Portal:Jînenîgarî
Portalên Wîkîpediya: Dîn • Dîrok • Erdnîgarî • Huner • Jînenîgarî • Matematîk • Teknolojî • Zanist
Portala Jînenîgariyê
Adi Holzer: Serpêhatî (Lebenslauf) (1997). Adi Holzer jiyanê dişibîne bendê canbazan
Jînenîgarî, biyografî (gr. βιογραφία, ji βίος bíos „jiyan“ û grafîk), ji bi rêkûpêk nîgarkirina jiyana (jîna) kesan re tê gotin.
Biyografî dikare bi nivîskî yan gotinî be. Cureyek wê jî xwejînenîgarî (otobiyografî) ye. Otobiyografiyê mirov bi xwe, li ser xwe çêdike. Yan jî qet nebe pirraniyê bi xwe dike.
Zû de ye jînenîgarî tên amadekirin. Di dema Greka antîk de biyografî dihatin nivîsandin.
Di biyografiyê de sîstematî, birêkûpêkî girîng e. Mirov nikare bêî sîstematîkên jînenîgariyekê binivîsîne. Di jînenîgariyê de bûyer û demên girîng tên tomarkirin. Mirov nikare tiştên ne girîng in û bêwate ne binivîsîne. Biyografiyeke baş ji ristinên rastegînî pêk tên. Tomarkirinên farazî û razber, nirxê jînenîgariyekê kêm dikin. Helbet ev prînsîp ne ji bo berhemên wêjeyî ye.
Di jînenîgariyan de bo mînak behsa jidayîkbûn, perwerde, pîşe, marîbûn (zewac), mirin, berhem, tecrûbeyên jiyanê, bûyerên girîng ûêd tên tomarkirin.
Prînsibeke din jî ew e ku biyografiyek divê tevahiya jiyana kesê rabixe ber çavan. Mirov nikare bo mînak tenê behsa zaroktî yan çend salên perwerdeya yekê bike.
Biyografî divê bi xwe neyê nivîsandin. Heger bê nivîsandin dibe xwejînenîgarî. Qîmeta jînenîgariyê ji ya xwejînenîgariyê bilindtir e.
Li Kurdistanê dengbêj bi hostayî jînenîgariyen vedibêjin. Ew viya bi gotin û stranê dikin. Di biyografiyên dengbêjan de sîstematîkek taybet heye. Bo mînak ne dem û katjimêrê, bûyerên girîng birêkûpêk dirêsin. (Gotarê bixwînê...)
Gotarên Jînenîgariyê
Murat Balkî derhênereke kurd e.
Murat Balkî li Dêrsimê ji dayik bûye û li Stenbolê aboriya şirketan û dûra jî aboriya film û televizyonê xwendiye. (Gotarê bixwîne...)
Henrik Pontoppidan (jdb. 24ê tîrmehê 1857 li Fredericia; m. 21ê tebaxê 1943 li Kopenhagen) nivîskarekî Danîmarkî bû.
Sala 1917î de bi tevî Karl Gjellerup Xelata Nobelê ya wêjeyê wergirtin. Ew yek ji natûralîstên mezin ên Danîmarka ye. Di nava komeke natûralîstan a bi navê "Det moderne Gennembrud" de xebata xwe ya wêjeyî didomîne. Sala ku xelatê distîne kerr dibe, êdî nabihîse. Sala 1927î de hew dikare jiyana xwe ya civakî bimeşîne, îzole dibe. (Gotarê bixwîne...)
Bernadette Peter ( Lazzara li 28.2.1948) lîstikvan, stranbêj û nivîskara pirtûkên zarokan a Amerîkî ye. Hatîye xelatkirin bi xelatên weka Xelata Kûreya Zêrîn ji bo baştirîn lîstikvan û Xelata Tony ji bo beştirîn Actra di Musikê de lê sala (1999, 1986) . (Gotarê bixwîne...)
Herbert Kroemer (Herbert Krömer) (jdb. 25ê tebaxê 1928 li Weimar) fîzîknasekî Alman e. ist ein deutscher Physiker und Nobelpreisträger. Sala 2000î bi tevî Zhores Alferov û Jack Kilby, Xelata Nobel a fîzîkê wergirtiye. (Gotarê bixwîne...)- Teofrastos an jî Teofrast (bi yewnaniya kevn: Θεόφραστος, bi latînî: Theophrastus 370-287) fîlozofekî navdar ê Yewnana kevnare ye. Ew bi xwe riweknas û sîmyagerekî mezin bû. (Gotarê bixwîne...)
Charles Wilkes (jdb. 3. nîsan 1798 li New York; m. 8. sibat 1877 li Washington) kaşîfekî Emerîkayê ye û bi keşfkirina Antarktîkayê tê nasîn.
Cihê ku Wilkes li Antarktîkayê derketibû reşayiyê navê wî lê hatiye danîn, ango Wilkesland.
Di sala 1844an da pirtûkek ku têda qala riwîtiya xwe dike weşand. (Gotarê bixwîne...)- Devlet Bahçeli (jdb. 1ê kanûna paşîn a 1948 li Osmaniye) siyasetmedarekî zêde-rastgîr ê Tirkiyê ye. Serokê partiya radîkal MHPê ye.Piştî perwerdeya amadeyî li zankoya zanistiyên bazirganî û aboriyê ya Enqereyê dixwîne û di zankoyê de dixebite. Sala 1967î de tevlî refên rastgîrên radîkal dibe û bingeha xozên ciwanan davêje.
Sala 1987î de ji peywirdariyên xwe yên zankoyê vedikişe û di nava refên MÇP de dest bi polîtîkayê dike. Heman salî wekî serokê vê partiyê tên hilbijartin. Bahçeli, niha serokê MHPê ye. Di hilbijartinên giştî yên 1999î de partiya wî di desthilatdariyê de cihdigire û ew jî wekî cihgirê serokwezîr kar dike.
Di jiyana xwe de bi fermî hîç marî nebûye (nezewiciye, hevjînî nebûye). Di hilbijartinên 2007ê de wekî parlamenterekî MHPê dikeve parlamena Romê (Tirkiye). (Gotarê bixwîne...)
Şewqe, kep ji komekê serpoşên ewropayiyan re tê gotin. Ewropayî jî wekî kurdan serpoşên bêdor gelek hezdikin. Ji bandora ereban serpoşên kurdan jî gelek hatine guhertin.
Niha êdî kêm kum û kolos tên li xwe kirin. Dîsa, poşîyên klasîk ên kurdî, cihê xwe dane cemedanî û kefiyeyên yemenî. Niha poşiya wekî sîmbola kurdan tê zanîn, di rastiyê de ne ya kurdan e. Poşiyên kurdan cuda ne. (Gotarê bixwîne...)- Petter Naess ( jdb. 14ê adara 1960 li Oslo, Norwêc ) derhênerekî norwêcî e. Petter Naess li Osloyê hatiye dinyayê, ewî wek lîstikvan, şanonivîs û derhêner di warê şanoyê û show de xebitiye. Ewî ji boyî filmê xweyî pêşî „Absolute Hangover“ di sala 1999'a de xelata Amanda ji bo lîstikvan û lîstikvanê herî baş wergirtiye. Petter Næss piştre bi „Elling“ di cîhanê hatiye naskirin. (Gotarê bixwîne...)
- Ayşe Hür (bixwîne wekî Ayşe Hîûr) (jdb. 1956, li Artvîn, Tirkiye), nivîskareke lêkolîner, dîroknas û rojnamevaneke tirk e. Niha di rojnameya Tarafê de dinivîsîne.
Mader û pederê wê mamoste bûne. Zaroktiya wê li gelek bajaran derbas bûye. Sala 1992yê ji beşa têkiliyên navneteweyî, polîtîka û dîrokê ya Zanîngeha Bosforê destûrdar dibe. Li enstûtuya heman zanîngehê ya bi navê Boğaziçi Üniversitesi Atatürk Enstitüsüyê de, angaşta xwe ya doktorayê dide (2005).
Di gelek rojnameyan de dinivîsîne ku Radikal û Agos jî di nav de. Ji 15ê çiriya paşîn 2007ê ve di rojnameya Tarafê de dinivîsîne. (Gotarê bixwîne...) - James Watt FRS FRSE (19ê Befirbara paşîn 1736ê - 19ê Tebaxa 1819ê) dahêner û endazyarê Skotlendayî ko makîneya hilmê baştir kir û bi vî awayî Şoreşa Pîşesazî hilkir. Dersdêrê wî yê serekî Joseph Black bû. (Gotarê bixwîne...)
- Ferhad Ebdî Şahîn (jidayîkbûn 1967) ku ji hêla navên wî Mezlûm Ebdî, Şahîn Cilo û Mezlûm Kobanî ve baştir tê zanîn, rêveberekî leşkerî yê PKKê ye û wek fermandarê serekê Hêzên Sûriyeya Demokratîk kar dike. Ew wekî hevalbendê Dewletên Yekbûyî rêberiya şerê dijî Dewleta Îslamî ya Iraq û Şamê li Sûriyê kir.
Navê wî ê rast Ferhad Ebdî Şahîn e. Di bin navên wî din Şahin Cilo, Mezlûm Kobanî ne. Ew rayedarekî payebilind ê PKKê bû ku ji salên 1990î û pê ve bi Abdullah Öcalan re di nav koçberiya Sûriyê de xebitî û paşê jî di avakirina PKKê de li Ewropayê rolek çalak girt.
Li gorî medyaya rêxistinî, Mezlûm Kobanî hîna di sala 2013an de, endamê Konseya Rêvebir a manîfestoya PKKê , Koma Civakên Kurdistanê bû. (Gotarê bixwîne...) - Todd Douglas Fuller (jdb. 25ê tîrmehê 1974an li Fayetteville, North Carolina) yek ji basketbolîstên navdar ên DYAyê ye.
Di sala 1996î de di tîma NBA de dest bi leyîstikvaniya profesyonel dike. Di salên 1996-2001î de leyîstikvanê ku herî baş ê tîmê bû. Miroveke oldar û matematîkhez e. Di sala 2005î de zewiciye. Wî gotiye ku di jiyana wê de cihê seksê nîne û ew bêî seks dijî û wisa jî bextewar e. Bi vê daxûyaniya xwe bala medyaya DYAyê gelek kişand û bêhtir navdar bû. (Gotarê bixwîne...)
Nasir Pûrpîrar (farsî: ناصر پورپیرار) mêjûnas, dîroknas û nûserêkî nawdar û hawçerxî Erebe Îranî ye. Li zincîre kitêbe rexnegirane mêjuyiyekanî da gelêk razî mêjûnase biyanî u herweha êraniyekanî bo drûst kirdinî mêjuwiyekî saxte bo farsekan dirkand u êstaş bew hoyewe le layen farse şovîniyekanewe be deyan car hereşey kuştinî lêkirawe. (Gotarê bixwîne...)- Rehîm Zabîhî derhênerekî kurd e.
Rehîm Zabîhî di sala 1971'ê de çêbûye. Ew li rojhilatê Kurdistanê dijî û kar dike. Pazdeh salan serpêhatiyên wî di warê huner de hebûn. Wî sala 2002'a dest pê kir, weke derhêner karbike. Ji wê demê ve şeş fîlm û kurtefîlm derxistine, yên ku li gelek Festîvalên cîhanê hatine pêşkêşkirin (Gotarê bixwîne...)
.jpg)
Wêneyên gotarên jînenîgariyê
Di dîrokê de îro
Bûyer
- 1915 – Navçeya Şino ji aliyê hêzên rus ve hate dagirkirin.
- 1919 – Tevkujiya Pontusê.
- 1939 – Pakta li Dijî-Naziyan di navbêra Îngîltere û Rusyayê de hate mohrkirin.
- 1968 – Li Fransayê 2 milyon karker dest bi grevê kirin.
- 1992 – Li Başûrê Kurdistanê hilbijartinên giştî yên parlementoyê pêk hatin.
- 1993 – Li Kolombiyayê balafireke bi tîpa Being 727 kete xwarê, 132 kes di encama qezayê de mirin.
- 2002 – Tîmora Rojhilat bi awayekî fermî bû dewlet.
Jidayîkbûn
- 1910 - Nathuram Godse, qatila Mahatma Gandî
- 1925 – Pol Pot, general û siyasetmedarê kambocayî, serokwezîrê Kambocayê yê 29em
- 1925 - Malcolm X, wezîr û çalakvanê amerîkî
Mirin
- 1898 - William Ewart Gladstone, siyasetmedarê îngilîz, serokwezîrê Keyaniya Yekbûyî
- 2017 - Newşîrwan Mistefa, siyasetmedar û rewşenbîrekî kurd û rêkxerê giştî yê tevgera Gorran (wêne)
