Cihûtî

Cihûtî, cihûdîtîyan jî mûsewîtî ola cihûyan e. Cihûtî oleke kevn e, berî zêdeyî 3000 salan destpêkiriye. Cihûtî li ser bingehên Peymana Kevin tê avakirin, bi taybetî, Pirtûkên Mûsa, yên ku ji pênc pirtûkên pêşîn pêk tên: pirtûka Destpêkirinê (Genesîs), pirtûka Derketina Îsraêl ji Misrê (Eksodus), pirtûka Lêwiyan (Levîtîkus), pirtûka Hijmartinê (Numerî) û pirtûka Vegerandin li Qanûnê (Deuteronom). Pirtûka pîroz a cihûyan Tewrat e. Zebûr an Zebûrên Dawid jî wek pirtûkeke pîroz tê pejirandin. Di cihûtiyê de Talmûd û şirovekirinên maliman jî giring in.

Cihê ayîna cihûyan kinîşt e.

Cihûyên Kurdistanê

Gotara bingehîn: Cihûyên Kurdistanê

Li Kurdistanê heta salên 1950-1951-ê gelek cihû hebûn. Dibêjin ku cihûyên pêşîn di sedsala 8-em de b.z. gihiştine Kurdistanê, piştî ku asuriyan Îsraêlê dagîr kiribû. Mala keyên Adiabeneyê, ya ku serbajarê wê Hewlêr bû, cihûyî bû.

Zaxo

Zaxo cihek gelek giring bû bo cihuyan, ku di hate naskirin Zaxo bi Orşelîma Kurdistanê. Navê wan raxet cihu çûynê yêt hatîne diyar kirin di Pirtûka pîroza wan Bîbil da. Despêka salên sedê bîstê, pitir ya xelkê Zaxo cihu bûn, lê hatine derêxistin bo Îsraêl ê, piştî şerê 1948. Heta noke cihu di hêne Zaxo da berê xo bidene cihêt bab û bapîrêt xo.

Elbak û Amêdî

Li gorî Vital Cuinet di sala 1891-ê de hijmara rûniştvanên Elbakê (Başqelayê) 7.000 kes bû, ji wan 1.600 cihû bûn. Li bajarê Amêdiyê jî, hijmara akinciyan 5.000 kes bû û ji wan 1.900 cihû bûn. Kinîşta Amêdiyê yek ji kevintirîn kinîştên Kurdistanê bû, di sala 1228an de hatibû avakirin.

Alliance Israélite Universelle

Rêxistina Alliance Israélite Universelle di salên 1900 û 1906an de li Mûsilê dibistan vekirin, pişt re di sala 1912an de li Kerkûkê jî xwendegehek sazbû.

Cihûyên bajarî

Li gorî Encyclopaedia Judaica, di sala 1947an de hijmara cihûyên ku li bajarên mezin dijiya wisa bû:

Li Hewlêrê, 3.109 kes
Li Kerkûkê, 4.042 kes
Li Mûsilê. 10.345 kes
Li Silêmaniyê, 2.271 kes.

Cihûyên gundî

Li gelek bajarên biçûk jî rûniştvanên cihûyî hebûn, bi taybetî li van bajaran: Sindur, Riwandiz, Til-Kabar, Zaxo, Barazan (Barzan), Dihok, Akrê, Şanduxa, Bitanura, Elbak, Koye, Mirawa, Karada, Girzengal û li gelekî cihên din.

Cihûyên Kurdistanê yên îroyîn

Îro li Îsraelê, qederê 100.000-150.000 cihû hene, yên ku bi eslê xwe kurd in.

Cihû li cîhanê

Li cîhanê di sala 1939an de hijmara cihûyan li derûdora 17 milyon bû; di 1951-ê de piştî kuştara bi destê rejîma Hitler, 10 milyon cihû diman. Di sala 2007an de hijmara cihûyan 13,2 milyon e, ji wan 41% li dewleta Îsraelê dijîn.

Mijarên têkildar

Kurdên cihû

Çavkanî

Vital Cuinet (1891/2001). La Turquie d'Asie, 1. Isis, Stembol.
Encyclopaedia Judaica, 10 (1971). Keter Publishing House Ltd, Jerusalem.

Girêdanên derve

Li Wikimedia Commons medyayên di warê Cihûtî de hene.

אתר הארגון הארצי של יהודי כורדיסטן (Kurd li Israêlê, bi zimanê ibrî ye) ^{Girêdana arşîvê 2018-10-15 li ser Wayback Machine}