Albanên Tirkiyeyê
Albanên Tirkiyeyê (bi albanî Shqiptarët në Turqi, bi tirkî Türkiye'deki Arnavutları), hindikahiyeke etnîkî ye ku li Tirkiyê dijî û ji Albanya, Yewnanistan, Kosova an Makedonyaya Bakur ye û xwedî hindikahiyên mezin ên albanî ne. Piraniya albaniyên li Tirkiyeyê misilman in.
 | |
| Gelhe tevahî | |
|---|---|
| 500.000 - 1.300.000 (gorî Komara Tirkiye)[1] 500.000 - 5.000.000 (taxmîn)[2][3] | |
| Ziman | |
| Zimanê dayikê: tirkî, zimanên din: zimanê albanî, Zimanê kurdî | |
| Baweriya dînî | |
| Îslam - sunîtî |
Giştîve biguhêre
Piraniyek ji albaniyan piştî ku herêmên niştecihbûna wan bûye beşek ji Împeratoriya Osmanî bûne misilman. Wekî endamên dînê serdest, hinek ji wan di hundurê împeratoriyê de, ji bo nimûne, di artêşê de, di rêveberiyê de û di saziyên dînî de, ji wan re kar û derfetên kar hatin pêşkêşkirin. Di çarçoveya van çalakiyan de, ew çûne parêzgehên cûrbecûr û bi hejmareke zêde ber bi paytext Stembolê ve çûn. Bi lez û bez xwe asîmîle kirin derdora tirkîaxêv. Gelek ji wan kesên ku tenê di nîvê duyemîn ê sedsala 19em de ji Albanyayê hatine, di serdema neteweperestiyê de hişmendiya etnîkî ya albanî parastine. Beşek di nav tevgera neteweyî ya albanî de çalak bû. Di destpêka sedsala 20an de bi hezaran albanî li Stembolê dijiyan, li Izmîr jî civateke albanî ya girîng hebû.
Piştî ku di sala 1912an de di encama Şerê Balkanê yê Yekem de beşên mezin ên qada niştecihbûnê ya albaniyan ket destê Padişahiya Serbistanê û Yewnanistan, desthilatdaran zextê li gelê Arnavut kir ku ji welêt derkevin. Gelek ji wan di navbera şerên cîhanê de koçberî Tirkiyê bûne. Pêla yekem a Çamen Albanî ji Yewnanîstanê derket, wekî beşek ji Parguherîna Nifûsa Yewnan-Tirkî ya sala 1922an.
Piştî ku di sala 1944an de Dîroka Albanya Komara Sosyalîst a Gel a Albanyayê komunîstan di bin serokatiya Enver Hoxha de li Albanyayê desthilatdarî girtin, bi taybetî jî dest bi çewisandina endamên elîtên rewşenbîr û dînî yên kevn kirin. Di salên pêşî yên piştî şer de, çend hezar dijberên komunîstan karîbûn welatê xwe biterikînin û di nav deverên din de reviyan Tirkiyê. Li Kosova, alban ji alîyê desthilatdarên Yûgoslavya ve berdewam bûn. Ji ber vê yekê bi deh hezaran albanên misilman di nîvê salên 1960î de koçberî Tirkiyê bûn, ku wê demê tenê welatek bû ku koçberên ji Kosovayê digirt. Di navbera salên 1944 û 1966an de bi giştî 450.681 alban hatine Tirkiyeyê.[4]
Ji sala 1990an hate salên 2000î Tirkiye ji bo karkerên koçber ên ji Albanyayê jî bibû cihek.
Qada niştecihbûnê biguhêre
Albanî bi giranî li Stembol û li bajarên din ên mezin wek Enqere, Bursa, Îzmîr û Samsûn dijîn. Li Parazgehên Bursa, Düzce, Edirne, Eskişehir, Kırklareli, Sakarya û Samsun.
Çamenên albanî yên ji Yewnanistanê ji sala 1923an vir ve herêmên Erenköy û Kartal li Stembolê bi cih kirin, herwiha çend bajarên derdora Bursayê, bi taybetî Mudanya.[5] Piştî Şerê Cîhanê yê Duyem bi giranî li Îzmîrê bi cih bûn, Gemik û Aydın.[6]
biguhêre
- Hesen Tehsîn Paşa, fermandarêkî ya mezîn dema Împeratoriya Osmanî (Esîl Alban)
- Enver Paşa, fermandarê mezîn li Şerê Rizgariya Tirkiyeyê (gorî hinek lekolîn, dê xwe jinekî alban bû)
- Fethi Okyar, 2em serokwezîrê Tirkiyeyê
- Kenan Evren, pêşengê cûntaya leşkerî ya 12'ê rezberê 1980'î, serokkomarê berê yê Tirkiyê ye (bavê xwe Alban)
- Hakan Şükür, lîstikvan û siyasetmedar
- Müge Anlı, bêjer û rojnamevaneke tirk
Mijarên têkildar biguhêre
Çavkanî biguhêre
- ^ Ali Tayyar Önder Türkiye'nin etnik yapısı: Halkımızın kökenleri ve gerçekler Kripto Kitaplar ISBN=978-605-4125-03-6
- ^ http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/UNTC/UNPAN014972.pdf Pan-Albanism: How Big A Threat To Balkan Stability? 21 Ocak 2007 https://web.archive.org/web/20070209220921/http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/UNTC/UNPAN014972.pdf 9 Şubat 2007
- ^ http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=TRE Languages of Turkey 21 Ocak 2007 https://web.archive.org/web/20071224143140/http://www.ethnologue.com/show_country.asp? TRE 24 Aralık 2007
- ^ Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı Türkiye'de azınlık hakları sorunu – vetandaşlı yaklaşım TESEV Yayınları Stenbol 2006 975-8112-72-4
- ^ Onur Yildirim |Çapemenî û Jicîhûwarî: Reconsidering the Turco-Greek Exchange of Populations, 1922–1934 2006 ISBN = 978-0-415-97982-5 121 ooks.google.com/?id=St9ltGnWWnIC&printsec=frontcover&dq=Online-Version
- ^ Mal Berisha Diaspora Shqiptare li Turkiyê New York 2000-11