Orşelîm yan Quds (bi îbranî: יְרוּשָׁלַיִם‎, lat. Yerushaláyim; bi erebî: القُدس‎, lat. al-Quds; bi zimanê misrî yê kevin Ruşalimum, bi zimanê asûriyan ê kevin Urusalim an jî Urisalimmu; bi zimanê yewnanî ê kevin Hiyerosolyma[çavkanî hewce ye]) bajarekî rojavayê Asyayê ye Li ser deştek li çiyayiyên di navbera Deryaya Navîn û Deryaya Mirî de ye. Orşelîm yek ji kevintirîn bajarên cîhanê ye û ji bo sê dînên sereke yên îbrahîmî: Cihûtî, Xiristiyanî û Îslamê wekî bajarekî pîroz tê binavkirin. Ji ber ku Îsraêl saziyên xwe yên sereke yên hikûmetê li wir diparêze û Dewleta Filistînê di dawiyê de wê wekî kursiya desthilatdariya xwe pêşbîn dike, hem Îsraêl û hem jî Filistîn bajarê Orşelîmê wekî paytexta xwe îdîa dikin.

Orşelîm
Bajar, bajarê pîroz ê dînên Brahîmî, bajarê herî mezin, tourist destination, bajarê mezin, bajarê romayî û bajarê kevnare Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
ירושלים Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Bernavk:
Ir ha-Kodesh (Bajarê Pîroz),
Bayt al-Maqdis (Mala Pîrozî),
Bait-ul-Muqaddas[1]
Orşelîm li ser nexşeyê
Map
Orşelîm li ser nexşeya Îsraêl nîşan dide
Orşelîm
Orşelîm
Koordînat: 31°47′Bk 35°13′Rh / 31.783°Bk 35.217°Rh / 31.783; 35.217
WelatFilistîn (herêm)
ÎdîakirinFilistîn û Îsraêl
Rêveberî Îsrael
NavçeNavçeyên Orşelîmê
WîlayetWîlayetên Orşelîmê
Paytexta
Dema avabûnê4 millennium b.z. Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Sûrên bajarê kevn1541
Şerê Orşelîmê18'ê Pûşperê 1948
Jinûve Yekbûn7'ê Pûşperê 1967
Qanûna Orşelîmê30'ê Tîrmehê 1980
Rêvebir
 • CureEncûmena Şaredariyê
 • KargêrîŞaredariya Orşelîmê
 • ŞaredarNir Barkat
 • Şaredarê FilistînêZaki al-Ghul
Rûerd
 • Giştî
  • 125,42 km² Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
 • Metro
652.000 dunams (652 km2 or 252 sq mi)
 • Bilindahî
754 m Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Gelhe
936.425 (2019) Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Navê nîştecihanorşelîmî, qudsî
Etnîkî (2016)[2]
 • Cihû64%
 • Ereb35%
Dem (UTC)
Koda telefonê+972-2
Malperjerusalem.muni.il
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêreBelge

Di dema Îbrahîm de Melkîsedek li Orşelîmê padîşah û kahîn bû (Destpêkirin 14:18).

Wek ku ji "Nameyên el-Amarnayê" kifş dibe[çavkanî hewce ye], Orşelîm di sedsaliya 14'an berî zayînê de, di destê misriyan de bû.

Piştî misriyan û heta dema Dawid padîşah, bajar di destê yêbûsiyan de ma[çavkanî hewce ye]. Di sala 1000 berî zayînê Dawid Orşelîm vegirt (Samûêl II, 5:6-10) û kir peytexta xwe û kurên xwe. Ev wilo ma heta ku 587 berî zatînê padîşahê babîloniyan Nebûkadnesar êrîşî Orşelîmê kir û bajar ket destê wî.

537 berî zayînê padîşahê farisan Kîros destûr da cihûyan ku ji Babîlê vegerin cihê xwe û peytexta xwe dîsa ava bikin.

Di sala 70'ê berî zayînê serleşkerê romayî Tîtus bi artêşa xwe ve Orşelîm vegirt, şûreyên bajêr hilweşandin û gelek xanî jî xera kirin.

Di serîhildana Bar Koxba de (132 piştî zayînê) artêşa romayiyan careke din ket Orşelîmê û hemû cihû hatin sirgûnkirin; hingê romayiyan jî navê bajêr danî Eliya Kapîtolîna[çavkanî hewce ye]. Bi vê yekê dixwestin ji pûtekî wan ê bi navê "Yûpiter Kapîtolînus" re hurmetê bikin.

638 piştî zayînê misilman ketin Orşelîmê û navê bajêr kirin Quds, yanî "pîroz"[çavkanî hewce ye].

Navên cuda yên bajarê Orşelîmê biguhêre

Bawermendên mesîhî û misilman bajar wekî "Bajarê Pîroz" (bi îngilîzî: the Holy City), "Qudsa Pîroz" û "Qudsa Şerîf" (Kudüs-i Şerif, Quds ash-Sharif) bi nav dikin.

Galerî biguhêre

Çavkanî biguhêre

  1. ^ "Baitul Muqaddas". Book Home. 1 kanûna paşîn 2007 – bi riya Google Books.
  2. ^ "Facts and Figures". jerusalem.muni.il.