Portal:Dîrok
Portalên Wîkîpediya: Dîn • Dîrok • Erdnîgarî • Huner • Jînenîgarî • Matematîk • Teknolojî • Zanist
Portala Dîrokê
Herodot (nêzîkî 484 b.z — nêzîkî 425 b.z.), gelek caran wek "bavê dîrokê" tê nasîn
Dîrok lêkolîna zanistî ya demên berê ye ku bûyerên berê li gorî konteksta kronolojiyê û çavkaniyan bi sedem û encamên xwe bi awayekî rexneyî tên nirxandin. Pisporên dîrokê dîroknas (dîrokzan, dîrokvan) in. Dîroknas di lêkolîna demên berê de çavkaniyên dîrokî yên wekî belgeyên nivîskî, serpêhatiyên devkî, nîşanên xwezayî û objeyên maddî wek berhemên hunerî bi kar tînin.
Dîroknas bi riya vegotinan hewl didin ku raboriyê fêm bikin û pêşkêş bikin. Bi gelemperî li ser kîjan vegotin bûyerekê herî baş rave dike û li ser giringiya sedem û encamên wan yên cuda nîqaş dikin.
Herodot, dîroknasekî yewnan ê sedsala 5an, di nav kevneşopiya rojavayê de wek "bavê dîrokê" tê nasîn, tevî ku carinan jê re "bavê derewan" jî hatibe gotin. Li gel Tûkûdîdesî, wî bingehên lêkolîna dîroka mirovahiyê ya nûjen damezrand.
Yekem kesê ku dîroka kurdan bi berfirehî nivîsiye Şerefxanê Bedlîsî ye. (Gotarê bixwînê...)
Gotarên dîrokê
Fevzi Çakmak (jdb. kanûna paşîn a 1876 li Stembol - 10ê nîsana 1950 li Stembol), yek ji serbazê Hêzên Bejayê Osmanî û Hêzên Bejayê Tirk (Artêşa Tirk), ramyarê Tirkiyê. Wezîrê Cengê Împeratoriya Osmanî. Yekem wezîrê parêzvaniyê wetewî, duyem serokwezîrê û duyem wezîrê serok serkanê giştî yê Hikûmeta Enqerê. Yekem serok serkanê giştî yê Komara Tirkiyê (serfermandarê Hêzên Çekdarê Tirk). (Gotarê bixwîne...)- Arşakî an arşakan navê xanedana eşkaniyan ên ku di bin rêbertiya Arşak de di sala 240 b.z. de herêmeke Keyatiyaselewkiyan a bi navê Part dagirkirin û li şûna wê Pehlewanistan an Împaratoriya eşkaniyan damezirand.
Piştî damezirandina dewletê arşakiyan gav bi gav selewkî tengav kirin û li tevahiya Îranê serweriya persan pêk anin. Keyayê arşakî yê dawî Erdevan IV, di 224 pz de ji aliyê damezirênerê sasaniyan Erdeşîrê Yekê hat kuştin û Erdeşîr kargêrî dest xwe xist. Lê xanedana arşakiyan nêzîkî 200 salên din jî li Ermenistanê serwerî domand û di sala 428an de ket bin fermana sasaniyan û bi vî awayî hebûna xwe bi dawî kir. (Gotarê bixwîne...) - Girê Kortikê (bi tirkî: Körtik Tepe) sîteyeke arkeolojîk a girîng li navçeya Bismilê ye. Girê Kortikê dê di bin gola bendava Ilisu de bimîne.
Li gundê Kortik (bi tirkî: Tepe) di kolanên arkeolojîk de sê gorên (mezelên) medeniyetên berê hatine dîtîn ku ji beriya pirtirî 12 hezar salan mane. (Gotarê bixwîne...) - Nînmena, bi navê " Nin Me En" jî tê naskirin. Xwûdayaka dema sumerîyan a. Bi Nînhursag re bi hev ve kirina navê wê bûya. Navê Nînmena, weke ku bin a. (Gotarê bixwîne...)
Xanedana Jin (çînî: 晉朝), xanedaneke ku di navbera 265-420an de li Çînê hukumdar bû.
Xanedan di sala 265an de ji hêla Sima Yan ve hate damezrandin. Xanedan ji 2 beşan pêk dahat. Beşa rojava (265–316) ku paytext Luoyang an jî Chang'an bû. Beşa rojhelat (317–420) ku paytext Jiankang bû. (Gotarê bixwîne...)- Êzdînşêr, Izedînşêrê Botî, Mîr Izedîn mîrê Botan û reqîbê Mîr Bedirxan bû. Li gorî hin jêderkan pismamê Mîr Bedirxan bû. Piştî ku dewleta Osmanî serhildana Bedirxan Beg tefandibû, Êzdînşêr li welatê Botan di 1854an de li dijî Dewletê rabû. Ev bûyerên dîrokî wekî Serhildana Êzdînşêr tên nasîn û ji sala 1854 heta meha kanûna mezin a 1855an çêbûn.
Strana "Ez Xelefim" Li Pişte Ev Çirokeye. (Gotarê bixwîne...)
Komkujiya Sirûcê ew bûyerên ku di 20ê tîrmeha 2015an de li baxçeya Navenda Çand û Hunerê ya Amara ya Pirsûsê (navçeya Sirûca Rihayê) pêk hat. (Gotarê bixwîne...)- Ariyaramna (farsiya kevn:Ariyāramna, yewnanî:Ἀριαράμνης ) kurê Çîspîş û kalikê Daryûsê Mezin e. Di serdema împeratoriya Medî de weke satrapekî girêdayî medan bû. Wî satrapiya Persiya birêve dibir.
Navê wî tê wateya; aramî anî aryanan e.
Navê Ariyaramna di nivîskên Bêstûnê de derbas dibe. (Gotarê bixwîne...) - Suziyana an jî Suzianna, ku di kurdî bi navê Zozanê tê zanîn û heta roja me navê wê binavê Zozanê maya, hevjîna duyemîn a yezdanê sumerî Enlîl bû. Perestgeha wê li Ekurê hatiye dîtin.
Zozan, di kurdî de di wate xweşbûnê de jî ya. Kurdên ku koçerî dikin, li cihên şîn û xweş digerihin û li wan demsala xwe lê di buhurênin. ew cihê xweş ku çûnê de jî jê re tê gotin "Zozan" a. (Gotarê bixwîne...) 
Heykelê Septimus Seuerus li muzexaneya Kapîtolî ya Romayê
Septimius Seuerus (bi yewnaniya kevn: Σεπτίμιος Σευῆρος; bi tunê bi latînî: Lucius Septimius Seuerus Augustus; jdb. 11 nîsan 145 – m. 4 sibat 211) Di navbera 193 û 211an de împeratorê Romê bû. Septimius li herême Leptis Magna de hat dinê. Leptis Magna li Afrîkayê herêmeke Împeratoriya Romê bû.(Gotarê bixwîne...)
Peykerê zêrîn ya Septimus Seuerus (Muzexaneya Arkeolojî, Komotini)- Şanzdeh Şahî yan Şanzdeh Keyanî yan jî Şanzdeh Qiralî (çînî: 五胡十六国, Wǔ Hú Shí Liù Guó, 304 - 439) serdemeke dîrokî ya Çînê ye. Di sala 304an de Liu Yuan (bi eslê xwe Hun e) xanedana Han Zhao damezrand û ev serdem dest pê kir. Di sala 439an de Dewleta Wei ya Bakur bakurê Çînê yek kir û ev serdem bi dawî hat.
Di vê serdemê de, li deverên bakur û rojavayê Çînê, ji alîye gelên Hun, Sien-pi, Jie, Di, û Qiang va keyaniyên "Pênc Barbar" (五胡; Wǔ Hú) û ji alîyê gelê Han (Çîn) va 11 qralî hate damezrandin. (Gotarê bixwîne...)
Augustus an Gaius Octavius Thurinus an jî Gaius Julius Caesar Octavianus (jdb. 23ê îlona 63 b.z. li Romê - mirin, 19ê tebaxa 14 p.z. li Nola nêzî Napoliyê) qeyserê pêşîn ê Împeratoriya Romê bû.
Augustus zarokê xarziyê Julius Caesar bû û piştî kuştina Caesar yê di 44 b.z. de wî ew mucadeleya pê têkoşînekê dirêj re di 31 b.z. de qezenc kir û bû qeyserê Romê. Dayika wî xarzêya Julius Caesar bû. Wî Şerê navxweyî a Romê xelas kir û xanedaniya Julî (Juliyen) dest pê kirin da. Ji bo aşitiya di dema wî de li Romê serwerî ajotî re demê wî wek Pax Augusta (Aşitiya Augusta) tê salixdan. (Gotarê bixwîne...)- Aleksander Mîxaîlovîç Proxorov (bi rûsî:Александр Михайлович Прохоров); * 11ê tîrmehê 1916 li Atherton, Awistralya; m. 8ê kanûna paşîn 2002 li Moskow) fîzîknasekî navdar ê YKSSê bû. (Gotarê bixwîne...)
Dêra Keldaniyan an Dêra Marpetyun an jî Dêra Senantiwan (Saint Antoine) dêreke li hundira Sûra Amedê ye.
Dîroka avabûna vê dêra ku li kuçeya Yenîkapiyê ye, bi teqezî nayê zanîn, lê wisa tê texmînkirin ku di sedsala 17'an de hatiye çêkirin. Di roja îroyîn de ev dêr ji hêla kildaniyên katolîk ve tê bikaranîn. Wekî gelek avahiyên li Amedê, ev dêr jî bi kevirên bazaltê hatiyê lêkirin. Dîwarên dêrê yên li kevirên bazalt ku bi kemberên çarnefî hatine dabeşkirin, bi raxera durengî yê bi şeklê çorekî (baklava dilimi) re ahengê pêk tîne. (Gotarê bixwîne...)
Wêneyên bijartî
Îhsan Nûrî Paşa û jina wî Yaşar Xanim
Wênenîgariyeke Pirtûkxaneya Îskenderiyê
Dîmenekê çandinî ya xelkê Misirê.
.jpg)
Di dîrokê de îro
Bûyer
.jpg)
- 1900 – Ajansa Nûçeyan ya bi navê Associated Press li New Yorkê hate sazkirin.
- 1919/20 – Bi serokatiya Şêx Mehmudê Berzencî Tevgera Kurdistana Serxbixwe dest pê kir.
- 1939 – Hukumeta Îngîlîz, biryar da ku wê Filistîn di sala 1949an de serbixwe bibe.
- 1949 – Komara Federal a Almanya hate damezirandin. Bajarê Bonê bû paytexta Komarê.
- 1949 – Artêşên komînîst ên Çînê neteweperestên Çînî ji Çîna reşayî derkirin.
- 1983 – Hêzên Çekdarên Tirk, bi destura Îraqê yekem operasyona xwe ya Başûrê Kurdistanê li darxist.
- 2001 – Artêşa Tirk, li herêma Yedîsu ya ser bi Çewlîgê li hemberî komeke gerîllayên hêzên parastina gel gaza kîmyayî bikaranî. Di encama êrîşa kîmyayî de 20 gerîlla ku di nava wan de berpirsyarê herêma Erziromê Ozden Bîngol û endamên hêzên parastina gel Gulcîhan Aktar, Sevda Aktar û Devrîm Han jî hene, jiyana xwe ji dest dan.
Jidayîkbûn
- 1707 - Carl von Linné, botanîst, doktor û heywannasê swêdî
- 1891 – Pär Lagerkvist, helbestvan û nivîskarê swêdî, xwediyê Xelata Nobelê ya Wêjeyê
- 1908 - John Bardeen, fîzîknasê amerîkî, xwediyê Xelata Nobelê
Mirin
- 1906 – Henrik Ibsen, rewşenbîr û nivîskarê norwêcî
- 1960 – Soghomon Tehlirian, wezîrê Osmaniyan ê esilermenî
Kategorî
Ji bo dîtina binkategoriyan pê li [►] bike