Kenan Evren
Ahmet Kenan Evren (jdb. 17ê hezîrana 1917an, Alaşehir, parêzgeha Manisayê, Tirkiye - m. 9ê gulana 2015an, Enqere, Tirkiye)[1] siyasetmedar û fermandarekî berê a artêşa tirk bû ku heftemîn serokkomarê Tirkiyeyê ji 1980 heya 1989an bû. Tê gotin ku ew yek ji lîderên girîng ji derbeya leşkerî ya 12ê îlonê 1980an de bû.
.png)
| Serokkomarê Tirkiyeyê | |
|---|---|
| - | |
| Chief of the Turkish General Staff | |
| - |
| Jidayikbûn | |
|---|---|
| Mirin | |
| Cihê goristanê |
Goristana Dewletê ya Tirkiyeyê (en) |
| Navê jidayikbûnê |
Ahmet Kenan Evren |
| Hevwelatî | |
| Perwerde | |
| Pîşe |
Dewletmedar, leşker |
| Hevjîn |
Sekine Evren (en) |
| Partiya siyasî |
Siyasetmedara/ê serbixwe (en) |
| Artêş |
Turkish Land Forces (en) |
| Payeya leşkerî |
General (en) (- |
| Xelat |
Di 18ê hezîrana 2014an de, dadgeheke tirkî ew bi zîndana hetahetayî û daxistina pileya wî ya leşkerî, (ji taybet ji fermandariya artêşê) mehkûm kir, ji ber ku serkêşiya derbeya leşkerî di sala 1980an de kir. Herwiha betalkirina parlamenterê, senato û destûrê jî lê hat cezakirin. Ev ceza di dema mirina wî de li jêr îtîrazê bû.
Jiyana berî
biguhêreAhmet Kenan Evren di 17ê hezîrana 1917an li Alaşehirê hatiye dinyayê. Bavê wî Îmam bû,[2] ku bi eslê xwe alban bû.[3] Kokên bavê wî ji bajarê Preşova ne, ku îro di Serbistanê bi sînora Kosovayê de ye.[4] Dayika wî jineke tirk ji Bulgaristanê bû.[5] Piştî mekteba yekemîn û navendî li Manisa, Balikesîr û Stembolê, ew diçe lîseya leşkerî li Enqereyê heya 1938an. Dûr ve di sala 1949an ji akademiya leşkerî qedand.[1]
Kariyera leşkerî
biguhêreDi sala 1958/59an de li Komara Korêyê di lîwaya tirkan de ku piştî şerê Koreyê li wir bi cih bûbû, wezîfe kir. Di sala 1963an de bû lîwayê giştî. Di 7ê adara 1978an de Evren bû serokê sererkaniyê.[1]
Serokkomarî
biguhêreDerbe
biguhêreEvren di 12ê îlona 1980an de bi fermandarên Nusrettin Ersin, Tahsin Şahinkaya, Nejat Tümer û Sedat Celasun re li dijî hikûmeta Süleyman Demirel derbeya leşkerî kir. Rewşa leşkerî hat ragihandin û hikûmeta leşkerî ya bi serokatiya Evren hat avakirin.[6] Piştî ku di 7ê mijdara 1982an de destûra bingehîn a nû ya ji aliyê leşkeran ve hatibû pêşkêşkirin, bi dengê gel hat qebûlkirin, Evren piştî 2 rojan 7 salên din weke serokkomar hat qebûlkirin. Çaxê wî di 9ê mijdara 1989an de bi dawî bû.[6]
Binpêkirina mafên mirovan
biguhêreEvren di dema rejîma xwe ya leşkerî de ji aliyê gelek parêzvanên mafên sivîl ve bi binpêkirinên mezin ên mafên mirovan hate sûcdarkirin. Di navbera salên 1980 û 1983an de bi sedan siyasetmedar hatin binçavkirin an jî hepsa malê lê ragihandin, bi hezaran muxalîf hatine îşkencekirin û bi sedan çepgir hatine îdamkirin.[7]
Lijneya Ewlehiya Neteweyî di 28ê cotmeha 1980an da diyar kiribû ku piştî derbeyê nêzî 11 hezar û 500 kes hatine girtin. Rejîmê yekser piştî derbeyê herî hindik 50 kes înfaz kirin.[7]
Di dema wî de gelek zagonên ku zimanê kurdî di gelek warên jiyana giştî û taybet de qedexe dikirin hatin derxistin. Evren hebûna kurdan wek etnîkeke cûda li Tirkiyeyê înkar kir û wek tirkên çiyayî bi nav kir.[8]
Mehmûmkirin
biguhêreDi 10ê çileya 2012an de dadgehên tirk biryar da ku li dijî Kenan Evren û fermandarê berê yê Hêzên Hewayî yê Tirk Tahsin Şahinkaya ji ber rola wan di derbeya 1980an de doz were vekirin.[9] Dozger ji wan re cezayê heta hetayê xwest. Yekemîn danişîna dadgehê ya dozê di 4ê nîsana 2012an de hat diyarkirin.[9] Her du jî di 18ê hezîrana 2014an de ji aliyê dadgeha Enqereyê ve bi cezayê heta hetayî hatin cezakirin.[9] Li gorî xala 30emîn Qanûna Cezaya Leşkerî, Evren û Şahinkaya ji pileya herî jêr a taybet hatin daxistin; Ji ber ku biryar hat îtirazkirin û Evren beriya biryara dawî ya dadgeha îstînafê mir, tazmînat ne dawî bû.[9]
Mirin
biguhêreEvren di 9ê gulana 2015an de di 97 saliya xwe de li nexweşxaneya leşkerî ya Enqereyê jiyana xwe ji dest da.[10] Di 12ê gulana de piştî merasîma oxirkirinê li Mizgefta Ahmet Hamdi Akseki li Enqereyê hate definkirin.[10]
Binere
biguhêreÇavkanî
biguhêre- ^ a b c Biography, Presidency of the Republic of Turkey
- ^ Jenkins, Gareth (2008). Political Islam in Turkey: Running West, Heading East?. Palgrave Macmillan. r. 142.
- ^ Balkan Türkleri Sempozyumu, 7 Haziran 1992: tebliğler (bi tirkî). Erciyes Üniversitesi. 1992.
- ^ Evren, Kenan (1990). Kenan Evren'in anıları (bi tirkî). Millet Yayınları. r. 25. ISBN 9755060774.
- ^ "Misyon, Balkan göçmenleri ve Kenan Evren, Üç kuşak önce Rumeli denilirdi, şimdi Balkanlar yer adlandırmasını tercih ediyoruz. 26 Mart 2017". Ji orîjînalê di 31 çiriya pêşîn 2019 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 23 kanûna paşîn 2018.
- ^ a b Oran, Baskın; Evren, Kenan (1989). Kenan Evren'in yazılmamış anıları (bi tirkî). Bilgi Yayınevi. r. 189. ISBN 975-494-095-9. Roja gihiştinê 5 tîrmeh 2008.
Şimdi ben, bunu yakaladıktan sonra mahkemeye vereceğim ve ondan sonra da idam etmeyeceğim, ömür boyu ona bakacağım. Bu vatan için kanını akıtan bu Mehmetçiklere silah çeken o haini ben senelerce besleyeceğim. Buna siz razı olur musunuz?
(3 October 1984 speech at Muş) - ^ a b "Seçimler öncesi Kur'an-ı Kerim polemiği siyasetin gündeminde". 6 gulan 2015.
- ^ Jones, Gareth (2 adar 2007). "Turkey's ex-president Evren probed for Kurd remarks". Reuters (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 8 çiriya pêşîn 2022.
- ^ a b c d BBC News Turkish ex-president Kenan Evren faces coup charge, 10 January 2012.
- ^ a b "Former Turkish president Evren dies aged 97", Reuters, 9 May 2015.
Girêdanên derve
biguhêre