Gorran bike.

Di vê derbarê de endamê polîtbûya PDKê Elî Ewnî dibêje ku "Hin bêserûberî li nav Yekîtî de heye, ewan destpêkê piştgiriya referandûmê kirin, niha jî piştivaniya wan kesên li dijî referandûmê ne dikin, herwiha daxuyaniyên cor bi xor didin, divê demeke nêzîk de Yekîtî nûnerê xwe bo prsa referandûmê diyar bike.".

Bi dûçûna angaştên Basnewsê, heta kongreya YNKê çêbe, dê desthilatiyên Celal Talebanî di destê Kosret Resûl de bin. Hêjayî gotinê ye ku Kosret Resûl di hemû civînên giştpirsiyê de amade bûye.

Parlamenterê YNKê li Bexda Ferhad Sengawî dijatiya xwe li dijî giştpirsiyê anî ziman û ji be vê ji YNKê hatiye dûr xistin. Hêjayî gotinê ye ku piştî vê dûrxistinê ev parlamenter li Silêmanî ji aliyê hindek çekdarên nenaskirî ve hatiye revandin û derb kirin.

Hêjayî gotinê ye ku ev cudahiyên fikrî di navbera YNKê de bû sedema dagirkirina Kerkûkê ji aliyê Heşda Şebî û leşkerên Îraqê ve.

Neçalakkirina Parlamenê

Parlamena Kurdistanê

Di zivistana 2015ê de ji ber nedana meaşên memûran li Kurdistanê, xwepêşandan destpê kirin. Di xwepêşandanan de li Silêmanî û Helebçê avahiyên PDKê hatin şewitandin û 4 kes jî hatin kuştin. Piştî van bûyeran PDKê Goran sûcdar kir ku wan avahiyên wan şewitandîne û kesên nêzîka wan kuştine. Ji ber van sedeman PDKê bi yekalî hatina serokê parlamenê Yusif Mihemed ku ji Goranê ye qedexe kir bo Hewlêrê û çend wezîrên Goranê jî ji komîteya Wezîran hatin derxistin. Piştî van bûyeran ta niha parlamena Kurdistanê girtiye û hêj jî nehatiye vekirin. Ji ber van sedeman jî Tevgera Goran, daxil nebûye gotubêjên giştpirsiyê. Niha jî berî ku giştpirsî çêbibe hemû partî hemfikirin ku parlamen bê vekirin û li ser vê dixebitin û li rêbazan digerin. Piştî biryardayîna giştpirsiyê PDK û YNK civiyan û ji bo parlamen bê vekirin hewl dan û biryar dan ku parlamen bimerc were vekirin. Bi dûçûna wê rêbazê divê parlamen bê vekirin lê serokê parlamenê ku ji Goran e bê guhartin. Lê Tevgera Goran ev pêşniyaz red kir. Her wisa Komeleya Îslamî jî ev pêşniyaz red kir. Tevgera Goran û Yekgirtiya Îslamî ya Kurdistanê (Yekgirto) bi hevra civînek kir û di vê derbarê de hindek biryar dan. Bi dûçûna daxuyaniyê ev her du partî dibêjin ku ew li pişt gelê Kurd in ku çi biryarekê bidin lê dixwazin bê şert û merc parlamen bê aktîv kirin û krîza serokayetiya Herêma Kurdistanê bê çareser kirin. Serokê dîwana serokayetiya Kurdistanê Fuad Husên jî dibêje divê parlamen berî giştpirsiyê were vekirin. Piştî gelek hatinûçûnên YNKê hem li gel PDKê hem jî li gel Goranê, ev mesele hêdî hêdî ber bi zelalbûnê ve diçe. Serokê Encûmena rêveberiya Partiya Demokrat a Kurdistanê (PDK) Edhem Barzanî li Silêmaniyê dibêje ku PDK amade ye ligel Tevgera Goran û tevahiya aliyên siyasî rasterast bicive. û Endama Civaka Niştimanî ya Tevgera Goran Gulistan Seid jî got ku Goran amade ye li gel PDKê hevdîtinên rasterast bike Her wiha Endamê rêveberiya PDKê Dr. Aras Heso Mîrxan jî bilêvkir ku piştî hatina serokê herêma Kurdistanê Mesûd Barzanî li dervey welat, PDK civînên rasterast li gel Tevgera Goran dê pêkbîne. Bi dûçûna angaştekê dibêje ku PDK qanî bûye ku parlamen dê bêşert were vekirin û endamê Goranê Yusif Muhemmed dê erkê xwe yê Serokatiya parlamenê dewam bike. Endamê Serkirdatiya PDKê, Hêmin Hewramî got ku partiya wî razî bûye ku bêmerc parlamen were aktîvkirin.

Parlamena Kurdistanê 15ê îlona 2017ê hatiye vekirin. Lê Tevgera Goran daxuyanî da û got ku ev vekirin neyasayî ye.

Neketina du partiyên mezin bo Komîteya Giştpirsiyê

Wek tê zanin di 7ê hezîrana 2017ê de partî û rêxistinên herêma Kurdistanê civînek pêkanî û di civînê de biryara giştpirsiya serxwebûnê derket. Goran û Komela Îslamî çend ji aliyê serokê dîwana serokayetiyê Fuad Husên hatibin vexwendin jî van her du partiyan ev beşdarbûn red kiriye. Beşdarnebûna van her du partiyan di rêya giştpirsiyê de nakokiyên mezin derxist holê. Ji aliyekî meşrutîyeta giştpirsiyê kêm kir ji aliyekî din di nava YNKê de krîz derket ku baskek li gel Goran e, baskê din jî dixwaze bêyî Gorran biryar bide. Mela Bextiyar di daxuyaniyeke xwe de jî bal kişandi bû li ser vê krîzê . Piştî van bûyeran YNK serdana her du partiyan kir. YNKê li gel Tevgera Goran gelek hevdîtin kirin. Piştî hevdîtinên YNKê, PDKê jî hevdîtinên xwe destpê kir. Xuya ye ku YNK wek nermkerek rola xwe lîst, bi taybetî ji bo têkiliyên PDKê û Goranê. Ji ber ku li Silêmanî avahiyên PDKê hatibûn sotin û PDKê jî Goran sûcdar kir û piştî van bûyeran parlamento jî hatiye girtin. Lê têkilî di navbera Komela Îslamî û PDKê de nermtir e. Hatinûçûn çêdibin. Jixwe 9ê tîrmehê Sekreterê Polîtburoya Partiya Demikrat a Kurdistanê (PDK) Fazil Mîranî serdana Emîrê Komela Îslamî ya Kurdistanê Elî Bapîr kir. Piştî vê serdanê jî PDKê biryar da ku bi heyeteke mezin biçe Silêmanî. Her çend bo pîrozbahiyê li Rêkxerê Giştî yê Tevgera Goranê ev serdan çêbe jî, rasterast têkilî bi giştpirsiyê heye. Berî serdana PDKê bo Goranê, PDK û YNK kombûnek din kir û bi dûçûna Berdevekê Partiya Demokrata Kurdistanê (PDK) Mihemed Mehmûd got wan ligel Yekîtiya Niştimanî ya Kurdistanê (YNK) li ser mijara lihev kirine.

Tehdîdên li ser kurdên feylî

 Gotara bingehîn: Zilma li ser kurdên feylî

Piştî aşkera bûn wextê giştpirsiyê û piştgiriya feyliyan, zext û tehdîd li ser feyliyan zêde dibe. Kesayetekî navdar ê kurd ê feylî li Bexdayê Esaf Feylî ragihand ku otomobîlekê têde teqemeniya TNT û C4 û betlên xazê hatiye bicîkirin li taxa Kifah a kurdên feylî dijîn hatiye zeftkirin. Hêjayî gotinê ye ku piştî ku referandûma serxwebûna Kurdistanê ket rojevê derdorên şîe, ji ber ku kurdên feylî yên li naverast û başûrê Iraqê piştgiriya referandûma serxwebûna Kurdistanê dikin, gefan li wan dixwe.. Piştî van gef û tehdîdên li ser kurdên feylî, tê gotin ku ciwanên kurdên feylî li dijî gefan çek hilgirtîne û 500 ciwanên xwebexş çek hilgirtîne. Bi dûçûna hindek hiqûqnasên Kurdên Feylî ji biryara giştpirsiyê ta niha sê kurdên feylî hatine kuştin.

Hêjayî gotinê ye ku li Bexda herêmek bi navê Keîfî heye ku runiştevanên wê pirranî kurdên feylî ne in û hejmara wan nêzî 150 hezaran e.

Gengeşiyên li ser Giştpirsiyê

• Sererkanê leşkerî yê Îranê di ziyareteke xwe ya li gel sererkanê leşkerên tirkî de axifitinek kiribû û gotibû ku em û tirk li dijî vê giştpirsiyê ne û divê neyê kirin. Li dijî van gotinan Berdevkê Wezareta Pêşmerge yê Herêma Kurdistanê daxuyanî da û got ku heqê wî kesî nîne li ser heqên herêma Kurdistanê biaxive û got ev destwerdaneke li dijî Başûrê Kurdistanê.

Pirsên Herêmên bi Madeya 140 ve girêdayî û Kerkûk

Pirsa Kerkûkê

 Gotara bingehîn: Pirsa Kerkûkê

Kerkûk

Kerkûk û sînorên Hikûmeta Herêma Kurdistanê.

Bingeha pirsa Kerkûkê digihe serdema osmaniyan da, dema osmanî belva bû, Kerkûk di nav osmanî û dewletên Ewropayê de bû pirseke mezin. Ji ber ku osmaniyan digot ev der yê me ye, lê xelkê deverê jî nedxwast. Ev pirs piştî Tirkiye hatiye avakirin di navbera van dewletan de hatiye çareserkirin. Lê niha kurd li Kerkûkê bûn desthilat lê tirk ji ber vê dibêjin Kerkûk axa me ye. Piştî 2003ê ku DYA kete nav axa Îraqê kurdên vir bûn xwedî statû. 2017ê kurdan alaya Kurdistanê li Kerkûkê daliqand û biryara beşdarbûna giştpirsiya serxwebûna Başûrê Kurdistanê jî bû sebebek ku taybetî dewleta tirk û Îran tehdîdan li kurdan bikin.

Herêmên ku bi Madeya 140 ve girêdayî ne

Parêzgarê berî yê Mûsilê Esîl Nûceyfî, ku niha jî di nav Mûsilê de xwedî roleke mezin e, dibêje ku em naxwazin li hindek herêman wek Deşta Newnewa giştpirsî bê kirin û me daxwaz jî kiriye. Serokê Cebheya Tirkmenî Erşad Salihî jî dibêje em û kurd ji Mendelî ve heta digihîje Zaxoyê divê em li ser hemû tiştî li hev bikin. Li Xaneqînê encûmena qezaya Xaneqînê bi amadebûna hemû endamên encûmenê civiya û biryar da li gel rêbeberiya Germiyanê beşdarî giştpirsiya Başûre Kurdistanê bibe. Encûmenê daxwaz kir, ku li navçeya wan sindoqên dengdanê werin danîn. Encûmena bajarokê Başîkê jî ku ji 30 hezar kesan bêhtir nifûs lê heye daxwaz ji herêma Kurdistanê kir ku li Başîkê jî giştpirsiya serxwebûnê were kirin. Her wisa nûnerê kristiyanan jî dibêje ku wan bi navê kristiyanên deşta Nînewayê ji herêma Kurdistanê xwestiye ku li deşta Nînewa otonomiyek bê avakirin û bi wî rengî deşta Nînewa dê bikeve ser axa Kurdistanê. Li bajarokê Celewla ya ku girêdayî Xaneqînê jî bi biryareke fermî ragihandu ku dê li Celewla giştpirsî bê kirin. Encûmena bajarokê Qeretepe jî biryara beşdarbûna giştpirsiyê bi dijî 5 dengan 10 dengan welgirt. Bajarokê Seîdiye ku girêdayî Xaneqînê ye biryara beşdarbûna giştpirsiyê kirin. Encûmena Seîdiye 12 kes in û 9 ji wan gotin belê ji bo giştpirsiyê. Piştî vê biryarê Heşdî Şebî gefê li xelkê dixwe û xelkê tehdît dike. Encûmena Diyaleyê li dijî navçeyên girêdayî Diyale ku biryara giştpirsiyê hilgirtibûn, biryara redkirina giştpirsiyê hilgirt. Diyale bixwe bajarekê Erebane lê hindek navçeyên wê Kurd in. Hêjayî gotinê ye ku 29 endamên encûmena Diyaleyê hene û 3 kes ji wan Kurd in.

Bûyera li Mendelî

Li bajarokê Mendelî ku girêdayî Xaneqîne, nêzîkî 100 çekdarên Ereb û rêxistina Esaîbil Ehlî Heq êrîşî encûmena navçeya Mendelî kirin û ala Kurdistanê anîn xwar. Bi dûçûna serokê encûmena Mendelî Ednan Mensûr çalakvanan xwestiye ku encûmena Mendelî biryara xwe ya beşdarbûna giştpirsiyê betal bike. Hêjayî gotinê ye ku endamên encûmena Mendelî 13 ne û 8 ji wan Kurd in, yên din Ereb in. Li dijî vê çalakiyê serokê herêmê daxuyaniyek da û her wisa asayîşê jî tedbîrên nû hilgirtin.

Bûyerên di vê rewşê de diqewimîn

Başûrê Kurdistanê

• 3ê hezîrana 2017ê de heyeta hikûmeta Kurdistanê li gel Rosnefta Rûsî rêkeftineke petrolê pêkanî.
• 23 hezîrana 2017ê de yekem keştiya petrolê ya Başûrê Kurdistanê piştî sê salan gihişt Amerîkayê
• 24ê hezîrana 2017ê: Tê angaşt kirin ku Iraq zehmetiyên qanûnî li dijî Herêma Kurdistanê bide destpêkirin ji bo petrola xam
• 29ê hezîrana 2017ê, Fermandeyê Hêzên Pêşmergeyên Kurdistanê Cemal Mortke got ku ew rêvebirina bajarê Mûsilê wek berê qebûl nakin, divê di navbera Kurdistan û Iraqê de rêkeftin hebe
• 3ê tîrmeha 2017ê de Topxaneya Îranê çend navçeyên Helgurd topbaran dikin. Li gor zanyariyan jî heta niha welatiyek birîndar bûye û ziyaneke mezin gihêştiye wê navçeyên.
• 4ê tîrmeha 2017ê daxuyaniya Herêma Kurdistanê. Dewleta Îranê bi hinceta ewlehiya sinorên xwe, hindek navçeyên sinorî yên Başûrê Kurdistanê topbaran kirin. Li ser vê bûyerê Hikumeta Herêma Kurdistanê bi daxuyanîyekê re ev bûyer şermezar kir û banghêşta Konsolê Giştî ya Komara Îslamî ya Îranê kir ku daxuyanîyê bigehîne Tehranê
• 7ê tîrmehê 2017ê de DYA yê biryar da ku konsulxaneya xwe a li Hewlerê mezintir bike
• 12ê tîrmeha 2017ê biryar hatiye dan ku hilbijartina parlamena Kurdistanê û hilbijartina Serokayetiya Herêma Kurdistanê 1.11.2017ê de were kirin
• 29ê tîrmeha 2017ê de hatiye angaştkirin ku Goran hêzeke çekdarî durist dike ku dixwaze avahiyên xwe biparêze

Rojavaya Kurdistanê

• 29ê gulana 2017ê de Heşdî Şabî gihişte sinore Rojavayê Kurdistanê . Derdorên Mûsîlê hatine girtin lê hêj jî Mûsil di destê DAÎŞê de ye.
• 3ê hezîrana 2017ê de berdevkê YPGê got wê rizgarkirina Reqayê destpê bike û di çend rojan da destpêkir.
• 18ê hezîrana 2017ê de DYA firokeyeke Sûrî ku herêmên YPGê bomberandikir, anî xwar.
• 19ê hezîran 2017ê de grûbên çekdarî yên îslami dest bi topbarankirina Efrînê kirin
• 28ê hezîrana 2017ê de Nûnerê Taybet ê Têkoşîna li dijî DAIŞê yê Amerîkayê Brett McGurk serdana Rojavayê Kurdistanê kir û ligel Encûmena Sivîl a Reqayê hevdîtinek pêk anî.
• 28ê hezîrana 2017ê de Serokkomarê Tirkiye Recep Tayyip Erdoğan got ku em nahêlin li bakûrê Suriyê dewletek Kurdî çê bibe û got ku em ji operasyonekê amade ne.
• 28ê hezîrana 2017ê de cîgirê Serokwezîrê Tirkiye Veysi Kaynak got ku ji bo ewlehiya herêmê û tirkiyê dibe ku operasyona me destpê bike
• 29ê tîrmeha 2017ê de berdevkê Hikûmeta Tirkiyê Numan Kurtulmuş ragihand, hebûna YPGê li Efrînê gefek e li ser Tirkiyê, ji ber wê jî hişyariyê dide YPGê ku her êrîşek li dijî Tirkiyê bibe, welatê wî bêdeng namîne û dê bi tundî bersivê bide.
• 5ê tîrmeha 2017ê de berdevkê Hikûmeta Tirkiyê Numan Kurtulmuş ji Reutersê ragihand ku şandina leşkerî bo sinorê Rojavayê Kurdistanê ne haziriya şerekî ye lê em li dijî tehdîdên Efrînê li ser me jî bêdeng namînin

Rojhilata Navîn

• 5ê hezîrana 2017ê de Krîza dîplomatîk a Qeterê derket. Gelek welatên Rojhilata Navîn ji ber vê meseleyê li dijî hev cîh girtin.
• 7ê hezîrana 2017ê de DAİŞê hinek êrîşên xwekûjî li Tehranê li dijî Meclîsa Îranê pêk anî.. Binêre Teqînên Tehranê
• 11ê hezîrana 2017ê de li dijî Erebistana Siûdî êrîşek pêk hat
• 13ê hezîrana 2017ê de wezîrê derve yê Amerîka Rex Tillerson got ku divê rêjima Îranê were ruxandin
• 18ê hezîrana 2017ê de dewleta Îranê ji Îranê fûze avêtin bajarê Deyrezzor a niha di destê DAİŞê de ye. Li gor nûçeyên îranî menzîla van fûzeyan 600–700 km ye.
• 19ê hezîrana 2017ê de dewleta Rûsî îlan kir û got çi firokeyeke ji rojavayê çemê Firatê bibore em ê lê bixin.
• 19ê hezîrana 2017ê de piştî hişyariya Rûsî dewleta Awistralya operasyonên xwe li Sûrî sekinandin
• 20ê hezîrana 2017ê de DYA firokeyeke bêfirokevan ya Sûrî ku ji aliyê Îranê hatiye çêkirin xist erdê .Di navbera 3 rojan de dewleta Emrîkan 2 firokeyên Sûrî xistin xwarê.
• 5ê tîrmeha 2017ê Parlamena Ewropayê pêşnûmayeke tê de tê xwestin mizakereyên endamtiya Tirkiyê ya ji bo Yekîtiya Ewroyê (YE) bê sekinandin qebûl kir.
• 9ê tîrmeha 2017ê Almanyayê dest bi vekişandina hêzên xwe yên leşkerî li Baregeha Esmaniya Încîrlîkê ya li parêzgeha Edenê ya Tirkiyê kir.
• 1Oê tîrmeha 2017ê bi fermî hatiye îlankirin ku DAİŞ ji Mûsilê bi temamî hatiye derxistin
• 20ê tîrmeha 2017ê Wezareta Derve ya Kuweytê biryar da hejmarek dîplomatkarên Îranê li welatê xwe kêm bike û nivîsingiha balyozxanyê bigre bi vê yekê hemû pêwendiyên hevbeş di navbera her du welatan de hatin rawestandin.

Dinya

• 14ê hezîrana 2017ê de serokê Hikûmeta Herêma Ketelonyayê Carles Puigdemont ragihand, ku herêma wan di 1ê çiriya pêşîn de ji bo ku ji Spanyayê veqete dê referandûmê pêk bîne. Hikûmeta Spanyayê jî rexne li biryarê digire û dibêje, ku ew dê rê nedin referandûm were pêkanîn.

Helwesta rêxistin û dewletan di derbarê vê biryarê de

Helwesta partiyên di parlamena Kurdistanê de

Partiyên Di Parlamena Kurdistanê de cîh digirin
Tercîh	Partî			Jimara Kursiyan	Serok	Nêrîna polîtîk	Çavkanî
Y Belê		PDK	Partiya Demokrat a Kurdistan	38	Mesud Barzanî	Siyaseta navendî
		YNK	Yekîtiya Nîştimanî ya Kurdistanê	18	Celal Telebanî	Çep-navendî
		YÎK	Yekgirtiya Îslamî ya Kurdistanê	10	Selahedîn Behadîn	Rast-dînî
		PSDK	Partiya Sosyalîst Demokrata Kurdistanê	1	Mihemed Hecî Mehmûd	Çep-navendî
		PKK-Î	Partiya Komûnîst ya Kurdistan – Îraq	1	Kemal Şekir	Çep
		PZK	Partiya Zehmetkêşan ya Kurdistanê	1	Belîn Mehmûd	Çep
		TÎK	Tevgera Îslamî ya Kurdistan	1	Îrfan Elî Evdilezîz	Rast-dînî
		LGT	Lîsta Gêşepêdana Tirkmenan(Lîsta Pêşveçûna Tirkmenan)	2	Mihemed Sadeddîn	Rast-kêmnetew
		LTH	Lîsta Tirkmen ya Hewlêr	1		Rast-kêmnetew
		TG	Tevgera Goran	24	Omer Seyîd Elî	Çep-navendî
		KÎK	Komela Îslamî ya Kurdistanê	6	Elî Bapîr	Rast-dînî
N Na		ETÎ	Eniya Tirkmen ya Îraqê (ITF will support referendum if conditions are met)	1	Erşad Salihî	Rast-kêmnetew

Helwesta partiyên kurd di derbarê vê biryarê de

Bakur

PAK

• Serokê PAK Mustafa Ozçelik: Em bang li hemû dewletên dinyayê dikin: Rêzê li beyana îradeya aştiyane ya gelê Başûrê Kurdistanê bigrin

HDP

Parlamenê HDPê Îmam Taşçîer di hesaba xwe ya twîtterê de kêyfxweşiya bi Bijî Kurdistan anî ziman. Her wisa dibêje ku ev giştpirsî dê hemû Kurdan bi cesaret bixe

Berdevkê HDPê Osman Baydemir got ku: Ya ku dikeve li ser milê me piştgiriya birayên me yên li Başûrê Kurdistanê ye û Baydemir herwiha ji ber biryara referandûmê pîrozbayî li gelê Kurd kir.

Serokwekîlê partiya HDP Ahmet Yıldırım got ku ew dê bêşert û merc piştgiriyê bidin giştpirsiya serxwebûna Kurdistanê

Parlamenter û Serokê Şaredariya Bajarê Mezin ê Mêrdînê yê berê Ahmet Turk derbarê biryara referandûma serxwebûna Kurdistanê de ragihand ku divê hesreta kurdan a dewletbûnê were bicihanîn

Partiya Gelan ya Demokratîk (HDP) di daxuyanîyeneke nivîskî de piştgirî da giştpirsiya serxwebûna Kurdistanê û got ji bo meşrûîyeta vê giştpirsiyê divê pirsgirêkên navxwe werin çareser kirin û parlamen bê vekirin

PSK

PSKê di daxuyaniya xwe de got ku hemû kurd alikariya referandûmê bikin

KCK

Hevserokê Konseya Rêveber a Koma Civakên Kurdistanê (KCK) Cemîl Bayik got, referandûm mafekî demokratîk e,divê ti kes li dijî vê dernekeve.. Endamê payebilind yê PKKê Duran Kalkan dibêje ku ev giştpirsîye propagandaya PDKê ye li dijî me dike û dewletbûn her tişt nîne, çareseriya hemû tiştan nake . Hevseroka Konseya Rêveber a KCKê Besê Hozat di hevpeyvîneke xwe de tîne ziman ku ev giştpirsî propagandaya PDKyê ku dixwaze di rewşa xwe ya tengav de derkeve, her wisa lêzêde dike ku ew ne li dijî serxwebûna Kurdistanê ne lê dibêje ku netew-dewlet nabe çareserî ji bo Kurdan.

Hudapar

Cîgirê Serokê Hudaparê Mehmet Yavuz di daxuyanîyeke xwe de got ku em naxwazin herêmên Îslamî perçe bibin lê eger yekitî neçêbe divê têkiliyên cîranî bên ceribandin

Serokê Hudaparê Zekeriya Yapıcıoğlu got ku ev biryar ya gelê Kurdistana Iraqê ye û lêzêdekir û got divê Tirkiye ji Kurdistana Serbixwe netirse

• PDK-T: Serokê PDK-Tê Mehmet Emîn Kardaş dibêje ku îro şansekî mezin heye, divê em hemû alikariya herêmê bikin
• Ji bo nêrînên hinek ji siyasetmedarên Bêdlîsê binêre:
• Ji bo nêrînên hinek ji siyasetmedarên Sêrtê binêre:
• Ji bo nêrînên hinek ji siyasetmedarên Mûşê binêre:
• Ji bo nêrînên hinek ji siyasetmedarên Wanê binêre:
• Ji bo nêrînên hinek ji Dêrsimiyan binêre:
• Ji bo nêrînên hinek ji siyasetnasên Amedî binêre:
• Ji bo nêrînên hinek ji ermeniyên Dêrsimê binêre:
• Ji bo nêrînên hinek ji siyasetmedar û mafnasên Rihayê binêre:

Komxebata Piştgiriya Giştpirsiya Serxwebûna Başûrê Kurdistanê

Ev komxebat ji aliyê hindek partiyên Bakurê Kurdistanê hatiye ava kirin. Dixwaze li Bakurê Kurdistanê ji bo giştpirsiyê xebatan bike. Ji ber vê yekê, yekemîn serdana xwe ji partiya Hudapar re kir. Endamê komxebata giştpirsiyê Mustafa Ozçelik diyar kir ku însiyatîfa navborî serdana HAK-PAR û HUDAPArê kiriye û biryar daye ku bi HDP, AKP û CHP jî re hevdîtinan pêk bîne. Her wisa dixwazin li gel Serokkomarê Tirkiye Recep Tayyip Erdoğan jî hevdîtinekê bikin.

Partiya Herêmên Demokratîk

Di civîna vê partiyê de hatiye gotin ku serxwebûna Kurdên Başûr ji bo hemû Kurdan nabe çareserî û her wisa hatiye gotin ku netew-dewlet ji bo berjewendiyên Kurdan baş nîne.

Başûr

Partiya Goran

• Partiya Goran dibêje ku em destek didin serxwebûna Kurdistanê lê bêyî çalakkirina parlamena Kurdistanê em ti biryaran nadin.

Berdevkê Goran dibêje ku ev refrendum neyasayî ye

Komela Îslamî ya Kurdistanê

• Komela Îslamî ya Kurdistanê dibêje ku piştî civînekê em ê helwesta xwe diyar bikin.. Bi dûçûna çavdêrên siyasî Komele nêzîkî Îran û Malîkî bûye, ji ber vê yekê alikarî nade giştpirsiyê

Partiyên derveyî parlamenê

• Partiyên derveyî parlamenê jî piştgiriya xwe ragihandin:

Yekîtiya Neteweyî ya Demokrata Kurdistanê

Tevgera Demokrata Gelê Kurdistanê

Partiya Neteweyî ya Kurdistanê

Tevgera Aştîxwazên Kurdistanê

Partiya Pêşketinxwazên Demokratên Kurdistanê

Tevgera Rizgariya Demokrata Kurdistanê

Partiya Bet Alnahreyn Aldemoqratî

Partiya Alatihad Aldemoqratî Alkildanî

Serokê Encûmena Neteweyî ya Kildan

Partiya Niştîmaniya Aşûrî

Yekîtiya Bet Alnahreyna Niştîmanî

Mînbera Demokrata Kildanî

Tevgera Demokrat a Tirkmenan

Tevgera Tirkmenî Bêlayen

Partiya Demokrata Tirkmenî Kurdistanî

Komeleya Rewşenbîrî ya Tirkmenên Kurdistanê

Partiya Gelê Tirkmen

Komeleya Lîberalî Tirkmenan

Partiya Rizgariya Neteweyî ya Tirkmenî

Kurdên şebek

• Kurdên şebek ku li derdora Mûsilê dijîn ji serokê Kurdistanê re nameyek şand ku ew jî dixwazin tevlî giştpirsiyê bibin.

Kurdên êzidî

• Desteya Bilind a Bingeha Rewşenbîrî û Civakî ya Lalişê ragihand ku referandûma Kurdistanê ji bo serxwebûnê, pêngaveke azayane bûye, lewma jî ew bi hemû hêza xwe pişta vê wê digrin û kar ji bo serxistina wê dikin.

Kurdên zerdeştî

• Nûnerê Zerdeştiyên Dihokê Hîwa Dartaş got ku bi awayekî giştî em wek Zerdeştî ligel referandûm û serxwebûna Kurdistanê ne.
• Nûnerê Zerdeştên Silêmanî Awat Husamedin Teyip: Ji bo jiyaneke baş em bidin nifşên nû, divê giştpirsî were destekkirin

Kurdên feylî

• Bi dûçûna berpirsekî PDKê ê li Bexdayê, Kurdên Feylî yên li der û dorên Bexda dijîn dibêjin ku ew piştgirên giştpirsiyê ne. Elî Hisên bi nûneratiya Kurdên Feylî yên Iraqê û Herêma Kurdistanê bi daxuniyekê re piştgriya xwe anî ziman.

Kurdên kakeyî

• Kurdên kakeyî jî piştgiriya xwe anîn ziman

Kurdên selefî

• Serokê selefiyên kurd Ebdullatîf Selefî dibêje ku çi kesê ku dijî giştpirsiyê derkeve ne Kurd e

Kurdên cihû

• Kurdên Cihû di daxuyaniyeke xwe de piştgiriya xwe bo giştpirsiya serxwebûnê ragihandin

Eşîrên ereb li Xurmatoyê

• Serok û nûnera eşîrên Erebên Sunî li derdora Xûrmato dibêje ku ew ê ji bo giştpirsiyê bibêjin erê. Sedema vê jî ewe ku pêşmergeyê Kurda li dijî bêqanûniyên Heşdî Şabî alikariya gelê Sunî dike

Partiya Demokrat a Kurdistanê (PDK)

• Cîgirê serokê grûba PDK yê parlamena Kurdistanê Amîne Zikrî dibêje ku divê hemû partî cudahiyên xwe bidin aliyekî û bi hev re ji bo giştpirsiyê kar bikin

Kurdên neqişbendî

• Şêx Ebdurehman Neqişbendî: Bo min referandûm ji nan jî giringtir e.
• Şêx Osmanê Tewêle: Piştevaniya li referandûma serxwebûna Kurdistanê erkekî netewî û dînî ye.Herwiha ezê bibim Pêşmergeyê Komara Kurdistanê yê yekem û ji bo dewletbûna Kurdistanê çi dikeve ser min ez amade me bikim û ezê xwe ji ti erkekî nedim paş û ev rê rêyeke pîroz e û dê bi serkeftinê bigehe armanca xwe

Hindek eşîrên ereb ên Kerkûkê

• Em piştgiriya serxwebûna Kurdistanê dikin û em jî di nav de

Partiya Komûnîst a Karkeran ya Kurdistanê

• Serxwebûna Kurdistanê metirsiyên şerê kurdan û ereban ji holê radike

Yekîtiya Zanayên Olî yên Kurdistanê

• Yekîtiya Zanayên Olî yên Kurdistanê bi daxuyaniyekê piştgiriya xwe bo referandûma serxwebûna Başûrê Kurdistanê ragihandin û diyar kirin: “Bi vê hêviya ku referandûm bibe derwazeyek bo serxwebûna gelê Kurdistanê û gihîştin bi xewata dîrokî ya wan, ku rûbareke xwîn û qurbanî û deredeserî jê re hatiye pêşkêşkirin.”

Partiya Êzidiyên Demokrat

• Sekreterê vê partiyê Heyder Şeşo dibêje ku em ê beşdarî vê giştpirsiyê bibin û em bi hemû hêza xwe ve piştgiriyê didin referandûmê

Partiya Tirkmenelî

• Şêwirmendê Partiya Tirkmenelî Elî Miftî: Weke pêkhateya tirkmen em naxwazin bibin beşek ji dewleta nijadî ya kurdî, ku daxwazên me piştguh bixe. Em dixwazin li dewleteke medenî û dûrê îdeolojiya neteweperstî bijîn. Çawa kurdan weke pêkhateya duyem a Iraqe hemû mafên xwe bidest xistibin, em jî dixwazin bibin pêkhateya sereke û hemû maf û daxwaziyên me jî werin cîbicîkirin. Eger garantî bidin û mafên me biparêzin em li dijî vê biryarê nabin.

YBŞ

• Fermandeyê YBŞê Heval Mezlûm: Hinek aliyên iraqî xwestin me razîbikin da ku dijitiya referandûma Başûrê Kurdistanê bikin lê em razî nebûn. Ji ber ku em piştgirî didin şingaliyan û kurdên êzidî da ku beşdarî referandûmê bibin

Eniya Tirkmen ya Îraqê

• Tirkmenên Kerkûkê bi beşdarbûna 8 partiyên Tirkmen daxuyandin ku ew dê giştpirsiyê boykot bikin

Rojava

• Yekitî (ENKS):

Partiya Yekîtiya Kurdî bi awayek bihêz piştgiriya xwe ji bo giştpirsiya serxwebûna Kurdistanê diyar kir

• PDK-S (ENKS):

Serokê PDKS Seîd Melle dibêje ku mafê serxwebûnê heqê gelê başûrê Kurdistanê ye, em piştgirya xwe didin wan û divê herkes bibêje erê

Endamê PDKS Mihemed Îsmaîl jî dibeje ku ev karta giştpirsiyê tiştek mezin e ji bo kurdan li dijî Bexda ye

• PYD (TEVDEM):

Hediye Yûsif ku hevseroka Federasyona Bakurê Surya-Rojava ye dibêje ku giştpirsî kareke navxwoyî ya Iraqê ye û mafê gelê Kurdên başûrîye ku çarenivîsa xwe bellî bikin.

• ENKS:

ENKS biryar da ku li bajarên Rojava piştgiriya giştpirsiyê bide destpê kirin

Rojhilat

• Komele (rêxistin):

Partiya Komala di derbarê giştpirsiyê de daxûyaniyek da û piştgiriya xwe bo vê biryarê anî ziman .

• Partiya Demokrat a Kurdistana Îranê:

Di daxuyaniyekê de PDKİ piştgiriya xwe anî ziman

• Partiya Azadiya Kurdistanê:

Di daxuyaniya serokayetiya vê partiyê de giştpirsiya gelê Başûrê pîroz dike û piştgiriya xwe tînin ziman

Rêxistina ciwanan ya ser bi Partî Azadî Kurdistan, Rêkxirawî Lawanî Azadî Kurdistan jî di daxuyaniya xwe de pîrozbahî li gelê Kurd taybetî gelê başûrî kir.

Diyaspora

Komeleya Nivîskarên Kurd li Swêdê

• Referandûm a serxwebûna Başûrê Kurdistanê dê bibe pêngava yekem ya serxwebûna Kurdistana mezin û dê bibe derfeta sererastkirina dîrokê.
• Serokê vê komeleyê Nezîr Akat dibêje dê konferans û semîneran li dar bixe. Nivîskar û balyozê berê yê Swêdîİngmar Anderson dê beşdarî konferansê bibe ku 2 pirtûk li ser Kurdan nivîsandine. Di konferansê de jibilî pirtûkan wê mijara lidarxistina referandûmê bê axaftin û gotûbêjkirin

Komkar

• Komkarê ji bo biryara referandûmê daxuyanîyek da ku ew piştgiriyê didin referandûmê

Kurdên Qazaxistanê

• Berpirsê Komelgeha Hêvî bo dostayetiya kurd û Kazaxistan li welatê Qazaxistan Dr. Mihemed Ehmed Berazî got ku kurdên vir piştgiriyê didin giştpirsiyê

Federasyona Komeleyên Kurdistanê yê li Swêdê

• Serokê vê rêxistinê Keya Îzol dibêje li Swêdê piştgiriyeke xurt heye ji bo referandûmê û got ew dê festîvaleke mezin li Swêdê li dar bixin û di panel û konferansan de piştgirya giştpirsiyê bikin

Enstîtuya Kurdî ya Parîsê

• Serokê vê enstîtuyê Kendal Nezan got ku wan li gel Zaningeha Soranê konferansek li Parîsê da destpêkirin di derbarê giştpirsî de ji bo raya giştî ya Frense agahdar bikin.

Hevkariya Partiyên Kurdistanî li Almanyayê

• Hevkariya Partiyên Kurdistanî li Almanyayê dê 28ê tebaxa 2017ê de Festivala Referandûma Serxwebûna Kurdistanê li Kolnê lidar bixe

KNK

• Giştpirsî mafê Kurda ye û em piştgirî didin

Federasyona Kurdên Qazaxistanê

• Serokê Federasyona Kurdên Qazaxistanê û Serokê Şanda Komeleyên Kurdên Sovyeta Berê, Dr. Kinyazê Brahîm Mîrzoyêv dibêje, erkê ser milê her kurdekî ye ku bi hemû awayekî piştgiriyê bide referandûma Herêma Kurdistanê, ji ber ku serxwebûna Başûr ya hemû kurdan e.

Helwesta dewletan di derbarê vê biryarê de

DYA

-Em biryara gelê Kurd têdigehin û heqê wan e lê niha wextê referandûmê nîne.

-Serokê Artêşa Amerîka Joseph Dunford got ku ev meseleya naxwoyî Iraq e, biryar ya gelê Iraq e

-Qesra Spî daxuyaniyek belav kir. Di daxuyaniyê de dibêje em piştgiriya giştpirsiyê nakin û ev giştpirsî dê tesîreke xerab li ser şerê DAİŞê bike. Her wisa got ku divê Bexda û Hewlêr di navbera xwe de gotûbêj bikin.. Lê Wezareta Pêşmerge di daxuyaniyeke xwe de got ku ev giştpirsî bandorê li hevpeymaniya me nake.

Almanya

-Wezîrê Derve Sigmar Gabriel: Min bi endîşe ev agahî zanî, niha şerê li dijî DAİŞê heye. Ev biryara yekalî em hişyar dikin.

-Serokwezîra Almanya Angela Merkel got ku em dixwazin di Iraqeke yekparçe de Kurdistanek hebe

-Berdevkê Hikûmeta Almanyayê Martin Schaefer got ku li herêmê keseke eger, sînorê xwe yekalî bixwaze biguherîne an jî bixwaze dewlet ava bike, bi agir dilîze.

Tirkiye

-Wezareta Derve: Em piştgiriya yekbûna Îraqê dikin, ev pêngava referandûmê xeletiyeke mezin e û yekbûna Îraqê xeta me ya sor e.

-Serokê Hikûmetê: Em yekîtiya axa Iraqê dixwazin.Ev biryar bi bê berpirsiyarî hatiye girtin.

-Parlamenterê AKPê yê Amedê Galip Ensarioğlu dibêje ku divê herkes rêzê ji bo biryara gelê Kurdistanê bigire

-Serokkomarê Tirkiyeyê Recep Tayyip Erdoğan dibêje ku Başûrê Kurdistanê dê ji ber vê giştpirsiyê poşman bibe û em vê biryarê rast nabînin

-Parlamenterê AKP Orhan Atalay dibêje ku Dewleta Kurdistanê ya serbixwe bo Tirkiyê nabe kêşe

-Saziya Asayişa Netewî ya Tirkiyê (MGK) ragihand, ku referandûma Başûrê Kurdistanê şaşiyeke mezin e û dê encamên nebaş bi xwe re bîne.

-Berdevkê Serokkomarê Tirkiye İbrahim Kalın got ku em dixwazin Başûrê Kurdistanê ji xeletiya giştpirsiyê vegere da ku rewşa herêmê aloztir nebe

-14ê îlona 2017ê Wezareta Derve ya Tirkiye daxuyaniyek belav kir û biryara redkirina giştpirsiya Başûrê Kurdistanê ya Meclîsa Îraqê hilgirtî pîroz kir û Başûrê Kurdistanê hişyar kir û got eger ew di giştpirsiyê de rijd bin dê bedelakê wê jî hebe

Îran

-Berdevkê Wezareta Derve Behram Qasimî: Em piştgiriya yekbûna axa Iraqê dikin. Ev biryar wê bibe sedema pirsgirêkên nû.

-Rêberê Îranê Ayetullah Elî Xaminêyî û Serokomarê Îranê Hesen Ruhanî ji serokwezîrê Iraqê Heyder Ebadî re gotiye ku em naxwazin Iraq parçe bibe û her wisa em rê nadin Iraq parçe bibe

-Bi dûçûna rojnameya Erebî Asharq Al-Awsat, Îran bi hinceta DAÎŞ dixwaze Kerkûk û derdora wê dagir bike. Bi dûçûna vê rojnameyê çavkaniyên wan berpirsiyarên ewlehiya Kurdistanê ne

-Berdevkê Wezareta Derve ya Îranê Behram Qasimî: Yekparçebûna xaka Iraqê ji bo Îranê pir giring e, lewma helwesta wan a derbarê giştpirsiya Başûrê Kurdistanê de nayê guhartin, li ser vê yekê danûstandinan jî nakin

-Serfermandarê Hêzên Çekdarên Îranê Muhemed Baqirî: Ev mijar bi ti awayî ji aliyê cîranê Iraqê ve nayê qebûlkirin û parastina serxwebûn û yekparçeyiya Iraqê di berjewendiya tevahiya netew, mezheb û pêkhateyên wî welatî de ye

-Sekreterê Encûmena Bilind a Asayîşa Nîştîmanî ya Îranê ragihand, welatê wî tenê hikûmeta yekparçeyî û federalî ya Iraqê bi awayeke fermî nas dike, di egera cihêbûna Herêma Kurdistanê de jî hemû rêkeftinan hildiweşîne

Belçîka

-Cîgirê Serokwezîrê Belçîkayê Jan Jambon ji ber giştpirsiya Kurdî got ku mafê her neteweyê ye ku çarenivîsa xwe bellî bike

-Balyozê Belçîkayê Mr Hendrik Van de Velde dibêje ku ta niha ti dijîtiya Hikûmeta Belçîkayê nîne li dijî giştpirsiya serxwebûna Kurdistanê

-Serokê Herêma Flandersê Geert Bourgeois got ku Em rêzê ji biryara gelê Kurdistanê re digrin. Eger kurd ji bo serxwebûnê gavan biavêje, divê em qebûl bikin û rêzê li hember vê biryarê bigrin. Şandina nûneran ji bo çavdêriya referandûmê jî di destê hikûmeta belçîkayê de ye

Îsraêl

-Cigîrê Serokê Îsraêlê yê berê ku ji partiya Lîkud e Gideon Sa’ar ji hikûmeta Îsraêlê xwest ku alikariya serxwebûna Kurdistanê bikin

-Endama partiya Yekitiya Siyonîstan jî ji Hikûmetê xwest ku alikariya Kurdistanê bikin.

-Serokwezîrê Îsraîlê Benjamin Netanyahu:“Pêwîst e Kurdên Iraqê dewleta xwe ya serbixwe hebin, ew wêrek û qehreman in. Dostên rojava û dostên nirxên rojava û me ne.”

-Wezîra Dadê ya Îsraêlê Ayelet Şaked got ku Îsraêl piştevaniyê li serxwebûna Kurd, û bi kêmanî piştevanî li serxwebûna Kurdên Iraqê dike.

Iraq

-Berdevkê Hikûmeta Iraqê Saad el Haditi dibêje ku bêyî Bexda ti biryar nayên dayîn, heqê tu kesî nîne.

-Sekreterê Partiya Komûnîst a Iraqê Raîd Fehmi got em piştgiriya serxwebûna Kurdistanê dikin

-Serokwezîrê di daxuyaniyekê de got ku herçend em hevfikir jî bin li gel Kurdan, rêza me ji bo wan heye lêbelê ev biryar bêwext çêbû

-Serokê Fraksiyona Dewleta Qanûnê û serokwezîrê berê yê Iraqê Nûrî Malikî got ev biryar fitne ye

-Şêwirmendê Serokê Iraqê Ebdillah Elyaweyi got ku tu kes li dijî giştpirsiyê nîne lê dibe ku wextê giştpirsiyê ne durist be. Wek din divê tenê li daxuyaniyên fermî binêrin. Em bawerin ku giştpirsî wê di wextê xwe de bêpirsgirêk bê kirin

-Serokê parlamena Iraqê Selîm Cuburî piştî hevdîtina xwe ya li gel Mesud Barzanî daxuyanî da û got ; Em ne li dijî giştpirsiyê ne lê divê her tişt li gor makezagonên Iraqê bê kirin

-Wezîrê Derve yê Iraqê Îbrahîm Ceferî derbarê referandûma Başûrê Kurdistanê de hişyariya acizbûna welatên cîran da û diyar kir, ku divê dema referandûmê baş were destnîşankirin.

-Rêberê Tevgera Sedir a Iraqê Mûqteda Sedir ji Serokê Herêma Kurdistanê Mesûd Barzanî xwest, pêvajoya referandûma Başûrê Kurdistanê paşve bixe.

-Endama fraksiyona Ehrarî ya ser bi tevgera Sedir li parlamena Iraqê Macîde Temîmî dibêje ku mafê kurdan heye ku çarenivîsa diyar bikin û serxwebûna xwe ragehînin

-Serokomarê Iraqê Fuad Mesûm: Ez ne li dijî rapirsiyê me, lê ew babet girêdayî bi rewşa navxweyî û derve ye, wek welatên herêmê û cîhanê. Heger hevkariyê li dirustbûna wê dewletê bikin, ewê bibe.

-Serokê Yekîtiya Parlementerên Kurdistanê Nîmet Abdulla:Ev giştpirsî ya hemû aliyên Kurdî ye. Divê PDK bo çareseriya vê pirsgirêkê serkêşiyê bike, li aliyê din jî divê Goran dev ji hemû pirsgirêkên din berde û di vê mijarê de berpirsyariya xwe bicih bîne.

-Serokê hevpeymaniya niştimanî ya Iraqê Emar Hekîm berî sê mehan gotibû tenê Îsraêl dê serxwebûna Kurdan qebûl bike. Piştî berî sê rojan di seredana xwe ya Îranê de dibêje ku ew dê hewl bidin rêya giştpirsiyê bigirin. Piştî van daxuyaniyên Emmar El Hekîm, şêwirmendê ragehandina serokatiya herêm bersiv da wî û got bila li şûna me spasiyê li Îsraêlê bike

-Wezîrê Berevaniya Iraqê Îrfan Xeyalî got giştpirsî babeteke siyasî ye û ti peywendiya artêşa Iraqê bi giştpirsiyê re nîne.

-Parlamena Iraqê biryara giştpirsiya serxwebûnê red kir û qebûl nekir ku giştpirsî were kirin

Sûrî

Wezîrê Aştiya Civakî yê Sûriyê Elî Heyder got Di nav van şert û mercan de dema referandûmê ne guncayî ye. Iraq û Herêma Kurdistanê di nava rewşa şer de ne, divê karê pêşîn têkbirina terorê be

Erebistana Siyûdî

Vê dewletê helwesteke resmî nediyarkiriye lê li ser torên civakî hemwelatiyên vê dewletê piştgirî didin biryara referandûmê

Keyaniya Yekbûyî

-Wezîrê Karên Derve yê Brîtanyayê Boris Johnson, helwêsta welatê xwe li hember encamdana giştpirsiya bo serxwebûna Kurdistanê eşkere kir û dibêje, divê her gava bo serxwebûnê bê avêtin bi rêkeftin ligel Bexdayê be.

-Balyozê Keyaniya Yekbûyî Frank Baker dibêje ku divê ev rêkeftin li gel Bexdayê bê çareser kirin. Otoriteya yekem Bexda ye.

-Wezareta Derve ya Keyaniya Yekbûyî daxuyaniyek belav kir ku dibêje, em piştgiriyê nadin giştpirsiyê û ev giştpirsî dê tesîreke xerab li ser şerê DAİŞê bike. Her wisa got ku divê Bexda û Hewlêr di navbera xwe de gotûbêj bikin. Lê Wezareta Pêşmerge di daxuyaniyeke xwe de got ku ev giştpirsî bandorê li hevpeymaniya me nake.

Rûsya

-Berdevka Karên Derve yê Rûsya Maria Zakharova dibêje ku em piştgirên Îraqeke yekgirtî ne û her wisa em mafên hemû gelan jî dixwazin ku yek ji wan jî Kurd in

-Li gor nûnerê PDKê Dr. Xoşewî Mele Îbrahîm, Rûsya li dijî referandûmê nîne û wê piştgiriye bide referandûmê

-Sekreterê Giştî yê Ciwanên Rûsyayê ye bi nave Derya Şarova ku girêdayî partiya Vladîmîr Pûtîn in di nameyeke fermî de Ciwanên Rûsyayê yên ser bi partiya Serokê Rûsyayê Vladîmîr Pûtîn piştgiriya xwe ji proseya referandûma serxwebûna Kurdistanê re ragehandin.

-Wezîrê Derve yê Rûsî Sergey Lavrov:Ev giştpirsî mafê Kurdan e lê divê bi awayekî aştiyane ev proses birêve biçe

-Berdevkê Kremlinê Dimtriy Peskov li ser referandûma serxwebûna Kurdistanê got, em piştgiriya yekîtiya xaka dewletên herêmê dikin lê ew niha naxwazin li ser encama nasîna referandûmê biryara xwe eşkere bikin

Ketelonya

Serokê Katalonyayê Carles Puigdemont (Karles Pucdemon) pîrozbahiyê li herêma Kurdistanê dike.

Berpirsên siyasî yên Ketelonya piştgirî li serxwebûnxwazên Başûrê Kurdistanê dikin

Yekitiya Ewropayê

-Wezîrên derve yên Yekîtiya Ewropayê di daxuyaniya xwe ya hevbeş de got ku ew li dijî biryarên yekalîne û ew piştgiriyê didin İraqeke yekparçe

-Parlamenter û Berdevkê Komîsyona Karûbarên Derve yê Parlamentoya Ewropayê Charles Tannock got, ti kes di wê baweriyê de nîne, ku kurd hêjayê dewleta serbixwe nebin

-Nûnera Karûbarên Derve û Siyaseta Ewlehiyê ya Yekîtiya Ewropayê Federica Mogherini: Eger daxwaz were kirin, em amade ne ku piştgirî bidin pêvajoya diyalogê. Yekîtiya Ewropayê piştgiriya xwe ya ji bo yekîtiya Iraqê, serweriya wê û yekparçeyiya axa wê, cardin aşkere dike

Qazaxistan

Bi dûçûna nûnerê PDKê Dr. Mihemed Ehmed Berazî, Qazaxistan amade ye ku alîkarî bide giştpirsiya serxwebûna Kurdistanê

Awistirya

Serokwezîrê Awistirya Christian Kern dibêje ku Em çalakiyên gelê kurd ên taybet di dema şerê terorê û DAIŞê de bilind dinirxînin. Kurdan di vê oxirê de keç û xortên xwe kire qurbanî. Em rêzê ji vê yekê re digrin.Derbarê referandûmê de çend pirsên me jî hene. Eger dema wê hat, emê nêrîna xwe bînin ziman .

Holenda

Konsola Holenda ya giştî Janet Alberda got ku ev giştpirsî wek hevxebatekê li gel Bexda were çareser kirin.

Îtalya

Nûnera Hikûmeta Herêma Kurdistanê ya Îtalya û Vatîkanê Rêzan Salih dibêje ku Îtalya di heman demê de dibêje ku em ji îrade û biryara gelê Kurdistanê re rêzdar in û em ê piştgirî bidin biryara destnîşankirina dahatûya gelê Kurd

Japon

Konsulê Japonê li Herêma Kurdistanê di hevdîtina xwe de de ragihand ku welatê wî rêzê ji daxwazên gelê Kurdistanê û mafên wî yên rewa digire.

Neteweyên Yekbûyî

Skotlenda

Partiya Karkeran a Neteweyî ya Skotlendayê (SNP) ragihand ku dê ji bo giştpirsiya serxwebûna Kurdistanê nûnerekê xwe bişîne Herêma Kurdistanê.

Urdun

Bi dûçûna Hêmîn Hewramî helwesta Urdunê ji bo giştpirsiyê erênî ye. Bi dûçûna wezîrê Urdinê yê berê Salih Qellab jî dewletên Ereb li dijî giştpirsiyê nînin.

Spanya

Wezareta Derve ya Spanya di daxuyaniyekê de dibêje ku ew dijî giştpirsiya serxwebûna Kurdistanê ne û ev giştpirsî neyasayî ye bi dûçûna yasayên Iraqê. Her wisa ev giştpirsî dê tesîreke xerab li şerê dijî DAİŞê bike.

Fransa

Wezîrê Derve yê Fransayê ragihand, niha ne dema referandûma Herêma Kurdistanê ye û daxwaz ji Kurdistan û Iraqê jî kir, ku gotûbêj û danûstandinê bikin.

Serokê Fransa Emmanuel Macron: Fransa qet nabe beşek ji inisyatîvekê ku rê li pêş proseseyeke dîplomatîk, yanî proseyeke demokratîk bigire. Weke te gotî, pêwendiyeke Fransa ya dîrokî li gel Kurdan heye û bi taybetî kurdên Iraqê. Ev pêwendî ji demeke dirêj ve ye û rêzgirtineke min a mezin ji vî gelî re heye ku xebatê dike û berevaniyê di ber nirxên xwe û dîroka xwe de dike. Serok Barzanî bi niyaz e ku di 25ê îlonê de referandûmekê organîze bike ku dibe encama wê serxwebûneke temam be li Kurdistana Iraqê. Ez hêvî dikim ku ev referandûm heger hatiye encamdan, ji bo wê yekê be ku nûneratiyeke kurdên Iraqê ya baş di hikûmet û çarçoveya destûra Iraqê de hebe. Çima? Ji ber ku îro pêwîstiya me bi Iraqeke aram li ser asta xaka xwe û li ser asta siyasî heye. Lewre, ez bi hêvî me ku Serokwezîrê Iraqê neyê lawazkirin. Wezîrê derve, berî çend heftiyan, çûbû Îraqê û seredana Bexdayê û paşê Hewlêrê kiribû da ku berdewamiyê bide vê nêrîna Fransayê. Li vir ez dixwazim pir bi zelalî bibêjim ku Fransa hêviya cîgîriya Iraqê û serkeftina serokwezîrê Iraqî dike, lê her weha ew hêvî dike ku hikûmetek û hevsengiyeke siyasî hebe ku rêzê li hemû krmîne û pêkhateyên Iraqê û bi taybet kurdan bike. Ji lew re, ez daxwazê ji serok Barzanî dikim, ku referandûmê, eher dixwaze encam bide, bike referandûmek ji bo derbirîna îradeya xwe di nava saziyên Îraqê de ne ku cudabûnekê ku dibe encamên wê yên negativli ser tevahiya herêmê hebin.

Swêd

-Sekretera Navdewletî ya Partiya Sosyal Demokrat a Swêdê Andrine Winther ku li wî welatî partiya desthilat e, piştgiriya partiya xwe ya ji bo giştpirsiya serxwebûna Başûrê Kurdistanê ragihand.

Helwesta rêxistinên serbixwe

• Encûmena Atlantîk: Pêwîst e Amerîka di parçebûna Iraqê de bê alî be

Nêrîn û xebatên medyayî

Nêrînên medyaya navxwe

• Ekrem Önen-Referandûm, Reaksîyona Rûsya, Amerîka û DYA yê-Basnews

″Di yasaya Iraqê de ne diyariyek di pirsa referandûmê de heye, tu tiştekî konkret ku kurd dikarin an nikarin referandûmê pêk bînin nîne. Her weha niha tu hiqûqek navnetewî nîne ku kurd jî li gor wê bimeşin. Kurd divê bi xwe biryar bidin. Ji ber pirsa serxwebûnê pirsa miletekî bi xwe ye ku ew di paşerojê de dixwaze çawa bijî? Ev mafê rewa yê miletê kurd e. Tişta kurd lê miqatebin balansa hêzên navnetewî ye. Ev balans jî îro ji kurdan re gelek musaîde.Heger em li miletên li jor ku min behs kir binêrin hemû an bi alîkariya DYA an bi alîkariya Rûsya serxwebûna xwe îlan kirine. Lê ji kurdan re rewş îro ji a wan baştir e. Ji ber îro ne DYA ne Rûsya û ne jî YA ne li dijî serxwebûna kurda ne. Beyanên wezaretên derve yên DYA, Rûsya û YA pozîtîvin, her çiqas hinek ji medya kurdan desînformasyon dan ku xwedêgiravî wek ev hersê alî li “dijî” referandûmê ne. Lê di rastiya xwe de beyanên wezaretên derve ên DYA, Rûsya û Almanya tê gotin li “dijî referandûmê” ne rast e, hinek ji medya kurdan gotina ku li “dijin” ji ku anîn nizanim ev cihê pirsê ye? Gelo medya tirk, ereb û farisan kopi kirine. Hêjaye medya kurdî di pirsên weha cidî de li hilbijartina gotinên xwe miqatebe. Ji xwe dema mirov lê dinêre. Wek ku haya wan sê aliyan ji hev heye. Naveroka beyana hersê aliyan ev e ku “em terefê Iraqek yekgirtîne, piştgiriya referandûmê nakin, bes lazim e mafê miletê kurd li gor hiqûqa navnetewî bê parastin.″

″Her weha beyana van hersê aliyan ne stratejîke, konjukturele. Ji ber wek em dizanin beriya îlankirina referandûmê bi du rojan birêz Mesrûr Barzanî li DYA bû û birêz Neçîrvan Barzanî jî li Rûsya bû, piştî vegeriyan bi du rojan kurda îlana referandûmê kirin. Ez ne bawerim birêz Mesûd Barzanî işareta pozîtîv ji DYA û Rûsya ne girtibe biryarek weha zû bi zû bide. Di van 30 salên dawî de alîkarî û piştgiriya van sê aliyan ji bo Başûr û Rojavayê Kurdistanê. Her weha hesabê van sê aliyan di warê stratejîk û aborî de li ser Kurdistanê, şîrketên navnetewî yên van sê aliyan li Kurdistanê hesabên dur û dirêj dikin. (EXXON MOBIL, ROSNEFT, E.ON). Divê kurd li beyana hersê aliya di derbarê referandûmê de wek startejîk erênî lê binêrin û têkiliyên xwe bi DYA, Rûsya û YA re dewam û xurttir bikin kurd bi piştgiriya wan tenê dikarin bighên armancên xwe. Dijminatiya wan bi tu awayî ne di berjewendiyê kurdan de ye. Dinya piştgiriyê dide referandûmê, niha her tişt maye li ser kurdan.″

• Referandûm têkiliyên Kurdistan û Tirkiyê têk nabe
• Dana Nawzar Jaf-Divê Dinya Kurdistaneke Demokratîk Biparêze-NRT:
• Diliman Abdulkader- Giştpirsiya Serxwebûnê ya Kurdan, Alavê Parçeker-NRT

Nêrînên medyaya derve

• The Washington Post-Morgan L. Kaplan û Ramzy Mardini-Herêma Kurdistanê dê deng bide ji bo giştpirsiyê, tiştê ku dixwazî bizanî li vir e

″Ev giştpirsî dê wek mekanîzmeyeke zext li ser Bexdayê were bikaranin.Piştî ketina Sedam Huseyn di 2003ê de; ji ber polîtîkayên mezhebî û parçeker yên Iraqê, yekbûna Kurdan roleke navbeynkar lîst, bi taybetî li ser siyaseta bilind a prosesa çêkirina hikûmetê da. Lê herçend ev rol lîstîbe jî di dema Kurdan piştgirî daye Nurî El Malîkî, li wir Nurî El Malikî berê xwe da Kurdan û li dijî Kurdan ji serokwezîrtiya xwe hêz wergirt.

Wek din bi çavek din jî mirov dikare bibêje ku ev giştpirsî wek qumarekê di nav siyaseta Kurdan de. Partiya PDK ya bi serweriya Mesud Barzanî dixwaze vê giştpirsiyê bike, YNK bişert piştgirî dide. Partiyên din Goran û Komele Îslamî jî dibêjin ku heta parlamento aktîf nebe,ev dengdan neqanûnî ye. Ev dengên giştpirsiyê dê balansa di navbera partiyên Kurd de biguhere. Piştî sepana giştpirsiyê di 6ê çiriya paşîn a 2017an de dê hilbijartinên parlamenê bê kirin.Eger ku ev dengdana giştpirsiyê bêmûşkîle derbas bibe dê ev partiyên ku aktîf di giştpirsiyê de dê giştpirsiyê wek stratejiya hilbijartinên bê ji xwe re bikarbinin.

Ev giştpirsî dê balanseke nû di navbera Hewlêr, Bexda û hêzên din de ava bike, her wisa di navbera siyaseta Kurdan ya di kaosê de. Her wisa dê firsendekê bide Kurdan ku ewqas ax di bindestê wan de di rêya serxwebûnê de lê ev nîşaneyeke bihêze ji bo siyaseta Kurdan ku li pişt DAİŞê de″

• T24-Çetîn Çeko-Giştpirsiya Serxwebûna Başûrê Kurdistanê û hinek îhtîmal

″ Di makezagona Iraqê ya kanûna pêşîn a 2005ê de hatiye çêkirin de li ser dahatûya Kurd û Kurdistanê de hikmên zelal tune ne. Li rex vê di dûmahiya destpêka makezagona Iraqê de wiha dibêje; Ew grûbên Iraq pêkanî bi îradeya xwe ya azad kombûn e. Lê ev rastîyeke ku Kurd ne bi îradeya xwe azad, mecbûr mayîn e. Kurdan jî wate bi vê qanûnê ve kiriye ku çawa bi îradeya xwe ya azad li gel Iraqê ne, her wisa jî dê bi îradeya xwe ya azad ji Îraqê veqetin. Her çend di makezagona Îraqê de li ser dahatûya gelan şîroveyek nebe jî di makezagona herêma Kurdistanê de behsa self-determînasyonê tê kirin.

Giştpirsiya serxwebûnê bi giştî di dinyayê de bi sê modelan tê şîrove kirin. Ya yekem modela Skotlendayê ku dema meclîsa lokal (Skotlenda) biryar bide meclîsa navendî (London, Brîtanya) vê biryarê qebûl dike. Modela duyem ya Spanyayê ye ku dema meclîsên ketelan, bask hwd biryarê bide jî bêyî meclîsa navendî (Madrîd) biryar nayê qebûlkirin. Lê ev giştpirsiya Başûrê Kurdistanê divê li gor modela Kosovayê bê şîrovekirin. Di modela Kosovayê de ne tenê meclîsên lokal û navendî, her wisa dewletên derve, dewletên împeryal jî xwedî helwest û biryar in″

• Asharq Al-Awsat - Amir Taheri - Giştpirsiya Kurdî: Mela Mistefa dikare çi bike

″ Ev nêzî sedsale ku elîtên Kurd xeyala serxwebûnê dikin, ne tenê li Iraqê, li Tirkiye, li Îran û li Sûriyê jî girîng e. Rêya rizgariyê di nav serok û rêberên Kurd de metoda herî girînge ku bikartînin. Bo mînak: Qazî Mihemed yê ku Komara Mehabad ya kêmtemen avakirî wiha difikire. Divê pêşiyê otonomiya Kurda di nav dewleta Îranê de bê qebûl kirin. Paşî zimanê kurdi di dibistan û rêvebirina dewletê de bê bikaranîn û di dawiyê de divê hilbijartinên lokal kontrola dewlet û mijarên sosyal bike. Mela Mistefa Barzanî jî li pêşiyê edalet ji bo Kurdên Iraqê dixwast ku 20% Kurd bûn, ne têkildarê Iraq û Iraqiyan bû. Piştî edalet azadî dixwest, di dawiyê de jî fikra wî serxwebûn bû. Sedam gelek caran propaganda dikir ku Barzanî bi piştgiriya dijminan Îran jî di nav de dixwazin Îraqê parçe parçe dike. Ebdurehman Qasimlo jî li pêşiyê demokrasî bo Îranê dixwest, piştî wê otonomî bo kurdan.

Qazî Mihemed, Barzanî û Qasimlo ne popûlîst bûn, berhemên heqîqî yên Kurdan e ku ji cesaret û aqlê selîmê Kurdan da derketî ne. Mînakeke din bavê PKKê Abdullah Öcalan di rêbaza xwe de pêşikî da ruxandina dewleta Tirk ya kapîtalîst berî serxwebûna Kurdistanê. Stratejiya xwedetermînasyonê ji parçekirina dewletê de cudatir e.

Gelek mînakên serxwebûnê hene ku yek ji wan Deklarasyona Serxwebûnê ya Yekalî ye ku li Rodezya hatiye ceribandin lê serneketiye. Mînaka Çekoslovakyayê heye ku bi rizaya her du dewletan bûye du parçe. Wek din mînaka Tîmora Rojhilat heye dema ji Îndonezya veqetiya lê ev veqetîn bi xwûnê bû.

Xeyal bikin ka di vê rewşê de dê Mele Mistefa çi bike ?

• The Washington Post-
• Washington Times
• Al Monitor-Motîvên Pirsgirêka Kurdên Iraqê Li Pişt Dengên Giştpirsiyê ye-İbrahim Malazade
• Al Monitor-Ji bo Serxwebûna Kurdistanê Petrolên Kerkûkê dê Rolek Mezin Bilîze- Kamal Chomani
• Al Monitor -Kongreya DYAyê, Kurdistanê bi birîna alikariyê tehdît dike ger di gel Bexdayê têkiliyan bibire- Bryant Harris
• Al Monitor - Sedemên Dijberiya Îranê li Dijî Giştpirsiya Kurdistana Îraqê- Arash Karami
• Al Monitor- Serxwebûna Kurdan ya li Îraqê ji Giştpirsiyê Zêdetir e- Cengiz Çandar
• Al Monitor- Giştpirsiya Serxwebûna Kurdistanê Îranê dixe di noqteyeke girîng de- Fazil Hawrami
• Al Monitor- Kurdên Şîe(Kurdên Feylî) li dijî serxwebûna Kurdistana Îraqê derdikevin-Ali Mamouri

Hevpeyvînên Mesud Barzanî

1. Foreign Policy:
2. France24:
3. The Washington Post:Serokê Herêma Kurdistanê Mesud Barzanî bi navê Wextê Kurdistana Îraqê hat ku li ser giştpirsiyê biryara xwe bide gotarek nivîsî
4. BBC Farsî:
5. Asharq Al-Awsat:

Nêrînên kesayetan

• Jan Dost, romannivîs û helbestvanê kurd: “Her Kurdek ji Ciwanro û ta Efrînê di dilê wî xwena welatekî azad û Kurdistaneke serbixwe heye. Ew kesên li hemberê wê ne jî, di bin bandora tiştine nebaş de ne.”
• Gerard Chaliand, lêkolîner û nivîskarê fransî: “Dibe vê carê Amerîka li Rojhilata Navîn peyrew bike, ku rê bo damezrandina Kurdistaneke serbixwe xweş bike.”
• Abdullah Gül, serokkomarê berê yê Tirkiyeyê: “Divêt Îraq yekparçe bimîne,, her parçe bibe dê herêm tevlîhev bibe û li welatên din jî ev pirsgirêk derkeve.”
• Denise Natali, lêkolîner di Zaningeha Parastina Neteweyî ya DYAyê de: Giştpirsiya serxwebûnê eger were rêvebirin wê tesîrê li ser gelek pirsgirêkên kûr yên herêmê bike. Yekem bawerbariya gel ji bo Mesud Barzanî dê zêde bibe, duyem dibe ku partiyên Kurd tifaq bin, sêyem jî dê kurd li dijî Bexda û grûbên din bihêz bibin.

Lê ev encam şans nade ku kurd bibin dewlet. Hêzên herêmî vê dewletê nas nakin, Herêma Kurdistanê nikare xwe xwedî bike û sinorên ku Kurdistan tê nav kirin jî xwedî pirsgirêkin di nav Iraqiyên din de

• Gareth Stansfield: "Birêvebirina referandûmê di 25ê îlonê de, pêngaveke erênî ye û xaleke girîng e ji navçeyên ku niha di rewşeke hestiyar re derbas dibin. Karvedana encama referandûmê jî ji serkirdayetiya Kurd re girîng e bo çawaniya danûstandinê ligel wê bikin û çawa daxwaza gel bigihînin meydana navdewletî, ku ew qonax ji qonaxa birêvebirina referandûmê girîngtir e."
• Bill Park: "Ya girîng ew e ku referandûm bi rê ve biçe. Dibe ku hin xelk bibêjin ku niha ne dema guncaw e bo referandûmê, lê di baweriya min de niha baştirîn û guncawtirîn dem e bo referandûmê. Encamên referandûmê hêz û rewatiyê dide serkirdayetiya Kurd ku bo serxwebûna Kurdistanê dest bi danûstandinê ligel welatên cîran bikin."
• Ronald H. Griffith, cîgirê sekreterê giştî yê berê artêşa DYAyê: "Ez hêvî dikim ku serokên Ewropayî û serokê dewleta me piştgiriya serxwebûna Kurdistanê bikin. Serfiraznebûna me ew bu ku di dema Yûgoslavya parçe bûyî me alîkariya wan nekir. Ji ber vê gelek komkujî çêbûn, mirov hatin kuştin. Heta me ev rewş fêhm kir, her tişt qediya bû."
• Yaşar Yakış, damezirînerê AKPê û yekem wezîrê derve yê Tirkiyeyê yê AKPê:
• Bernard-Henr Levy, zana û fîlozofê fransî: "Piştevaniya li serxwebûna Kurdistanê piştevanî li demokrasiyê ye û rêzgirtin e li mafê kêmîneyên neteweyî û dînî. Piştevaniya li serxwebûna Kurdistanê, piştevanî ye li wekheviyê."
• Joschka Ficher, wezîrê derve û cîgirê serokwezîrê berê yê Almanyayê: "Herçend kurd ne dewlet jî bin, diyarkirin hêzek ku dikarin bibin dewlet in. Qehremaniya Kurdan hemberî DAIŞ nîşan a vê yekê ye. Di herêmê de hevkarê herî bibawer Kurdistan e. Bi destkeftinên xwe kurd ji alî siyasî û serbazî ve jî ber bi rêya serxwebûnê dane rê."

Encam

Encamên dengan

Mafê 4.581.255 kesanan dengdanê hebû ye. Rêjeya beşdarbûnê: %72,16.

Bijartin	Deng	%
Erê	2.861.471	92,73
Na	224.464	7,27
Dengên dirist	3.085.935	93,35
Spî, betal, dûrxistin	219.990	6,65
Giştî	3.305.925	100

Encam li gorî navçeyan

Navçe Beş. % Erê % Na % Akrê - - - Amêdiyê - - - Çemçemal - – – Çoman 91 – – Derbendîxan - – – Dihok 90 – – Dokan - – – Helebce 55 – – Hewlêr 86 – – Kelar 51 - - Kerkûk 78 – – Kifrî - – – Koye - – – Mêrgesor 98 – –

Navçe Beş. % Erê % Na % Mexmûr 87,3 – – Pêncwên - – – Pişder - - - Ranye - – – Sêmêl 92 – – Silêmanî 60 – – Soran 90 – – Şêxan 90 – – Şarbajêr - – – Şeqlawa - - - Şingal 92 – – Xaneqîn 96 – – Zaxo 94 – –

• Çavkanî: "Li gorî bajaran dengên piştgiriya Kurdistana serbixwe:". Rûdaw. 25 tîrmeh 2017. Roja gihiştinê 25 tîrmeh 2017.

Encamên polîtîk

 Gotara bingehîn: Têkiliyên Başûrê Kurdistanê û Îranê

 Gotara bingehîn: Têkiliyên Başûrê Kurdistanê û Tirkiyeyê

 Gotara bingehîn: Têkiliyên Başûrê Kurdistanê û Îraqê

Lêkolîner Robert Olson dibêje ku eger Tirkiye û Îran, serxwebûna Kurdistanê asteng neke dê hevsenga hêzên dinyayî biguhere

Dewletên Libnanê û Misirê ji ber biryarên meclîsa Iraqê, hatinûçûnên xwe yên hewayî bo Başûrê Kurdistanê dan rawestandin

Başûrê Kurdistanê %40 axa xwe li dijî artêşa Iraqê winda kir. Ev ax hemû di wextê DAIŞê de ketibû di bin desthilata kurdan de

Helwestên Dewlet û Rêxistinan li ser encamên giştpirsiyê

• Serokê Herêma Kurdistanê Mesud Barzanî got ku piştî giştpirsiyê Başûrê Kurdistanê gehiştiye qonaxeke nû û îşaretên serxwebûnê da

Dewlet

• Berdevka Wezareta Derve ya Amerîkayê Heather Nauert got ku ew di gengeşeya Bexda û Hewlêrê de nabin aligîr. Wezîrê Derve yê Amerîka Rex Tillerson di daxuyaniyekê de aşkere kir, ku ew referandûma serxwebûna Herêma Kurdistanê nas nakin
• Serokwezîrê Kanadayê Justin Trudeau ragihand: “Ez rêzê li vê proseyê digirim, ku kurdan dest pê kiriye.”
• Hikûmeta Pakistanê dijatiya xwe li dijî giştprsiyê anî 3u got em piştgirên Hikûmeta Iraqê ne
• Wezareta Derve ya Komara Karabaxê piştgiriya xwe ji bo giştprisiya serxwebûna Kurdistanê anî ziman

Rêxistin

• Serokê PYD li ser giştpirsiyê axivî û got ku YPG amade ye alikarya Başûrê Kurdistanê bike ku dema êrîş were li ser Başûrê Kurdistanê
• Endamê desteya rêveberiya PKK Duran Kalkan li ser giştpirsiyê axivî û got ku dixwazin bi rêya giştpirsiyê rêgiriyê li mafên Kurdan bikin

Meşrûbûna Giştpirsiyê

• 13ê îlona 2017ê Parlamena Iraqê biryara giştpirsiyê red kir
• 15ê îlona 2017ê Parlamena Kurdistanê biryara giştpirsiyê pesend kir,
• 18ê îlona 2017ê Dadgeha Bilind a Iraqê daxwaz kir, ku referandûma 25ê îlonê ya ji bo serxwebûna Başûrê Kurdistanê neyê kirin.

Dadgeha Bilind a Iraqê derbarê referandûma Başûrê Kurdistanê de biryareke demkî da û daxwaz kir, ku karê referandûmê were sekinandin.