Portal:Dîrok

Portalên Wîkîpediya: Dîn • Dîrok • Erdnîgarî • Huner • Jînenîgarî • Matematîk • Teknolojî • Zanist

Portala Dîrokê

Herodot (nêzîkî 484 b.z — nêzîkî 425 b.z.), gelek caran wek "bavê dîrokê" tê nasîn

Dîrok lêkolîna zanistî ya demên berê ye ku bûyerên berê li gorî konteksta kronolojiyê û çavkaniyan bi sedem û encamên xwe bi awayekî rexneyî tên nirxandin. Pisporên dîrokê dîroknas (dîrokzan, dîrokvan) in. Dîroknas di lêkolîna demên berê de çavkaniyên dîrokî yên wekî belgeyên nivîskî, serpêhatiyên devkî, nîşanên xwezayî û objeyên maddî wek berhemên hunerî bi kar tînin.

Dîroknas bi riya vegotinan hewl didin ku raboriyê fêm bikin û pêşkêş bikin. Bi gelemperî li ser kîjan vegotin bûyerekê herî baş rave dike û li ser giringiya sedem û encamên wan yên cuda nîqaş dikin.

Herodot, dîroknasekî yewnan ê sedsala 5an, di nav kevneşopiya rojavayê de wek "bavê dîrokê" tê nasîn, tevî ku carinan jê re "bavê derewan" jî hatibe gotin. Li gel Tûkûdîdesî, wî bingehên lêkolîna dîroka mirovahiyê ya nûjen damezrand.

Herodot, dîroknasekî yewnan ê sedsala 5an, di nav kevneşopiya rojavayê de wek "bavê dîrokê" tê nasîn, tevî ku carinan jê re "bavê derewan" jî hatibe gotin. Li gel Tûkûdîdesî, wî bingehên lêkolîna dîroka mirovahiyê ya nûjen damezrand. (Gotarê bixwînê...)

Gotarên din bîne (rojane bike)

biguhêre

Gotarên dîrokê yekî din nîşan bide

Image 1
Çemên Dîcle û Firat

Mezopotamya (bi yewnaniya kevn: Μεσοποταμία, lat. Mesopotamía), welatekî dîrokî ye ku rûerda wî di nav beşên Asyaya Rojavayî û Rojhilata Navîn a îro de û di nav pergala çemên Dîcle û Firatê de, li beşa bakurê Heyva Biadan e. Mezopotamya bi zimanê yewnanî tê wateyê nav du çeman. Navê Mezopotamya bi zimanê farisî Miyanrudan û bi zimanê aramî (suryanî) Beth Nahrin e. Kurdistan jî li bakûrê Mezopotamyayê ye.

Di dîrokê de li Mezopotamyayê ya kevn împeratoriyên Sumer, Akad, Babîl, Asûran û Îranan hebûn. Mezopotamya çavkaniya olên herî mezin di cîhanê de ye. (Gotarê bixwîne...)
Image 2
Mîrektiyên Hezarhespiyan; Atabegên Lurê Biçûk û Mezin

Dûgela kurdên Loristanê (Hezarhespî an jî Fedlewî) di sala 1115'an de ji aliyê Ebû Tahir ve hatiye damezirandin. Di çaxa Hezarhesp de Loristan dugelek dewlemend bûye. Kurdên koçer li bajarê Loristana mezin û li Şolistanê hatine bi cîhkirin.

Di çaxa "Atabeg" Tekle dugel ketiye bin destê Mongolan. Ev dugelê Kurd 309 sal jiyaye. 13 heb serwerên vê dugelê kargerandiyi. Ev dîroka Loristan di pirtûka Şerefname ya serwerê Şerefxanê Bedlîsî de hatiye nivîsandin. (Gotarê bixwîne...)
Image 3

Xanedana Merwaniyan an jî Dustakiyan (bi erebî: ‏مروانيون‎, Marwānīyūn) xanedaneke kurd e, ku ji salan 983an heya 1096an wekî welatekî serbixwe li derdora Amedê serwerî kiriye. (Gotarê bixwîne...)
Image 4
Terîqeta Sefewiye, ji aliyê Şêx Sefiyedînê Erdebîlî li ser bingeha terîqeta Zahidiye hatiye avakirin. Ev terîqet li Îranê di navbera sedsalên çardeh û pazdehan de xwedî hêzeke bilind bû. Ji bo geşbûna dewleta Sefewî vê terîqetê roleke girîng leyist. Erdebîlî li Erdebîlê mezin bû ye. Piştî çûye Şîraz û Gîlanê. Li Gîlanê bûye mirîdê Zahid Gîlanî. Piştî mirina Gîlanî, Erdebîlî bû rêberê terîqeta Zahidiye û piştî vê bûyerê terîqet bi navê Sefewiye hat binavkirin. Piştî mirina Şêx Erdebîlî (1334), kurê wî Sedredîn Mûsa bûye rêberê terîqetê. Di vê demê de hêza terîqetê bilindtir bûye. Tê gotin ku her sal padîşahên Osmanî ji Şêx Mûsa re xelat dişandin.

Piştî mirina Şêx Mûsa (1392) Eledîn Elî dibe rêber û tê gotin ku di dema wî de bi alîkariya Tîmûrleng Êzîdiyên Şamê hatine qetilkirin û gelek bendeyên Tîmûrleng ji Anatolyayê anîn mîna mirîdan teslîmî Sefewiyan kiriye. Piştre Şêx Cûneyd bû ye rêber. Di dema wî de gelek misilman bûne şîa. Wan mirovan komên sor dikirine serê xwe. Lewma ji wan re kumsor dihat gotin. Di vê demê de terîqet bûye xwediyê hêza leşkerî. Di dema Şêx Heydar de li dijî filehên Gurcistanê cîhad tê îlankirin. Şah Îsmaîl neviyê Şêx Heydar e. Di dema Şah Îsmaîl de vê terîqetê rêberiya dewleta Sefewî kiriye. (Gotarê bixwîne...)
Image 5
Dadgehên Ewlekariya Dewletê (bi tirkî: Devlet Güvenlik Mahkemeleri, DGM) cureyekî taybet yên dadgehên Komara Tirkiyeyê ne, ku ji aliyê leşkeriyê ve tên rêvebirin. Di binçavkirin û cezakirina bi hezaran kurdan de Dadgehên Ewlekariya Dewletê roleke berbiçav û neyînî lîstin.

Di 7'ê gulana 2004'ê de Dadgehên Ewlekariya Dewletê di encama guhertinên di makeqanûna Tirkiyeyê de hatin rakirin. (Gotarê bixwîne...)
Image 6
Kelbajar (bi ermenî: Քարվաճառ, bi azerî: Kəlbəcər), bajarekî ji bajarên kurdên Qefqazê ye. Di salên 1923 û 1929'an de bi Kurdistana Sor ve girêdayî bû û nişteciyên vî bajarî bi seranser kurd bûn. (Gotarê bixwîne...)
Image 7
Komkujiya Zîlanê, komkujiya Geliyê Zîlanê, terteleya Zîlanê komkujiyeke pirr mezin e ku ji aliyê Tirkiyeyê ve li dijî kurdan hatiye kirin.

Navê xwe ji qirrkirinên komî yên li Geliyê Zîlanê hatine kirin digire, lê komkujî ne tenê li vê geliyê, li seranser parêzgeha Agirî û parêzgehên devedorê hatiye kirin. Bi giştî Bakurê Kurdistanê ji vê komkujiyê ziyan dîtiye. (Gotarê bixwîne...)
Image 8
Dewrêş an Derwêş, şervanekî Şêx Seîd bûye û şehîd ketiye. Ji gundê Qeremêş a girêdayî Gimgima Mûşê bûye. Mirovekê oldar û welatparêz bûye. Ji eşîra Ezdînî ye. (Gotarê bixwîne...)
Image 9
Adrammelek (Adrameleq, Adrammelekî), di dema sumerîyan de, weke formaka xwûdayê rojê jî hatîya tefsîrkirin. Cihê ku jê re beg tê kirin, li bajarê Sefarvajîm a. Agir, li cem wî ji bo wî pîroz a. Tê gotin ku ji bo wî zarokên piçûk hatîna danîn ser kevir û di nava agir de. Di tefsîran de, "baal adramelek" jî tê gotin.

Tê gotin ku jê re zarok dihatina kurbankirin. Zarok li ber peykerê wî yê bronz dihatina danîn û an jî dixistina navê de û dihatina şawitandin. Adrammelek, di damên dawîyê de, di demên ku olên semewî ên mazin derketin, ew xirab hata tefsîrkirin. Weke "şaytan" jî hata tevsîrkirin. Di tefsîrna de hat gotin ku "ew, sarekê koma şeytanan a". Lê pêşîya wî, weke ferîsteyekî yanî melekekî jî tê tefsîrkirin. Pêşî di bihûştê de tê tefsîr kirin. Piştre, di olêne semewî de, tefsîra şeytên li ser wî re hat çêkirin. (Gotarê bixwîne...)
Image 10
Dere medresê, Mêrdîn

Medreseya Qasimiye, cihekî dîrokî û kevnare li Mêrdînê ye.
Medreseya Qasimiye di wexte aqoyûniyan de Qasim ibn Cîhangîr ve hatiye avakirin. (Gotarê bixwîne...)
Image 11
Şîçataxma (elamî: Ṣi-iš-šá-an-tak-ma, babîlî: Ši-it-ra-an-taḫ-ma) navê serhildêrekî sagartî bû ku di dema Daryûsê Mezin de li Arbelayê serî hildabû. Daryûs serdarekî xwe yê medî yê bi navê Taxmaspada dişîne ser hêzên Şîçataxma. Serdarê medî wan têk dibe û wî dil digire. Piştre ew ji aliyê Daryûs ve tê kuştin. (Gotarê bixwîne...)
Image 12
Salih Begê Hênî (jdb. 1868/1869 - 29ê hezîrana 1925an li Amedê) zana, olnas, helbestvan, siyasetmedar û pêşawayekî kurdan bû. Bi tevî Şêx Seîd, 47 kes ji aliyê kemalîstan ve tên dardekirin. (Gotarê bixwîne...)
Image 13
Têkoşîna belûcan li Îranê sedemên şer û pêvçûnên dewleta Îranê û gelê belûçî dide nîşan. Gelê belûc bi giştî li parêzgeha Sîstan û Belûçistan (parêzgeh) dijîn. Her wisa hejmareke ji nifûsa wan ya ji Îranê mezintir jî li Pakistanê dijîn. (Gotarê bixwîne...)
Image 14
Remza KGByê

KGB anku Komîteya bo Ewlekariya Dûgelê (bi rûsî: Комитет государственной безопасности, Komîtet gosudarstvennoy bezopasnostî) navê saziya sixûriyê ya navdar a YKSSê bû.

Di sala 1954î de hatibû damezrandin. Navenda xebatên wê li Lûbyanka ya Moskowê bû. Serî de wekî saziyeke hundirîn hatibû plankirin. (Gotarê bixwîne...)
Image 15
Licinius (bi yewnaniya kevn: Λικίνιος, lat. Likinios) navbera salên 308 û 324 de împeratorê Romê bû. (Gotarê bixwîne...)