Wîkîpediya

Partiya Karkerên Kurdistanê

Rêxistina siyasî û leşkerî ya kurdî

Partiya Karkerên Kurdistanê, bi kurtasî PKK, partî û rêxistineke siyasî yê kurd e ku xwedî baskê gerîlayî ye. Partiya Karkerên Kurdistanê di 27ê çiriya paşîn 1978an de li gundê Fîs, Lîce, Amedê bi beşdarbûna 23 kesan bi yekem kongreya xwe damezrandina xwe ragihandiye. Partiya Karkerên Kurdistanê partiyeke sîyasî û tevgereke gerîlayî ye ku wekê bertekek li hemberê êrîş û qedexekirina ziman, çand û hebûna kurdan ku di salên 1970î de ji aliyê dewleta tirk ve pêk hatine, hatiye damezrandin. Partiya Karkerên Kurdistanê hewl dide ku li dijî asîmîlasyona ku ji aliyê dewleta tirk ve pêk hatiye[26] û êrîşên li dijî sivîlên kurd ku ji aliyê artêşa tirk ve pêk tên[27][28] asteng bike an jî li hemberê êrîşan biparêze.

Partiya Karkerên Kurdistanê
KurtePKK
RêberAbdullah Öcalan
(rêveberê fikrî)
Murat Karayılan
(birêvebirê niha)
SerokCemîl Bayik
RêvebirMurat Karayilan
AxaftvanBahoz Erdal
AvakarAbdullah Öcalan
Damezrandin27ê çiriya paşîn 1978(1978-11-27)
SergehÇiyayê Qendîlê
Baskê jinanYekîneyên Jinên Azad ên Star (YJA-STAR)
Baskê LeşkerîHêzên Parastina Gel (HPG)
ÎdeolojîKurdayetî[1][2][3][4]
Sosyalîzma azadîxwaz[5][6][7][8][9][10]
Şaredartiya azadîxwaz[11][12]
Konfederalîzma demokratîk[12][13][14][15][16]
Komûnîzm[17]
Femînîzm[18][19]
Helwesta siyasîDûrçepe
Alîgirên neteweyîTevgera Yekbûyî yên Şoreşger ên Gel[20]
Alîgirên navneteweyîKoma Civakên Kurdistanê (KCK)
RengKesk, sor, zer
DirûşmÇerxa Şoreşê
Malper
Hêzên Parastina Gel
ÎdeolojîSosyalîzm
Konfederalîzma Demokratîk
Komunalîzm
Serok
Qada operasyonê
Mezinahî32,800 şervanên çalak[25]

Di destpêkê de Partiya Karkerên Kurdistanê wekê partiyeke marksîst-lenînîst hatibû damezrandin ku navê Partiya Karkerên (PKK) ji aliyê Ferhat Kurtay ve hatibû pêşniyarkirin. Sekreterê giştî (piştre seroke giştî) yê PKKê Abdullah Öcalan e.

PKK ji dema despêka têkoşîna xwe yê çekdarî ve hewl dide ku bandor û zextên dewleta tirk û polîtîkayên asîmîlasyonê ya dewleta tirk ku bi mebesta tune kirina ziman û çanda kurdî ku li Bakurê Kurdistanê berdewam dike[29], kêm bike an jî bi temamî asteng bike. Gelek ciwanên kurd ji ber van sedemên zextên dewletê û gelek caran jî ji ber nêrînên xwe yên siyasî ku ji aliyê dewleta tirk ve hatine girtin an jî hatine îşkence kirin beşdarî refê gerîlayên Partiya Karkerên Kurdistanê dibin.

Hêzên gerîlayên girêdayî Partiya Karkerên Kurdistanê ji sala 1979ê ve bi leşkerên tirk re tevlî şerên çekdarî bûye lê serhildana berfireh heta 15ê tebaxa sala 1984an destpênekiribû.[30] Şerê berfireh li dijî dewleta tirk di 15ê tebaxa sala 1984an hatiye destpêkirin ku şer ji aliyê yekem fermandarê hêzên gerîlayan Mahsun Korkmaz (Egît) hatiye destpêkirin.[31]

Partiya Karkerên Kurdistanê heta sala 1990an xwedî îdeolojiya Marksîzm-Lenînîzm bû. Piştê sala 1990an îdeolojiya Konfederalîzma Demokratik ku ji aliyê Abdullah Öcalan ve hatiye damezrandin ji aliyê Partiya Karkerên Kurdistanê ve hatiye qebûl kirin. Gerîlayê girêdayê Partiya Karkerên Kurdistanê yan jî bi navê nû Hêzên Parastina Gel (HPG) ji sala 1984an vir ve li hemberê dewleta tirk bi awayeke bê navber şerê xwe yê çekdarî berdewam dike.

Paşberdeh

Bi derbeya leşkerî ya 1971ê gelek aktivîstên çepên şoreşger ji derketina hemberê raya giştî bêpar hatine hiştin ku di nav de tevgerên wek Artêşa Rizgariya Gel a Tirkiyê (THKO) an Partiya Komunîst a Tirkiyê/Marksîst-Lenînîst (TKP-ML) hebûn hatine çewisandin û hatine qedexe kirin.[32] Piştî vê yekê çend aktorên siyasî yên çepên tirk ên ku demekê dirêj e ji siyasetê dûr in li dûrî raya giştî li wargehên zanîngehan an jî di civînên li avahiyên hevpar de xwe birêxistin dikin.[32] Di salên 1972 û 1973an de koma bingehîn a îdeolojîk a Partiya Karkerên Kurdistanê ku bi giranî ji xwendekarên bi pêşengiya Abdullah Öcalan pêk dihatin li Enqereyê ku xwe wekê Şoreşgerên Kurdistanê bi nav dikirin.[32]

Ev koma nû di cîhana kapîtalîst de bal dikişîne ser nifûsa kurdên bindest ên li Bakurê Kurdistanê.[33] Di sala 1973an de gelek xwendekarên ku piştre dê bibin damezrînerên Partiya Karkerên Kurdistanê rêxistina xwendekaran a Komeleya Xwendina Bilind a Demokratîk a Enqereyê ava dikin.[34] Komeleya ku ji aliyê vê koma xwendekarên kurd ve hatiye damezrandin piştê çend mehan ji aliyê dewleta tirk ve hatiye qedexekirin. Piştre komekê li derdora Öcalan ji çepên tirk veqetiyan û nîqaşên berfireh li ser kolonîzekirina Kurdistanê ku ji aliyê dewleta tirk ve pêk hatiye dikin.[35] Piştî derbeya leşkerî ya sala 1980an de zimanê kurdî di jiyana giştî û taybet de bi awayekî fermî ji aliyê dewleta tirk hate qedexekirin.[36]

Gelek kurdên ku bi zimanê kurdî diaxivîn, kesên ku weşanên bi kurdî dikirin, stranên kurdî digotin hatin girtin û hatine zîndanî kirin.[36] Di vê demê de li Tirkiyeyê û li Bakurê Kurdistanê çanda kurdî, bikaranîna zimanê kurdî, cil û berg, folklor û navên bi zimanê kurdî ji aliyê dewleta tirk hatin qedexe kirin.[37] Di pêvajoya înkarkirina hebûna kurdan de, heta sala 1991ê hebûna kurdan ji aliyê dewleta tirk ve hatiye înkarkirin û kurdan wekê “tirkên çiyayî” bi nav kirine.[37][38][39] Piştre re ji bo ji nû ve avakirina mafên zimanî, çandî û siyasî ya ji bo kurdan Partiya Karkerên Kurdistanê hatiye damezrandin.[40]

Di 26 û 27ê çiriya paşîn a sala 1978an de li gundê Fîsê yê Licê ya Amedê Partiya Karkerên Kurdistanê piştî amadekariyên çend salan di kongreya bingehîn de hatiye damezrandin. Di 27ê mijdara sala 1978an de komîteyek navendî ku ji 7 kesan pêk dihat, bi serokatiya Abdullah Öcalan hatiye hilbijartin. Şahin Dönmez, Mazlum Doğan, Baki Karer, Mehmet Hayri Durmuş, Mehmet Karasungur û Cemîl Bayik endamên din ên Partiya Karkerên Kurdistanê bûn.[41][42]

Îdeolojî

Rêxistina despêka Partiya Karkerên Kurdistanê di destpêka salên 1970î de ji çepên radîkal derkedikeve holê û endamên xwe ji komên çep ên heyî, bi taybetî Ciwanên Şoreşger (bi kurtasî ya bi tirkî Dev-Genç) werdigire. Di salên 1980î de tevgera despêkê ya Partiya Karkerên Kurdistanê bi komên etnîkî yên din ku komên etnîkî yên tirk jî di nav de bûn li pey çepên radîkal bûn ku bi van koman re xebatên siyasî dimeşandin. Rêxistin di destpêkê de xwe wekî beşek ji şoreşa komunîst a cîhanê nîşan daye. Armanc û mebestên Partiya Karkerên Kurdistanê bi demê re ber bi armancên xweseriya neteweyî federasyoneke mîna federasyona Swîsre, Almanya an jî Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê û piştre jî wekê konfederalîzma demokratîk hatiye guhertin.[43][44][45]

Organîzasyon

Tevî ku Partiya Karkerên Kurdistanê li gelek welatên wekê Iraq, Îran, Sûriye, Rûsya û welatên Ewropayê xwedî gelek nûnerên bi navdar e lê damezrênerê partiyê Abdullah Öcalan wekê rêberê bê nîqaş a rêxistinê maye.[46] Öcalan her çiqas îro girtî be jî dîsa wek rêberê rûmetê û serokê rêxistinê tê dîtin.[47]

Murat Karayilan di navbera salên 1999 û 2013an de rêxistinê bi rê ve biriye. Di sala 2013an de Cemîl Bayik û Besê Hozat bûne rêveberê hevpar a yekemîn ku ji jin û ji mêrekî pêk tên.[48] Partiya Karkerên Kurdistanê "Doktor Bahoz", bi navê Fehman Huseyîn ku kurdê Rojavayê Kurdistanê ye wekê berpirsê operasyonên leşkerî yên tevgerê destnîşan kiriye.[49]

Baskê siyasî û gel

Di sala 1985an de Eniya Rizgariya Neteweyî ya Kurdistanê (ERNK) ji aliyê Partiya Karkerên Kurdistanê ve wekê baskê partiyê ya gelerî hatiye damezrandin ku ev rêxistin hem ji bo propagandakirina Partiya Karkerên Kurdistanê û hem jî wekê rêxistineke sîwanê ji bo çînên cuda yên gelê kurd ku di nav de gundî, karker, ciwan û jin hebûn, hatiye damezrandin. Ev rêxistin piştî dîlgirtina rêberê Partiya Karkerên Kurdistanê Abdullah Öcalan ku di sala 1999an dîl dikeve hatiye girtin.[50][51]

Baskê çandî

Di sala 1983an de li Almanyayê bi pêşengiya koma muzîkê ya kurd Koma Berxwedan de Komeleya Hunermendan (Hunerkom) hatiye damezrandin. Çalakî xebatên komeleyê li navendên civaka Kurd ên li Fransa, Almanya û Holendayê belav bûye. Di sala 1994an de Hunerkom xebatên xwe di bin navê Akademiya Çand û Hunera Kurdî berdewam dike. Stranên Koma Berxwedan ku gelek caran li ser berxwedana gerîlayên gêrêdayî Partiya Karkerên Kurdistanê ji aliyê rayedarên dewleta tirk ve li Bakurê Kurdistanê hatiye qedexekirin û albûmên Koma Berxwadan di ser sînor re bi awayeke nepenî derbasê Bakurê Kurdistanê bûye.

Hêza gerîlayî

 
Dîmenek ji gerîlayeke jin a YJA-STARê.
 
Dîmenek ji gerîlayekî Hêzên Parastina Gel.

Partiya Karkerên Kurdistanê xwedî hêza gerîlayî yan jî hêza çekdarî ye ku bi koka xwe di sala 1984an de bi navê Hêzên Rizgariya Kurdistan (HRK) hatiye avakirin.[52] Navê hêza gerîlayî di sala 1986an de wekê Artêşa Rizgariya Gelê Kurdistan (ARGK) û herî dawî di sala 1999an de navê hêza gerîlayên Partiya Karkerên Kurdistanê wekê Hêzên Parastina Gel (HPG) hatiye guhertin.[53]

Ji damezrandina Partiya Karkerên Kurdistanê vir ve şervanên Partiya Karkerên Kurdistanê her çiqas bi giranî ji Bakurê Kurdistanê be jî lê ji her perçeyên Kurdistanê ciwanên kurd beşdarî gerîlayên PKKê bûne. Ji xeynî ciwanên kurd, ciwanên enternasyonalîstên ereb, alman, û tirk jî beşdarî refên gerîlayên Partiya Karkerên Kurdistanê bûne. Bi despêka têkoşîna çekdarî ve hejmareke kêm ji şervanên jin pêk hatiye lê bi demê re hêjmar pir zêde bûye ku tê texmînkirin di destpêka salên 1990î de, ji 17.000 şervanên PKKê, ji sedî 30 ji şervanên jin pêk tên.[54]

Heya niha gelek ciwanên kurd ji ber sedemên îşkence, kuştina xizmên wan ê ku ji aliyê artêşa tirk ve hatine kuştin û ji ber zextên li ser wan beşdarî refê gerîlayên Partiya Karkerên Kurdistanê bûne.[54]

YJA-STAR

Bi navê kurt YJA-STAR yan jî Yekîneyên Jinên Azad ên Star yek ji hêza gerîlayên girêdayî Partiya Karkerên Kurdistanê ye ku ji gerîlayên jin pêk tên.[55] YJA-STAR di sala 2004an de wekê baskê çekdarî yê jinan ya Partiya Karkerên Kurdistanê hatiye avakirin ku bi giranî azadiya jinan ji xwe re esas girtiye.[56]

Dîrok

Beriya damezrandina Partiya Karkerên Kurdistanê

 
Damezrînerê Partiya Karkerên Kurdistanê Abdullah Öcalan.

Yekem car fikrê avakirina Partiya Karkerên Kurdistanê bi komcivîneke ku di sala 1973an de li Enqereyê li qiraxa Bendava Çûbûkê pêk hatiye derketiye holê. Xwendekarên ku beşdarê vê komcivînê bûne ji Civanên Şoreşger (Dev-Genç) ku rêxistineke çepa tirk û ji pêşengên ên çepa radîkal a tirk ku piraniya wan di bihara 1972an de winda bûne, îlham wergirtibûn.

Lê di nav beşdarên komcivîna Enqereyê de xuya ye ku tenê Abdullah Öcalan berê bi awayekî çalak kampanyaya xwe berdewam kiriye. Di vê komcivînê de koma ku ji çend xwendekarên tirk ên wek Kemal Pîr, Hakî Karer û Duran Kalkan tê de bûn sê fikrên sereke derdikevin holê. Fikra yekem û fikra bingehîn ev bû ku Kurdistan ji dewleta tirk ve hatiye kolonî kirin. Fikra duyem jî ev bû ku ji bo Kurdistanê şerekî rizgarîxwazî yê netewî pêwîst e. Fikra sêyem jî ev bû ku pêvajoya rizgariya Kurdistanê wek şert û merc pêwîstî bi du veqetenînên radîkal heye: ya yekem bi çepên tirk re ku wekê “sosyal-şovenîst” hatibûn binavkirin; ya duyem bi kom û rêxistinên din ên kurd re ku wekê "neteweperestên seretayî" hatibûn binavkirin.[57][58] Piştî vê civîna yekemê li peravê Bendava Çûbûkê di 1ê kanûna paşîn sala 1977an de li Dîkmen û Tûzlûçayir 2 civînên din hatine lidarxistin û biryara vegera welêt (Bakurê Kurdistanê) hatiye dayin.

Di sala 1974an de Abdullah Öcalan bû serokê Komeleya Xwendina Bilind a Demokratîk a Enqereyê (ADYÖD) ya li Zanîngeha Enqereyê. Di adara sala 1975an de, Peymana Cezayîrê ku di navbera Iraq û Îranê de hatibû îmzekirin dibe sedema têkbirina serhildana gelê kurdên li Başûrê Kurdistanê ku bi serokatiya Mistefa Barzanî dihate birevebirin. Piştê vê peymanê Abdullah Öcalan diyar kiriye ku rizgariya temamiya Kurdistanê êdî li ser milê ciwanên kurd ên Bakurê Kurdistanê ye û diyar dike divê bi armanca rizgarkirina tevahî ya Kurdistanê hewceye ku berxwedaneke nû were rêxistin kirin.[57]

Abdullah Öcalan di destpêkê de hevalên xwe yên ewil ên ku bi tezên wî qanih bibûn li Enqereyê, li navçeya Tuzluçayirê li du malên biçûk komcivîneke lidarxistiye. Koma Abdullah Öcalan ku hêj ne fermî ye, di nav civatê de dijî û li ser dîroka Kurdistanê û her weha li ser tevgerên rizgarîxwaz ên neteweyî yên li çaraliyê cîhanê lêkolînan dikin.[59]

Ya duyem Öcalan ji bo lêkolînkirina rastiya civakî û danîna têkiliyan bi gel re aligirên xwe şandiye herêmên Bakurê Kurdistanê. Aktîvîstên hevalên Abdullah Öcalan hêj rêxistineke birêkûpêk ava nekirine û bi tenê xwe wekê “şoreşgerên Kurdistanê” pênase dikirin. Aktivîstan di dema gera xwe ya li bajar û gundên Bakurê Kurdistanê bi xelkên herêmê re, ji kîjan koka civakî be, dicivin û civînên nefermî lidar dixin. Di vê serdemê de bi lez û bez koma Şoreşgerên Kurdistanê rastî êrîşên dewleta tirk hatine. Beriya damezrandina Partiya Karkerên Kurdistanê li Bakurê Kurdistanê sê civîn bi serokatiya Öcalan hatiye lidarxistin. Civîna yekem di sala 1976an de li Enqerê, civîna duyem di sala 1977an de li Amedê û civîna sêyem jî li Xarpêtê di destpêka sala 1978an de hatiye lidarxistin.[59]

Xebatên rêxistinî û kongreya yekem a damezrandina PKKê

Xebatên rêxistinî

Komê bi navê Artêşa Rizgariya Neteweyî belavokên xwe yên yekem li herêmên Bakurê Kurdistanê belav dikin. Lê çalakvan bi awayeke bilez bi nasnavê apoyî (Alîgirê Apo) hatine naskirin.[60]

Kongreya yekem û damezrandina PKKê

Di 26 û 27ê çiriya paşîn a sala 1978an de li gundê Fîsê yê biçûk (navçeya Licê, parêzgeha Amedê) yekem kongreya damezrandina Partiya Karkerên Kurdistanê hatiye lidarxistin.[61] Di vê kongreyê de yekem bernameya PKKê hatiye qebûlkirin. Di vê kongreya yekem de endamên komîteya navendî ku 7 kesan pêk dihat Abdullah Öcalan, Cemîl Bayik, Şahîn Dönmez, Mehmet Karasungur, Bakî Karer, Mazlum Dogan û Mehmet Xeyrî Durmuş wekê endamên komîteya navendî hatin hilbijartin. Mehmet Xeyrî Durmuş, Şahîn Dönmez û Baki Karer ji bo xebatên rêxistinî wekê sekreterên xebatên rêxistinî hatine erkdarkirin. Mazlum Dogan wekê sekreterê propagandayê û sernivîserê kovara fermî ya teorîk a partiyê ya Serxwebûnê hatiye hilbijartin. Mehmet Karasungur ji bo sekreterê rêxistina hêzên çekdar, Cemîl Bayik jî ji bo cîgirê sekreterê giştî û Abdullah Öcalan jî wekê sekreterê giştî yê partiyê hatiye hilbijartin.[62]

Endamên din ên damezrîner ên Partiya Karkerên Kurdistanê ku hinek ji wan endamên komîteya navendî bûn ev in: Mehmet Cahit Şener, Mehmet Resûl Altınok, Çetin Gungör, Ferhat Kurtay, Abdullah Kumral, Yıldırım Merkit, Duran Kalkan, Ali Gündüz, Ali Haydar Kaytan Hüseyin Topgüder, Ali Çetiner, Kesire Yıldırım, Mehmet Turan, Abbas Goktaş, Enver Ata, Sakine Cansız, Ali Topgüder û Ferzende Tagaç hebûn. Di nav bîst û heşt endamên damezrîner de du jin Kesire Yıldırım û Sakine Cansız hebûn.[63]

Pratîka Curnê Reş û Sêwrekê

PKK di navbera salên 1977 û 1979an de li Curnê Reş û Sêwrekê li dijî pêkhateyên feodalên hevkarên dewletê (mîna Bûcak û Sulêmaniyan) şerê çekdarî meşandiye. Di tekoşîna Curnê Reş û Sêwrekê de gellek kadroyên Partiya Karkerên Kurdistanê Cûma Tak, Salîh Kandal, Halîl Çavgûn, Mehmet Sevgat jiyana xwe ji dest didin.

Derketina qada Rojhilata Navîn

Berî Darbeya leşkerî ya 12ê îlonê PKKê biryara derketina derveyê welêt dide û li Libnanê li Geliyê Beqayê bi cih dibe. Li Geliyê Beqayê kampeke leşkerî û siyasî ava dike û endamên Partiya Karkerên Kurdistanê li vir perwerdeyên siyasî û leşkerî werdigirin.

Piştî ku Mahsum Korkmaz di 28 adara sala 1986an li çiyayê Gabarê jiyana xwe ji dest daye, navê vê kampa Geliyê Beqayê wekê Akademiya Mahsum Korkmaz hatiye guhertin.

Şerê çekdarî, avakirina enî û arteşê

PKK di kongreya xwe ya 2em de (1982) biryara vegera welat û şerê çekdarî da. Di 15ê tebaxa sala 1984ê de bi çalakiyên Dih û Şemzînanê PKKê dest bi têkoşîna çekdarî kir. Û bi van çalakiyan îlana rêxistina xwe ya çekdarî, Hêzên Rizgariya Kurdistan (HRK) kir. Fermandarê giştî ê HRKê Mahsum Korkmaz bû. Rêxistina PKKê a eniyê û siyasî Eniya Rizgariya Netewa Kurdistan, ERNK di Newroza sala 1985an de hat avakirin.

Di sala 1986an di 3emîn kongreya PKKê de li dewsa HRKê ARGK-Artêşa Rizgariya Gelê Kurdistan hat ava kirin. Armanca PKKê avakirina artêşek ji gerîlla bû.

Di sala 2001an de di konferansa 1emîn a HPGê de, dewsa ARGK de HPG hate ava kirin. Vêga fermandarê giştî yê HPGê Dr. Bahoz Erdal e.

Di navbera salên 1984 û 1994an de bi hezaran ciwanên kurd tevlî refên PKKê Û ARGKê bûn. Di destpêka salên 90î de êdî li her deverê bakurê Kurdistanê serhildanên gel dest pê kirin.

PKKê di kongreya xwe ya pêncem de (1995) ala xwe guhert.

PKKê di sala 1993an de cara yekem agirbesta yekalî îlan kir. Ji vê demê û pê de PKKê xwest pirsgirêka kurd bi awayekî siyasî û aşitiyê çareser bike. Bi vê armancê gellek caran agirbest îlan kirin. Serokê giştî yê PKKê Abdullah Ocalan di sala 1998an de ji Sûriyê derket. 12 çiriya paşîn 1998an de hate Romayê û 15 sibat 1999an de jî bi komployek navnetewî hate girtin û radestî Tirkiyê hate kirin. PKKê di kongreya xwe ya 8em de xwe fesih kir (4 nîsan 2002). Di vê kongreyê de KADEK Kongreya Azadî û Demokrasiya Kurdistanê, hat ava kirin. KADEK li çiriya pêşîn a 2003an hate feshkirin û di dewsa wê de KONGRA-GEL hate damezirandin.

Piştre Koma Komalên Kurdistan an KKK di 20ê adara 2005an de wekî sîstemeke konferderalîst hate îlankirin. Li 4 nîsana sala 2004an de ji nû ve damezirandina PKKê hate îlankirin.

Berxwedana zindanan

Partiya Karkerên Kurdistan bi qasî derve, li zindanan jî tekoşînek mezin meşandiye û li ber xwe daye. Di van berxwedanan de gellek kadroyên grîng û endamên komîteya navendî jiyana xwe ji dest dane.

Pêvajoya agirbestan

Agirbesta yekem a PKKê a yekalî di sala 1993an de hate îlan kirin. Ji wê rojê û pêve hetanî sala 2007an 5 cara agirbest hate îlankirin.

Agirbesta yekem

Di 19ê adara sala 1993an de serokê giştî ê PKKê li Bekaa civînek çapemeniyê li dar xist. Bi beşdarbûna Serokê YNKê Celal Talabanî, PKKê di dîroka xwe de ji bona cara yekemîn agirbestek yek alî îlan kir. Li ser daxwazên sergirtî ên rayedarên dewleta tirk PKKê biryarek wisa stend. Agirbest wê hetanî 15 nîsana 1993an dewam bikira. Piştre gorî hin daxuyanî û nûçeyên rojnameyan, li ser daxwaza kevneserokkomarê Tirkiyê Turgut Özal, Celal Talabanî ji bona vê agirbestê navbertiyê kiriye.

Roja 15 nîsana 2003an PKKê agirbestê ji bona meheke din drêj kir. Lê hê agirbest xilas nebûbû, Turgut Özal bi awakî nezelal jiyana xwe ji dest da. Ji aliyê PKKê jî êrîşek çêbû û di encamê de 33 leşker jiyana xwe ji dest dan. Piştî vê êrîşê agirbesta yekem a yekalî bidawî bû.

Agirbesta duyem

Di sala 1995an de hate îlankirin. Lê belê ji ber operasyonên leşkerî û sûîkasta ku di dema Tansu Çiller, Dogan Gureş û Mehmet Agar li dijî serokê PKKê Abdullah Ocalan hate kirin, ev agirbest bi dawî bû.

Agirbesta sêyem

Di sala 1998an de hate îlankirin. Ev agirbest jî mîna yên berê bê encam ma. Li gorî daxuyaniyên PKKê daxwaza vê agirbestê ji aliyê serokwezîrê wê demê ê Tirkiyê Necmettin Erbekan hatiye kirin. Lê belê piştî ku li 1ê îlona 1998an agirbest hat îlankirin Tirkiyê û DYA'yê gef li Sûriyê xwarin û mecbûr kirin ku serokê giştiyê PKKê ji Sûriyê derkeve. Piştî vê bûyerê jî agirbest demekê dewam kir. Bi radestkirina Serokê PKKê a Tirkiyê ev agirbest bidawî bû.

Agirbesta çarem

Di sala 1999an de hate îlankirin. li 2 tebax 1999an de PKKê biryara derxistina hêzên xwe yên çekdarî a ji sînorên bakurê Kurdistanê (Tirkiye) da. Li 1ê meha îlonê jî cara çarem agirbesta yekalî îlan kir. Ev agirbest 5 sala ajot. Lê ji ber ku ji aliyê dewleta irk ve ti gavên erênî nehatin avêtin û operasyon hatin domandin, ev agirbest li 1 hezîran sala 2004an bi dawî bû.

Agirbesta pêncem

Agirbesta 5em li ser daxwaza rewşenbîrên kurd û tirk ên Tirkiyê, DTP, DYE, YE, ji aliyê KKKê hate îlankirin. Agirbest li 1ê çiriya pêşîn a 2006an dest pê kir. Li gorî daxuyaniyên rêvebirên PKKê û KKKê heger ti gavên erênî neyên avêtin ev agirbest li gulana 2007an bidawî bû.

Kronolojiya navên tevgerê

KKKKongra-GelKADEKPKKApocî

Alên tevgerê yên berê

  •  
    Ala PKKê ya sala 1978–1995
  •  
    Ala PKKê ya sala 1995-2000
  •  
    Ala PKKê ya 2002 û pêde
  •  
    Ala KADEK a 2002–2003
  •  
    Ala Kongra-Gel a 2002–2003
  •  
    Ala KCK 2005 û pêde

Binerê

Çavkanî

  1. ^ "Kurdistan Workers' Party". Encyclopaedia Britannica. Roja gihiştinê 7 îlon 2020. Kurdistan Workers' Party (PKK) ... militant Kurdish nationalist organization ...
  2. ^ "Handbuch Extremismusprävention". Federal Criminal Office. 10 tîrmeh 2020. r. 159. Ji orîjînalê di 3 çiriya pêşîn 2020 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 7 îlon 2020. ... der inzwischen stärker durch kurdischen Nationalismus geprägten PKK. [... the PKK, which is now more strongly influenced by Kurdish nationalism.]
  3. ^ "Kurdistan Workers' Party (PKK)". Counter Extremism Project (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 15 gulan 2021. In 2003, Öcalan reformulated the ideological basis of the PKK. Inspired by eco-anarchists Murray Bookchin and Janet Beihl, he advocated for a new anti-nationalist approach he referred to as 'democratic confederalism.'
  4. ^ O'Connor, Francis (1 kanûna paşîn 2017). "The Kurdish Movement in Turkey: Between Political Differentiation and Violent Confrontation". Peace Research Institute Frankfurt: 16–17. Ji orîjînalê di 9 kanûna paşîn 2023 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 28 îlon 2021. The PKK has explicitly renounced its demand for an independent state... [Öcalan] describes [his theory] as 'an anti-Nationalist movement [...]'
  5. ^ Fitzherbert, Yvo (26 tebax 2014). "A new kind of freedom born in terror". OpenDemocracy. Ji orîjînalê di 30 îlon 2015 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 30 îlon 2015.
  6. ^ Kolokotronis, Alexander (2 çiriya paşîn 2014). "The No State Solutiolin: Institutionalizing Libertarian Socialism in Kurdistan". New Politics. Roja gihiştinê 30 îlon 2015.
  7. ^ Taylor, Rafael (17 tebax 2014). "The new PKK: unleashing a social revolution in Kurdistan". ROAR Magazine. Ji orîjînalê di 15 îlon 2015 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 30 îlon 2015.
  8. ^ Tax, Meredith (22 nîsan 2015). "The Revolution in Rojava". Dissent. Roja gihiştinê 30 îlon 2015.
  9. ^ Jones, Owen (10 adar 2015). "Why the revolutionary Kurdish fight against Isis deserves our support". The Guardian. Roja gihiştinê 30 îlon 2015.
  10. ^ Legard, Sveinung; David Graeber (17 îlon 2015). "We Have a Lot to Learn". New Compass. Ji orîjînalê di 1 çiriya pêşîn 2015 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 30 îlon 2015.
  11. ^ Hozat, Bese (25 çiriya paşîn 2013). "Bese Hozat: PKK is a social system today". pkkonline.com. Ji orîjînalê di 12 gulan 2015 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 18 hezîran 2015.
  12. ^ a b Jongerden, Joost. "Rethinking Politics and Democracy in the Middle East" (PDF). Ji orîjînalê (PDF) di 15 adar 2016 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 8 îlon 2013.
  13. ^ Öcalan, Abdullah (2011). Democratic Confederalism (PDF). ISBN 978-0-9567514-2-3. Roja gihiştinê 8 îlon 2013.[girêdan daimî miriye]
  14. ^ Öcalan, Abdullah (2 nîsan 2005). "The declaration of Democratic Confederalism". KurdishMedia.com. Ji orîjînalê di 23 kanûna pêşîn 2013 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 8 îlon 2013.
  15. ^ "Bookchin devrimci mücadelemizde yaşayacaktır". Savaş Karşıtları (bi tirkî). 26 tebax 2006. Ji orîjînalê di 2 kanûna pêşîn 2013 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 8 îlon 2013.
  16. ^ Wood, Graeme (26 çiriya pêşîn 2007). "Among the Kurds". The Atlantic. Roja gihiştinê 8 îlon 2013.
  17. ^ "Kopîkirina arşîvê" (PDF). E-Kurd. Ji orîjînalê (PDF) di 2016-03-15 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 2016. {{cite web}}: Nirxên tarîxê kontrol bike: |tarîxa-gihiştinê= (alîkarî)CS1 maint: archived copy as title (lînk)
  18. ^ Sule Toktas (1 kanûna paşîn 1970). "Waves of Feminism in Turkey: Kemalist, Islamist and Kurdish Women's Movements in an Era of Globalization | sule toktas". Academia.edu. Ji orîjînalê di 4 çiriya paşîn 2021 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 14 tebax 2014.
  19. ^ Campos, Paul (30 kanûna paşîn 2013). "Kurdistan's Female Fighters". The Atlantic. Roja gihiştinê 14 tebax 2014.
  20. ^ "Peoples' United Revolutionary Movement established for a joint struggle". Firat News Agency. 12 adar 2016. Ji orîjînalê di 14 adar 2016 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 14 adar 2016.
  21. ^ Can, Eyüp (14 tîrmeh 2013). "PKK Changes Leadership". (trans. Timur Göksel). Al-Monitor. Roja gihiştinê 5 sibat 2014. Originally published as Karayılan'ı kim niye gönderdi? in Radikal, 11 July 2013.
  22. ^ Tahiri, Hussein. The Structure of Kurdish Society and the Struggle for a Kurdish State. Costa Mesa, California: Mazda Publications 2007. pp 232 ff
  23. ^ Bila, Fikret (7 çiriya paşîn 2007). "Kenan Evren: 'Kürtçeye ağır yasak koyduk ama hataydı'" (bi tirkî). Milliyet. Roja gihiştinê 30 tîrmeh 2008. Şimdi İmralı'dan PKK'yı yönetiyor. Cezaevinden avukatları kanalıyla.
  24. ^ "Ojalan: Which way now?". BBC News. 21 çiriya paşîn 2000. Roja gihiştinê 1 îlon 2007.
  25. ^ "The PKK in Numbers". Sabah (bi tirkî). 28 kanûna pêşîn 2015.
  26. ^ "Hilweşîna siyaseta asîmîlasyonê ya Komarê û Kurdan - Dr. Mustafa Peköz". sendika.org (bi tirkî). Roja gihiştinê 21 çiriya paşîn 2024.
  27. ^ "Kesên Ugur Kaymaz û Bavê Wî qetil kirin hatin taloq kirin". bianet.org (bi tirkî). Roja gihiştinê 21 çiriya paşîn 2024.
  28. ^ ÖZTÜRK/ANKARA, Saygı (14 gulan 2005). "Midûrê ku ji bo bûyerên Qoserê dihate sûcdarkirin payeya wî hate bilindkirin". www.hurriyet.com.tr (bi tirkî). Roja gihiştinê 21 çiriya paşîn 2024.
  29. ^ "100 saliya dewleta tirk û polîtîkayên zimanê kurdî î". bianet.org (bi tirkî). Roja gihiştinê 27 çiriya paşîn 2024.
  30. ^ Gunter, Michael M. (15 gulan 1997). The Kurds and the Future of Turkey (bi îngilîzî). Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-312-17265-7.
  31. ^ Gunter, Michael M. (15 gulan 1997). The Kurds and the Future of Turkey (bi îngilîzî). Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-312-17265-7.
  32. ^ a b c Jongerden, Joost (1 çiriya pêşîn 2017). "Gender equality and radical democracy: Contractions and conflicts in relation to the "new paradigm" within the Kurdistan Workers' Party (PKK)". Anatoli. De l’Adriatique à la Caspienne. Territoires, Politique, Sociétés (bi îngilîzî) (8): 233–256. doi:10.4000/anatoli.618. ISSN 2111-4064.
  33. ^ Xeletiya çavkanî: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :0
  34. ^ O'Connor, Francis, edîtor (2021). PKK Pre-conflict Mobilisation (1974–1984). Cambridge: Cambridge University Press. rr. 66–106. ISBN 978-1-108-83850-4.
  35. ^ "Minority Rules". NY Times.
  36. ^ a b Aslan, Senem (2015). Nation Building in Turkey and Morocco (bi îngilîzî). Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-05460-8.
  37. ^ a b Hannum, Hurst (12 çiriya pêşîn 2011). Autonomy, Sovereignty, and Self-Determination: The Accommodation of Conflicting Rights (bi îngilîzî). University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-0218-2.
  38. ^ "Turkey - Linguistic and Ethnic Groups". countrystudies.us. Roja gihiştinê 22 çiriya paşîn 2024.
  39. ^ Çelik, Yasemin (30 îlon 1999). Contemporary Turkish Foreign Policy (bi îngilîzî). Bloomsbury Academic. ISBN 978-0-275-96590-7.
  40. ^ Joseph, J. (28 çiriya paşîn 2006). Turkey and the European Union: Internal Dynamics and External Challenges (bi îngilîzî). Springer. ISBN 978-0-230-59858-4.
  41. ^ "Leading PKK Commander Cemil Bayik Crosses into Iran". jamestown.org (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 22 çiriya paşîn 2024.
  42. ^ "Arife Doğan, Kardeşi Mazlum Doğan'ı Anlatıyor". bianet.org (bi tirkî). Roja gihiştinê 22 çiriya paşîn 2024.
  43. ^ Arin, Yado (26 adar 2015). "Turkey and the Kurds – From War to Reconciliation?". Working Paper at UC Berkeley's Center for Right-Wing Studies.
  44. ^ "What Was It All For?". HuffPost (bi îngilîzî). 3 sibat 2013. Roja gihiştinê 23 çiriya paşîn 2024.
  45. ^ "Who are Kurdistan Workers' Party (PKK) rebels?". BBC News (bi îngilîziya brîtanî). 10 kanûna paşîn 2013. Roja gihiştinê 23 çiriya paşîn 2024.
  46. ^ Department Of State. The Office of Electronic Information, Bureau of Public Affairs (30 nîsan 2007). "Briefing on Release of 2006 Country Reports on Terrorism". 2001-2009.state.gov (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 24 çiriya paşîn 2024.
  47. ^ "Arquivo.pt". arquivo.pt. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 14 çiriya pêşîn 2009. Roja gihiştinê 24 çiriya paşîn 2024.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  48. ^ White, Paul J. (2015). The PKK: coming down from the mountains. Rebels. London: Zed Books. ISBN 978-1-78360-040-3.
  49. ^ "The PKK and Syria's Kurds". web.archive.org. 7 çiriya paşîn 2007. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 7 çiriya paşîn 2007. Roja gihiştinê 24 çiriya paşîn 2024.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  50. ^ O'Connor, Francis (2017). The Kurdish movement in Turkey: between political differentiation and violent confrontation. PRIF report. Hessische Stiftung Friedens- und Konfliktforschung. Frankfurt am Main: Peace Research Institute Frankfurt (PRIF). ISBN 978-3-946459-21-7.
  51. ^ "📌 Kurdistan National Liberation Front". web.archive.org. 3 kanûna paşîn 2020. Ji orîjînalê di 3 kanûna paşîn 2020 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 25 çiriya paşîn 2024.
  52. ^ "Hazen Rizgariya Kurdistan". web.archive.org. 15 tîrmeh 2016. Ji orîjînalê di 15 tîrmeh 2016 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 25 çiriya paşîn 2024.
  53. ^ "📌 Hezen Parastina Gel". web.archive.org. 17 çiriya pêşîn 2019. Ji orîjînalê di 17 çiriya pêşîn 2019 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 25 çiriya paşîn 2024.
  54. ^ a b "PKK Recruitment of Female Operatives". web.archive.org. 15 îlon 2007. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 15 îlon 2007. Roja gihiştinê 29 çiriya paşîn 2024.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  55. ^ "Malpera YJA-STAR". yjastar.
  56. ^ "Interview with the World's First Army of Women: YJA-STAR | MACHORKA" (bi îngilîziya amerîkî). 17 tebax 2015. Roja gihiştinê 27 çiriya paşîn 2024.
  57. ^ a b Grojean, Olivier (2017). La révolution kurde: le PKK et la fabrique d'une utopie. Cahiers libres. Paris: la Découverte. ISBN 978-2-7071-8847-2.
  58. ^ Gunter, Michael M. (2011). Historical dictionary of the Kurds. Historical dictionaries of peoples and cultures (Çapa 2). Lanham, Md: Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-6751-2. OCLC 643081902.
  59. ^ a b "Avant-propos". Raison présente. 101 (1): 3. 1992. doi:10.3406/raipr.1992.2985. ISSN 0033-9075.
  60. ^ Bozarslan, Hamit (1997). La question kurde: États et minorités au Moyen-Orient (Thesis). Paris: Presses de Sciences po. ISBN 2724607171.
  61. ^ Grojean, Olivier (2017). La révolution kurde: le PKK et la fabrique d'une utopie. Cahiers libres. Paris: La Découverte. ISBN 978-2-7071-8847-2.
  62. ^ Karer, Baki (1999). PKK nedir, ne deðildir. Stockholm. ISBN 978-91-630-8572-7.{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (lînk)
  63. ^ Yilmaz, Özcan (2013). La formation de la nation kurde en Turquie (Thesis). Geneva [i.e. Genève] Paris: Graduate institute publications Presses universitaires de France. ISBN 9782940503179.

Girêdanên derve

Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Partiya_Karkerên_Kurdistanê&oldid=1879223" hatiye standin.