Portal:Jînenîgarî
Portalên Wîkîpediya: Dîn • Dîrok • Erdnîgarî • Huner • Jînenîgarî • Matematîk • Teknolojî • Zanist
Portala Jînenîgariyê

Jînenîgarî, biyografî (gr. βιογραφία, ji βίος bíos „jiyan“ û grafîk), ji bi rêkûpêk nîgarkirina jiyana (jîna) kesan re tê gotin.
Biyografî dikare bi nivîskî yan gotinî be. Cureyek wê jî xwejînenîgarî (otobiyografî) ye. Otobiyografiyê mirov bi xwe, li ser xwe çêdike. Yan jî qet nebe pirraniyê bi xwe dike.
Zû de ye jînenîgarî tên amadekirin. Di dema Greka antîk de biyografî dihatin nivîsandin.
Di biyografiyê de sîstematî, birêkûpêkî girîng e. Mirov nikare bêî sîstematîkên jînenîgariyekê binivîsîne. Di jînenîgariyê de bûyer û demên girîng tên tomarkirin. Mirov nikare tiştên ne girîng in û bêwate ne binivîsîne. Biyografiyeke baş ji ristinên rastegînî pêk tên. Tomarkirinên farazî û razber, nirxê jînenîgariyekê kêm dikin. Helbet ev prînsîp ne ji bo berhemên wêjeyî ye.
Di jînenîgariyan de bo mînak behsa jidayîkbûn, perwerde, pîşe, marîbûn (zewac), mirin, berhem, tecrûbeyên jiyanê, bûyerên girîng ûêd tên tomarkirin.
Prînsibeke din jî ew e ku biyografiyek divê tevahiya jiyana kesê rabixe ber çavan. Mirov nikare bo mînak tenê behsa zaroktî yan çend salên perwerdeya yekê bike.
Biyografî divê bi xwe neyê nivîsandin. Heger bê nivîsandin dibe xwejînenîgarî. Qîmeta jînenîgariyê ji ya xwejînenîgariyê bilindtir e.
Li Kurdistanê dengbêj bi hostayî jînenîgariyen vedibêjin. Ew viya bi gotin û stranê dikin. Di biyografiyên dengbêjan de sîstematîkek taybet heye. Bo mînak ne dem û katjimêrê, bûyerên girîng birêkûpêk dirêsin. (Gotarê bixwînê...)
Gotarên Jînenîgariyê
Wêneyên gotarên jînenîgariyê
Di dîrokê de îro
Bûyer
- 1914 – Yekem car li Brukselê xwîna mirovekî ji bo mirovekî din hate neqilkirin.
- 1924 – Kanadayê, daxûyakirin ku ew Yekîtiya Sovyetê bi fermî nas dike.
- 1950 – Holendayê, daxûyakirin ku bi ew bi fermî Komara Gel a Çînê nas dike.
- 1968 – Kozmonotê Sovyetê yekem mirovê derket fezayê Yurî Gagarîn di 34 saliya xwe de di qazayeke balafirê de mir.
- 1970 – Li Gedîzê erdhejeke li gorî pîvana Richterê 9 pile, qewimî. Di karesatê de 1087 kes mirin, bi hezaran kes jî bê star û bê mal man.
- 1977 – Li giravên Qenariyê, balafirên bi tîpên KLM û Pan Am li hev qelibîn, di encamê de 583 kes mirin.
- 1991 – Bajarê Kerkûkê ku ji aliyê xelkê kurd ve hatibû rizgakirin, ji aliyê rejîma Îraqê ve bi heftiyekê hate dagirkirin. Di encam dagirkirinê de bi sedan kurd hatin kuştin, gelek ji wan jî ber bi çiyan û sînoran ve der bi derbûn.
- 1997 – Li eyaleta Amerîka Kalîforniyayê 39 kesan bi hev re întîhar kirin.
Jidayîkbûn
- 1845 – Wilhelm Conrad Röntgen, fîzîknasê xwediyê Xelata Nobelê
- 1901 – Eisaku Satō, siyasetmendê xwediyê Xelata Nobelê
- 1963 – Quentin Tarantino, derhênerê amerîkî
Mirin
- 1967 – Jaroslav Heyrovský,kîmyager û dahênerê xwediyê Xelata Nobelê