Şerê PKK û Tirkiyeyê
Şerê PKK û Tirkiyê, nakokî û şerekî ye ku di sala 1984an de di navbera Partiya Karkerên Kurdistanê (PKK) û Tirkiyeyê de dest pê kiriye.[21]
.svg){kind=small}
,_Flag_of_Syria_(1980%E2%80%932024).svg){kind=small}
Paşbingeh
biguhêre
Serhildanên Kurd ên li dijî Împeratoriya Osmanî de , ji bo li ser du sed ragihandin, di heman demê de di şerê pişta modern ji bo nexşe ya Şerê Rizgariya Tirkiyeyê de , ku avakirina dewleteke neteweyî ya tirk li mafên mirovan yên gelê kurd li Tirkiyê tên tepisandin. Di nav bûyerên girîng ên dîrokî de Serhildana Qoçgiriyê (1920), Serhildana Şêx Seîdê Pîranî (1925), Serhildana Agiriyê (1930), û li Serhildana Dêrsimê (1938) hene.
Partiya Karkerên Kurdistan (PKK) di sala 1974 de ji aliyê Abdullah Ocalan ve hate damezirandin. Di destpêkê de rêxistineke Marksîst-Lenînîst e, ew komunîzma ortodoks berda û bernameya mafên siyasî yên mezintir ku otonomîya çandî ji bo Kurdan hate pejirandin. Di navbera 1978 û 1980 de, PKKê ji bo van armancan kete bisînorên Şerê bajariyî yên Dewleta Tirk. Di navbera salên 1980 û 1984an de, piştî Derbeya leşkerî ya 12ê îlona 1980î rêxistina xwe dubare kirin û bar kirin bo avahiya Rêxistina Awayî ya Sûrî.
Xirabkarî li gundan-di navbera salên 1984 û 1992 an berdewam kir. PKK çalakiyên xwe guhert da ku şerê li bajaran di navbera salên 1993 û 1995 û di navbera salên 1996 û 1999an de. Rêberê Partiya Karkeran li Kenya di destpêka sala 1999'an de hatibû girtin, piştî kampanyaya navneteweyî ji aliyê Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê, Îsraêl, Yewnanistan, Keyaniya Yekbûyî û Îtalya. Piştî di sala 1999an de pêngava ji bo aştiya yekalî îlan kir, PKKê ji nû ve destpêkirina şerê bi darê zorê ji ber êrîşeke leşkerî ya Tirk di sala 2004an de anî. Ji sala 1974an de bikaribin xwe veguherînin û lihevanînê, ku bi rîyên alavan bû faktoreke sereke li ser piyan mayina xwe bû. Ev hêdî hêdî ji komek ji xwendekarên siyasî yên ji bo rêxistineke dînamîk bûye, û beşek ji armanca xwe li ser şerê li dijî terorê bû.
Bi çalakiya xwe ya ser neketî di sala 1991an de li serhildanên Iraqê li dijî Sedam Huseyn ya Neteweyên Yekbûyî li herêmên ne-firdan li herêmên kurdan ên li Iraqê spasiya wan herêmên de facto serxwebûna avakirin. [71] PKK di demeke nêzîk dîtin qadeka parastî ji ku wan nikaribû êrîşên li dijî destpêkirin Tirkiye, ku bi bersiva Operasyona Polayê (1995) û Operasyona Çekûçê (1997) di hewldana ji bo tepeserkirina PKKê.
Di sala 1992an de Giştî yê Kemal Yilmaz, da zanîn ku Daîreya Şerê Taybet (kursî yên kontr-gerîla ) hê di şerê li dijî PKK de çalak bû. Wezareta Derve ya Amerîkayê fikarên tevlêbûna kontr-gerîla, ên di sala 1994an de Rapor xwe li ser Fêlên Mafên Mirovan a ji bo Tirkiyeyê cîbecîkirin.
Ocalan, di encama veguhastina li dijî rayedarên Tirk, bi hewandina îdiaya hevkariyên Balyozxaneya Yewnan û Ajanên CIAê re li Kenyayê di sala 15ê sibatê 1999an de hatibû girtin. Piştî dadgehkirinê ew bi cezayê mirinê hat, di heman demê de vê hevokê bi cezayê miebet û heta hetayê temena di dema ku cezayê darvekirina di tebaxa 2002an de li Tirkiyeyê bû bû hat rakirin.
Di sala 2003an de, bi Dagirkirina Iraqê ya çekên ji aliyê artêşên berê yên Iraqê ket destê milîsên pir Pêşmergeyên Kurd. PKK û PJAKê wek gelek pêşmergeyên bi çekên xwe wek (ku beşek ji kiryarên PKK li dijî Îranê) ew komên din ên Kurd di destên xwe de di riya xwe îdiayê dîtin li bakûra Iraqê û ji çavkaniyên Tirk ên leşkeriyên rastî. Ev bi hinceta ji bo êrîşên Tirk gelek li ser herêmên Kurdistanê ji Iraqê hatine.
Di hezîrana 2007an de, Tirkiye texmînkir ku 3,000 şervanên PKK li Kurdistana Iraqê heye.
Şer
biguhêreÇirûska Yekem (1972-1973)
biguhêreKongreya PKK’ê ya yekemîn li sala 1978an e lê di sala 1973an li Enqereyê bingeha xwe digire. Li Enqereyê yekemîn civîna xwe li bendava Çubukê pêktîne. Divê civînê de Rêberê Gelê Kurd û sazûmankarê PKK Abdullah Ocalan bi şiara Kurdistan tê mêtîngerkirin ve derdikevin rê û dibe tevgera gel a azadiyê. Di salê 70î li cihanê rewşeke du alî bi navê durexiya NATO û Sovyetan ve hevayeke cuda li gorî rewşê wê demê hebû û her wiha li Tirkiyeyê jî demokrat û çepgir birêxistin dibû û her wiha durexiya dijberiya vê avadibû. Rêberê Gelê Kurd Ocalan di navbera salên 1972 û 1973an de rêxistinên çepgirên Tirkiyeyê nasdike û biryar dide ku pêwîstî bi tevgereke Kurdistanî heye her wiha PKK di qonaxa xwe ya di grubê de di nava saziyên wekî ADYÖD û DDKO de cih digire.Rêberê Gelê Kurd Ocalan wê demê wiha rave dike: “Ez di nava nêvengên tevgerên civanên şoreşger hem ên tirk hem ên kurdan de bûm.Diyar e ku ez ji wan tevgeran bandorbûm. Di salên DDKO û Dev-Genç’an de sempatîzanbûyina van avaniyan ne bûyereke kêm bibandor e. Min navên THKP-C, THKO, TKP/ML-TİKKO bihitibûm û min şahîdî ji şahadeta rêberên wan ên merxas kiribû.Di serî de berxwedana Rêberê THKP-C Mahir Çayan a bi Hüseyin Cevahir li Maltepeyê û piştre jî bi deh hevalên xwe re ji girtîgehê fîrara wan û li Kizildere’yê gihiştina wan a şahadetê pir bi bandor bû.Bandora wan ev çendî bû ku min pêşengtî ji çalakiya boykotê ya yekemîn kir.Min çûyina Rêberê THKO Deniz Gezmiş û du hevalên wî ya sêdarê dît. Di heman demê şahadeta Rêberê TİKKO İbrahim Kaypakkaya ya li Zindana Amedê jî bi bandor bû.”
Derketina Kurdistanê (1977-1978)
biguhêreGruba Apoî ji tevgerên şoreşger û demokrat bibandorbû û li paytexta Tirkyeyê gava xwe ya yekemîn avet. Gruba Apo’îji sala 1976an de berê xwe de Kurdistanê û li çarperceyê vê belavbû û rêxistinbûyîna xwe kêlî bi kêlî hûnand. Ocalan pêvajoya Enqereyê û derketina ser dika Kurdistanê di daxuyaniyê xwe de wiha diyar dike: “Avêtina esasê PKK’ê li Enqereyê rûdayina polîtîkayên mêtînger a klasîk e. Bi giştî cihanê di girêdana têkîlya mêtîngerî-metropolê de gelek mînakên şiba vê hatiye jiyin. Min hewlda ez diyar bikim ku derketina ji Enqereyê bijan derbasbû. Bi awayekî wekirî pêvajoyek zehmetbû. Zehmetî ne ji hêza tund,ji xwesertiya faşîzma spî ya tirk û ji nêvenga wê ya di warê psîkolojîk û çandî ditengîjîne bû. Ketina wir çiqas bi zehmet be derketina wê jî ew qas bi zehmet bû.Bi kijan ruh û çandî ve wê bê derketin pir girîng bû. Di nêvenga ku qirkirina çandî serfiraziya xwe jiyan dikir vejîna tevgera netewî ya kurd, şiba miri ji mezel sax derxistin e. Ev rewş gotina ‘Canê ku ruh jê dernekeve hêvî jê qut nabe’ tîne bîra mirov. Veguhestina nexweşa ku rêça vejînê dide, ji nêvengekê birina nêvengeke bi tendirûstî pêywira sereke û ya bingehînbû.’’
Gruba ku li Enqereyê destpêkir li Kurdistanê belavbû. Li Kurdistanê bi hewldana bingeha hişmendiyeyeke îdeolojîk avabike û vê yekê belav bike gun gund, bajar bajar xebat meşandin û gelê kurd û ciwanan di vê bingehê de qezenç kirin. Di sala 1977an de Rêberê grubê Ocalan li pênç- şeş bajaran civînê berendamên qaroyan pêk anî. Ev liv û tevger di demekê kin de li hemû Kurdistanê belavbû û kurdên di bin zextên dewletê hatibûn tepisandin bi vê vtevgerê ve teşeyeke nû girt. Her wiha pêşveçûyina Gruba Apoî li Kurdistanê hate dîtîn ev yek bû sedema ku Gruba Apoî bibe hedefa alîgirên xwînxaran. Di vê pêvajoyê de di 18’ê gulana 1977an de ji pêşengê gruba îdeoljîkbûyînê Haki Karer ji aliyê rêxistineke aligirê dewletê ya bi navê Sterka Sor hate kuştin. Rêberê GelêKurd Ocalan di nirxandinê xwe yê berê de diyar dike ku li gorî hewcedariya girêdana biranîna Haki Karer û ji bo ku li hemberî zextên mêtîngeran têkoşînek bi hêz bide di havîna 1977an de li Dîlokê bername û gelaleya partiyê amadekir û pêvajoya partîbûyînê da destpêkirin.PKK a ku bi awayekî fermî hate damezarandin danezaneya xwe ya yekemîn di sala 1978an de di bexwedana Sîverekê de weşand.
Derbeya 12’ê îlonê
biguhêrePiştî damezrandina PKK’ê du salan darbeya 12’ê îlonê bi piştgiriya durexiya Nato pêk hat. Bi darbeya 12’ê îlonê ve dewleta tirk û çeteya kûr Gladio plan û dezge dikir ku kurdan û hêzên çepgir û demokrat qir bikin. Ev yek girêdayî rewşa cihanê ya wê demê bû jî Ocalan di daxuyaniyê xwe yê dawî de ev rewşê wisa bi lêv dikir:“Encam 12’ê îlonê bû. Geo pêwîstiyê hûndirîn û derve ev darbe hatibû dezge kirin. Di wateya dîrokî de rastî hîlweşîna pergala faşîst a tirkên spî dihat û dixwest vê hişweşîne rawestîne. Ji bo vê yekê jî dewsa netewperestiya laîk netewperestiya tirk îslam ji xwe re esas girt,di warê aborî xwe hûndir de girtin û her wiha pêşvekirina global a tekel ve girêda, ji burjîvaziya piraniya wê brokrat derbasî pêşengtiya sermayeya taybetdibe, di warê siyaysî de jî derbasî vesayeta leşkerî dibe.Vê sazûmanê jî destûra bingehîn a 12’ê îlonê ku bi darê zorê hatibû qebûlkirin avakir.”
PKK li hemberî darbeyê berxweda û berovajî planê dewleta tirk biheztir û xurtir bû. PKK plana darbeyê hiskir û pêvajoyê pêşbinîkir. Beriya darbeyê hin qadroyên xwe derbasî Rojhilata Navîn kir. Kadroyên PKK ji aliyê Ocalan ve li Filîstînê di warê îdeolojî û di warê şerê gerîla ve hatin perwerdekirin. Rêberê gelê Kurd Ocalan vê demê wiha şirove dike:“me ezmûneke serkeftî di şênberiya Kurdistanê pêş dixist. Ji eniya dij şoreşê dengê tep repa darbeya 12’ê îlonê ya leşkerî dihat. Qetlîamên Meraş, Komkujiya Çorumê, Komkujiya Bahçelievlerê û qetilkirina gelek kes û ciwanên şoreşger û rewşenbîr nîşan dida ku bêyî ku tu derneke ve derveyî welat ne mimkûne ku tu sax bifilite. Ezmûna 12’ê adara 1971’an ji bo derxstina zanebûnê têr û tijîbû. Îmha kirina kadroyên pêşeng ên rêxistina nîşan dida ku êdî zû biz û nikarin di serxwe de werin.Di 2’ê tîrmeha 1979’an de ji ser Suruçê çûyina Rojhilata Navîn li gorî rûhê têkoşîna demdirêjîbû.Ji bo şerê gel a demdirêjî û piştgiriya dîplomatîk tam di dema xwe de bû û gavek di cih de htibû avêtin.Gava darbeya leşkerî ya 12’ê îlonê pêk hat hemû grûbên çepgir derbeyên stratejîk xarin. Lê PKK’ê dest bi qonaxeke nû û bi hêvîtir dikir. Bi avayekî wekirî gavên tektîkî û serkeftîbû.”
Têkoşîna Çekdarî
biguhêreLi wê demê kadroyên PKK’ê yên li Tirkiyeyê hatibûn girtin di Zindana Amedê de ji îşkenceyan dihatin derbaskirin li hemberî îşkenceya derveyî mirovahiyê kadroyên PKK berxwedaneke bêhempa nîşanda. Kadroyên PKK di Zindana Amedê de berxwedana 14’ê tîrmehê ve darbea 12’ê îlonê vala derxistin. Ji bo girêdan û bîranîna şehîdên kadroyên pêşeng ên PKK ê ku di berxwedana mezin a 14’ê tîrmehê de rûmeta gelê kurd gihandin lutkeya herî jor pêngava 15’ê tebaxê pêk hat. Bi pêngava 15’ê tebaxê ve PKK yekemîn çalakiya gerîla li Botanêpêk anî.Berbi salên 1990 ve li Bakurê Kurdistanê êdî raperîna gelan û serhildan gihiştin asta herî jor. Têkoşîna çekdarî gelek guherînên mezin bi xwe re anî Ocalan li ser pêngavê wan nirxandinana kiribû: “di serî de di vê pêvajoyê zor û zahmet de bi pêşengtiya PKK’ê û bi taybetî bi pêngava 15’ê tebaxê ve berxwedaniya hate kirin hew ne tasfiyekirina rastiya kurdan rawestan di heman demê de di riya azadiyê de navbereke girin hate derbas kirin… Pêşwekirina Rojhilata Navîn berêxwedayîneke stratejîkbû. Dê asoyê rastiya me vekira.Vegera sîstematîk a têkoşîna çekdarî rê da ku rastiya me xwe bigihîne zanebûneke pêştir. Rê daku têkiliya Kurdistan û zorê bê lêkolîn kirin. Pêngava 15’ê tebaxê pêvajoyeke di warê dîtbarî de leşkerî di cewherî de jî rastiyeke polîtîk da bû destpêkirin. Têkiliya di navbera polîtîka û şîdetê de her diçû zelaltir dibû. Şexsiyeta ciwakî, afireneriya ferd, hêza rêxistinbûyinê, netewbûyîna ciwakî û azadiya jinê xwe bêhtir rawedikir û derdiket holê.”
Destpêka Şer (1974-1984)
biguhêreDi sala 1973an de bi rêbertiya Abdullah Ocalan daxuyaniyekê li ser komek ji nasnameya kurdî hat weşandin. Alî Haydar Kaytan, Cemîl Bayik, Haki Karer û Kemal Pir xwe kişandin ser vê komê û ji xwe re Şoreşgerên Kurdistanê bi nav kirin. Di sala 1974an de, li ser navê mafên kurdan biryara avakirina tevgerê kirin. Endamên komê ji bo mafên kurdan li gelek bajaran belavbûn û dest bi avakirina rêxistinên xwendekaran kirin. Piştî vê tevgerê karkeran û cotkaran dest bi piştgirîya rêxistina Şoreşgerên Kurdistanê kirin. Di navbera salên 1977an û 1978an de li gelek deverên Kurdistanê rêwîtiyê û civînan pêk anîn. Di vê demê de endamên komê ji aliyê Gurên Boz ên rastgirên tundrew û çend eşîrên kurd rastî êrîşan hat.
Di 27ê çiriya paşîn a 1978an de, li gundê Fîsê ya Licê de PKK bi awayekî fermî hat damezrandin[22]. Li dora heman demê de komkujiya kurdên elewî bi bala nêzî Komkujiya Gurgumê dan. Hêzên ewlekariyê yên Tirk bi rastgirên tundrew û bi eşîrên kurd re ket pevçûnê. Di şerên rastgir-çepgiran de aliyên çepgir hatin girtin. Di havîna 1979an de Ocalan çû ye Libnanê û Sûrîyê. Li vir bi Rêberên Fîlîstîn û Sûriyê re hevdîtin pêk anî. Endamên PKKê li kampên vir perwerde ditin. Di dema Şerê Libnanê ya navxweyî de bi rêjîma Sûriyê re şer kirin.
Di Derbeya leşkerî ya 12ê îlona 1980î de gelek endamên PKKê hatin girtin, li girtîgehên cuda lê danîn, endamên PKKê di mayîna Zîndana Amedê de gotinên îşkence binav kirin. Dîsa di tebaxa 1982an de PKKê di civîna li bajarê Dera a Sûriyê peyam da ku bi armanca destpêka şerê gerîlla wê li Tirkiye "dewleteke serbixwe ya kurdan" were avakirin. Di 21ê adarê 1982an de endamê PKKê Mazlum Doğan bi encama şewitandina bedena xwe ya li girtîgeha amedê de serhildan û grêva birçîbûnê ya endamên PKKê ku çend kes ji wan jiyana xwe ji dest danî bû dest pê kir.
Serhildana Yekem (1984-1999)
biguhêre
PKKê êrîşa xwe ya yekem li Eruh a Şemzînanê pêk anî. Piştî du rojan li Sêrtê qereqola polîsê hat hedefkirin. Di sala 1990an dema serokê Komara Tirkiye Turgut Özal muzakereya bi PKKê re qebûl kir. Çi ye ku li ser Siyasetmedarên Tirk û PKK muzakere nehate germ nirxandin. Di sala 1993an de, bi rêbertiya Eşref Bitlis û Turgut Özal re di encama hevdîtina aşitiyê de: PKKê 20ê adarê 1993an de agirbest îlan kir. Dema Turgut Özal xebata çareseriyê kir, wefat kir (17ê nîsanê) û ev çareserî tu car neket rewacê. 24ê gulanê de bi êrîşkirina PKKê agirbest dawî lê hat.
Operesyona Polayê dijî PKKê (22 adar 1995)
biguhêre
Gotara bingehîn: Operesyona Polayê
Kuştina hovane ya 7 şivanan
biguhêreDi berddewamiya Operesyona Polayê ya Tirkiyeyê de li herêmên leşkerê tirk xistî bin destê xwe 7 şivanên kurd guhên wan hatine birî û kuştî peyda bûn
Kuştina 3 endamên MÎTê
biguhêrePiştî belavbûna kuştina 7 şivanên kurd li Duhokê dijî hinek efserên tirk êrîş pêk tê. Di encamê de 3 endamên MÎTê, çar pêşmerge û 4 jî xwepêşanderên kurd tên kuştin. Bi dûçûna angaştan li ser termê efserên tirk de ji 150an zêdetir gule hebûn û çavên wan hatibûn derxistin û guhên wan jî hatibûn birîn [23]
Pirtûk
biguhêre- Kürt Kapanı, Murat Yetkin
- PKK: Ayrılıkçı Şiddetin 20 Yılı, İsmet Giray İmset
Mijarên têkildar
biguhêreÇavkanî
biguhêre- ^ http://azadiyawelat.site/?p=31418[girêdan daimî miriye]
- ^ http://www.haberler.com/ocalan-in-demokratik-ozerklik-projesi-7603622-haberi/
- ^ "Özerklik oyununa ağır darbe". Sabah Gazetesi. Roja gihiştinê 19ê tebaxê 2015.
{{cite web}}: Nirxên tarîxê kontrol bike:|tarîxa-gihiştinê=(alîkarî) - ^ "Lice'de sokağa çıkma yasağı ilan edildi". Bugün Gazetesi. Roja gihiştinê 19ê tebaxê 2015.
{{cite web}}: Nirxên tarîxê kontrol bike:|tarîxa-gihiştinê=(alîkarî)[girêdan daimî miriye] - ^ "PJAK attacks along Iran borders decline". PressTV. Ji orîjînalê di 2 nîsan 2015 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 13 nîsan 2015.
- ^ Bilgin, Fevzi; Sarihan. Ali (2013). Understanding Turkey's Kurdish Question. Lexington Books. r. 96. ISBN 9780739184035.
The USSR, and then Russia, also supported the PKK for many years.
- ^ "Russian newspaper: Russia provided money for PKK". Hurriyet Daily News. 28 sibat 2000. Ji orîjînalê di 19 çiriya pêşîn 2017 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 17 çiriya pêşîn 2012.
- ^ "Turkey devises action plan to dry up PKK's foreign support". Today's Zaman. 30 îlon 2010. Ji orîjînalê di 22 îlon 2013 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 23 tîrmeh 2013.
- ^ a b c Faucompret, Erik; Konings, Jozef (2008). Turkish Accession to the EU: Satisfying the Copenhagen Criteria. Hoboken: Taylor & Francis. r. 168. ISBN 9780203928967.
The Turkish establishment considered the Kurds' demand for the recognition of their identity a threat to the territorial integrity of the state, the more so because the PKK was supported by countries hostile to Turkey: Soviet Union, Greece, Cyprus, Iran and especially Syria. Syria hosted the organization and its leader for twenty years, and it provided training facilities in the Beka'a Valley of Syrian-controlled northern Lebanon.
- ^ Phillips, David L. (2009). From Bullets to Ballots: Violent Muslim Movements in Transition. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers. r. 129. ISBN 9781412812016.
Iran's Revolutionary Guards (Pasdaran) trained the PKK in Lebanon's Beka'a Valley. Iran supported the PKK despite Turkey's strict neutrality during the Iran-Iraq War (1980–1988).
- ^ "Syria and Iran 'backing Kurdish terrorist group', says Turkey". The Telegraph. 3 îlon 2012. Roja gihiştinê 17 çiriya pêşîn 2012.
- ^ "Ocalan: Greeks supplied Kurdish rebels". BBC News. 2 hezîran 1999. Roja gihiştinê 21 tîrmeh 2013.
- ^ "Turkey says Greece supports PKK". Hürriyet Daily News. 1 tîrmeh 1999. Ji orîjînalê di 19 çiriya pêşîn 2017 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 21 tîrmeh 2013.
- ^ Bal, İdris (2004). Turkish Foreign Policy In Post Cold War Era. Boca Raton, Fl.: BrownWalker Press. r. 359. ISBN 9781581124231.
With the explicit supports of some Arab countries for the PKK such as Syria...
- ^ Mannes, Aaron (2004). Profiles In Terror: The Guide To Middle East Terrorist Organizations. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield Publishers. r. 185. ISBN 9780742535251.
PKK has had substantial operations in northern Iraq, with the support of Iran and Syria.
- ^ "NEWS FROM TURKISH ARMED FORCES". Turkish Armed Forces. Roja gihiştinê November 2015.
{{cite web}}: Nirxên tarîxê kontrol bike:|tarîxa-gihiştinê=(alîkarî) - ^ "Turkey's Paramilitary Forces" (PDF). Orbat. 25 tîrmeh 2006. r. 33. Ji orîjînalê (PDF) di 27 adar 2009 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 21 hezîran 2016.
- ^ "Turkey's 'village guards' tired of conflict". My Sinchew. 19 nîsan 2010. Roja gihiştinê 29 tebax 2010.
- ^ Visweswaran, edited by Kamala (2013). Everyday occupations experiencing militarism in South Asia and the Middle East (Çapa 1st ed.). Philadelphia: University of Pennsylvania Press. r. 14. ISBN 0812207831.
{{cite book}}:|pêşnav1=sernavekî giştî bi kar tîne (alîkarî); Di|edition=de nivîsa zêde heye (alîkarî) - ^ Romano, David (2005). The Kurdish nationalist movement : opportunity, mobilization and identity. Cambridge: Cambridge University Press. r. 81. ISBN 0521684269.
- ^ "Ocalan's farewell to arms brings Kurds hope for peace". Euronews. 21 adar 2013. Ji orîjînalê di 5 çiriya paşîn 2018 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 21 adar 2013.
- ^ "Abdullah Öcalan en de ontwikkeling van de PKK". Xs4all.nl. Ji orîjînalê di 17 gulan 2007 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 29 tebax 2010.
- ^ CIA Kürtleri, Tuncay Özkan, r:165