Dêrika Çiyayê Mazî

Dêrika Çiyayê Mazî
Dêrika Çiyayê Mazî
Navçe
	Derik
	Dêrika Çiyayê Mazî
	Koordînat: 37°21′51″Bk 40°16′10″Rh / 37.36417°Bk 40.26944°Rh
Welat	Bakurê Kurdistanê
Dewlet	Tirkiye
Parêzgeh	Mêrdîn (parêzgeh)
Serbajar	Dêrik
Îdarî
• Qeymeqam	Tarkan Keskin
Hejmara nahiyeyan	2 nahiye
Hejmara bajarokan	1 bajarok
Hejmara gundan	71 gund
Qada rûerdê
• Giştî	1.367 km2 (528 sq mi)
Nifûs (2008)	57.237
• Berbelavî	41,9/km2 (109/sq mi)
• Serbajar (2008)	19.704
Koda postayê	47800
Koda telefonê	(+90) 482
	biguhêre

Ji bo maneyên din li Dêrik binêre.

Dêrika Çiyayê Mazî an jî Dêrik (bi tirkî: Derik) navçekî û bajarekî li Bakurê Kurdistanê ye. Dêrik ser bi Parezgeha Mêrdînê ye.

Dîrok

Di sala 1874an de dezgeha şaredarî li Dêrikê hatiye damezrandin û ji dest pêkê heta sala 1923an bi Amedê ve girêdayî bû. Ji sala 1923an û pê ve bi Mêrdînê ve hatiye girêdan. Li gora serjimara îniya di çiriya pêşîn a sala 1927an de, li navenda navçeyê 528 mal, 38 dikan, Mizgeftek û Dêrek hebû ye. Dîsa li gora vê serjimarê, serjimara bajêr li ser hev 6930 kes in û ji vana 1370 mêr û 1278 jî jin in. Tevî jimara gundên li ser hev serjimara bajêr 15 111 kes in û ji vana jî 8181 kes pîrek û 6930 kes jî mêr in.

Dêrik, sê aliyên wê bi çiyayên asê ve girtiye, pişta wê li Çiyayê Mazî û berê wê li Wêranşar û li beriya Serê Kaniyê ye. Beriya Dêrikê ji quntêna Çiyayê Mazî dest pê dike û her ku ber bi deştê ve dadikeve bilindahiya erdê wê nizim dibe. Li ser milê çepê sînorê erdê wê dighêje deşta Qoserê û îklima wê, zivistan û havînan bi dijwarî derbas dibin.

Pal û berwarên Çiyayê Mazî bi piranî dar û deviyên berrî û mazî nin. Di van salên dawî de, her ku diçe dar û devî zêdetir dibin. Li beriya Dêrikê her çiqas cihên qeraç hebin jî erdên bi bereket pirtir in û li van erdan weke genim, ceh, nîsk û nokan tên çandin. Piştî ku di van salên dawiyê de hin bendav û pengavên li mintîqeyê çêbûn û gelek bîr hatin kolên, çandiniyên weke pembû, garis, kuncî û bîstanên avî jî zêdetir bûn. Li erdên şehar û heta bi palên Qerejdaxê jî çiltûkeke bi xêr û bereket tê çandin. Ji xêndî van tiştên jî bi dehan perçeyên zeytûnên, rezên tirî û baxçeyên ji darên hinar, hijîr, mişmiş, gwîzan û ji her cûreyî fêkî pêk tên, henin.

Debara kesên ku li nava bajêr rûdinên, li ser deman û cenaniya rez, zeytûn û baxçeyan e û beşekî piçûk jî bi dikandarî û bazirganiyê re mijûl dibin. Debara gundiyên ku li hêla çiyê rûdinên, li ser xwedîkirina pez û hejik û êzingan e. Yên beriyê ji li ser çandinî û zîraetê ye. Ji xêndî zîraetê, tu tiştekî ku zêde bê kirin tune ye.

Di dîroka Mêrdînê de, kîjan dewletê û kîjan şaristaniyê li ser Mêrdînê hikum kiribe, Dêrik jî ji xwe re ketiya bin hikumdariya wan.

Heta demeke nêzîk jî qismekî mezin ji rûniştvanên Dêrikê, Ermenî bûn. Di van salên dawî de, ji ber sedemên aborî, civakî û siyasî, Ermeniyên Dêrikê ber bi Stembol, Sûrî, Ewropa û Amerîkayê koçber kirin. Vê gavê jî bi qandî du-sê malbatên wan li Dêrikê manin. Di dema xwe de, qismekî mezin yê pîşesaziyê (seneetkarî) di destê Ermeniyên de bûn. Yek ji wan avahiyên dîrokî, Dêra Sor e ku li ser navê Ermeniyan maye. Li gora rîwayetê tê texmîn kirin ku Dêrikê navê xwe ji vê dêrê wergirtiye.

Dêrik ji hêla av, kanî û çeman ve dewlemendiyeke herêmê ye. Piraniya çeman zivistanan der dibin û biharan heta bi serê havînan diherikîn. Lê piraniya wan, havînan dimiçiqin. Çemê Xabê, Çemê Şêbê, Çemê Zorava û Çemê Circibê hin ji wan çeman in. Ji xêndî van çeman jî, hin gol û barajên (bendav) ji bo avdanê û bi navê Kunreş, Sûbetan, Qurixî û Sêpnatê ku ji terefê dewletê ve hatinên çêkirin, henin.

Zeytûn, hinar û hejîrên Dêrikê gelek navdar in.

Zeytûnên Dêrikê
Hinarên Dêrikê
Hejîrên Dêrikê

Dewletên ku li Dêrikê hikimdarî kirine

Beriya Zayînê

3000 Urartu
2350 Akkad û Sumer
2300 Akkad
2216 Sumer
1800 Babîl
1595 Kasî
1350 Asur
612 Med
585 Pers
330 Îskenderê Mezin
327 Selefkos
129 Part
83 Tigranê Mezin (Keyaniya Ermeniyan)
66 Romayî

Piştî Zayînê

200 Sasanî
600 Bi rê ve birina Arûsê Carîs
639 Feth kirina Artêşa İslamê ku di bin serokatiya Îyad B. Genam. (Dewra Hz.Emer)
639-739 Dewra Marîye ya Arsûs û lawê wê Amuda ku li Mêrdînê berî her kesî ola İslamê pejirandibun.
739-837 Di nav van salan de Dêrik û derdora wê xerabe man.
837-894 Dewra Milûkê Misûlê Al î Hamdan
894 Ji aliyê Xelîfe Mu'tadıt Bîllahê 16a Mêrdîn û derdora wê hat valakirin
930-977 Bi rê ve birina Nasiruddevle Hesen
977-1084 Merwanî
1105-1400 Dewleta Ertûqî
1394 Talan û dagira imparatorê Moxolan Tîmûr
1400-1468 Dewra dewleta Karakoyunlî.
1468-1507 Dewra dewleta Aq qoyunlû.
1507-1515 Dewra Sefewiyan.
1515-1923 Împaratoriya Osmanî
1923 Dewra Komarê

Erdnîgarî

Bajar

Dêrik bi ser sînorê Şemrex, Qoser, Serê Kaniyê û Wêranşarê ve ye. Qasî ku tê zanin ew, di navbera salên 1390 û 1400î de, ji terefê du qebîlên eşîra Têrrikan ku bi navên Mala Dawidê Kalo û Mala Qeya ye, hatiye ava kirin. Ji ber wê, heta niha jî ew cihên ku di dest pêkê de bûne cîhê avahiyê, bi navê Rezê Mala Dawidê Kalo û bi navê Mêrga Qeya tên bilêv kirin. Li ser kuştina mîrekî zilimkar ku li mintîqeya Amedê bi navê Rût Heso (Hesoyê Rût) dihat bi nav kirin, ev herdu qebîlan mecbûr manin koçî cîhê ku îro navenda Dêrikê ye, bikin.
Rûpîvana Dêrikê 1397 km² ye û li gora serjimara di sala 1998an de hatiye tesbît kirin ku nifûsa navenda navçeyê 19 hezar û 750 kes in. Nufûsa navçê di serjimara di sala 2000an de jî bûye 20.700 kes.

Raqima Dêrikê 780 metre ye û bilindahiya çiyayên wê 1500 metreyê derbas nakin. Çiyayên wê bi navê Çiyayên Mazî tê bi nav kirin. Dêrik bi berriya xwe jî, li ser sînorên deşta Herana ku heta dighê erdên Nisêbînê ye. Berriya Dêrikê, bi kevirên şehar (volkanîk) yên ji girqîjotên ji beriya dîrokê de teqiyane û li wan derdoran belav bûne ve dagirtiye. Vê gavê jî ji wan girqîjotan, madeya ku bi navê "kilinker" e û di çêkirina çîmento de wek havên tê bikaranîn, derdikeve.

Nexşeya Dêrikê

Cihên Navdar û Dîrokî yê Dêrikê

Navdarên Bajer

Koma muzîkê ya Koma Azad di sala 1987an de ji aliyê Bawer Can û Turhan Yapıştıran li Dêrîkê ava bû.

Girêdanên derve

Navên kurdî û tirkî^{[girêdan daimî miriye]}
Malpera Dêrikê ^{Girêdana arşîvê 2004-07-30 li ser Wayback Machine}
Malpera Dêrikê (tirkî)
Malpera Qeymeqamtiya Dêrikê (tirkî)

Çavkanî

Orijînala vê gotarê ji malpera derikli.com ^{Girêdana arşîvê 2004-07-30 li ser Wayback Machine} hatiye stendin.