Wîkîpediya

Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê

(Ji WYA hat beralîkirin)

Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê bi kurtasî DYA (bi îngilîzî: United States of America) welatekî li Amerîkaya Bakur e. DYA ji 50 dewletan pêk tê. 48 dewlet di navbera Kanada û Meksîkê de ne. Alaska li bakurê Kanadayê, Hawaî jî di Okyanûsa Pasîfîk de dimîne.

Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê
United States of America
Ala Mertal
Dirûşm: 
Kevneşopî yên dirûşmên din
Sirûd: "The Star-Spangled Banner"

Marş: "The Stars and Stripes Forever"[3]
Projeksiyona Amerîkaya Bakur bi Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê di kesk
PaytextWashington DC
38°53′Bk 77°01′Ra / 38.883°Bk 77.017°Ra / 38.883; -77.017
Bajarê mezin New York City
40°43′Bk 74°00′Ra / 40.717°Bk 74.000°Ra / 40.717; -74.000
Zimanên fermî Asta federal[a]
Zimanê neteweyî Îngilîzî[b]
Komên etnîkî 72.41% Spî
12.61% Reş
9.11% Yên din/Piretnîkî
4.75% Asyayî
1.12% Binkî[4][c]
Demonîm Amerîkan
Rêveberî Komara federal a serokatiyê
 •  Serok Joe Biden
 •  Cîgirê Serokê Kamala Harris
 •  Peyvdarê Qesrê Nancy Pelosi
 •  Serokê Dadê John Roberts
Pêşvebirî Encûmen
 •  Meclîsa jorîn Senato
 •  Meclîsa jêrîn Nûnerên Parlementoyê
 •  Deklarasyon 4ê tîrmehê, 1776 
 •  Konfederasyon 1ê adarê, 1781 
 •  Peymana Parîsê 3ê îlonê, 1783 
 •  Destûr 21ê hezîranê, 1788 
 •  Mukirkirina awayê rêveberiya dawî 24ê adarê, 1976 
Rûerd
 •  Giştî 9,833,517 km2[d] (3.)
 •  Av (%) 6.97
 •  Giştî welat 9,147,593 km2
Gelhe
 •  2016 Texmînkirin 324,045,364[5] (3.)
 •  Tîrbûn 35/km2} (180.)
TBH (PHK) 2016 texmînkirin
 •  Giştî $18.558 trîlyon (2.)
TBH (nomînal) 2016 texmînkirin
 •  Giştî $18.558 trîlyon[6] (1.)
Gini (2013)40.8[7][8][9]
navîn
PPM (2014)Zêdebûn 0.915[10]
pir bilind · 8.
Dirav USD ($) (USD)
Demjimêr (UTC−4 heta −12, +10, +11)
 •  Havîn (DH)  (UTC−4 heta −10[e])
Celebê dîrokê MM/RR/SSSS
Hatûçûna ajotinê rast[f]
Koda telefonê +1
ISO 3166 US
Înternet TLD .us   .gov   .mil   .edu

NavBiguhêre

Hem di kurdî û hem jî di gelek zimanên din de gelek navên vî welatî hene:

  • Amerîka, Emrîka
  • Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê
  • Wîlayetên Hevgirtî yên Amerîkayê û hwd.

DîrokBiguhêre

Axa DYAyê ya îro berê di bin destê Xwecihên Amerîkayê de bû (ji wan re tê gotin çermesor lê ev ne rast e). Çermesorên vir ji gellek eşîran pêk dihat in, bi gellek zimanan diaxivîn û çandên wan cûrbecûr û ji hev cuda bûn.

Îro pir zêde tişt ji çanda wan nemaye[çavkanî hewce ye]. Di sedsalên 16 û 17an de ewropî hêdî hêdî li vir bi cih bûn. Bi piranî Brîtanî (Îngilîz, Skot) û Fransayî (freng, fransiz) li bakur bi cih bûn û çandek pir cuda anîn vir.

13 koloniyên Brîtanyayê di 4 tîrmeha 1776an de li dijî Brîtanya serxwebûniya xwe îlan kirin. Di sala 1787an de jî DYAyê îlan kirin. Ev herdu tekstên îlankirinê bûye avakerê nasnameya amerîkî.

Di sedsala 20an de DYA bû hêzeke pir mezin a cîhanê. Bi taybetî jî piştî Şerê cîhanî yê duyem, ji aliyê leşkerî, aborî, siyaset û çandî ve bû yek ji dewletên herî xurt ên cîhanê. DYA hetanî belavbûna Yekitiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst serkêşiya Şerê Sar ê li dijî Yekitiya Sovyetan dikir. Piştî belavbûna Sovyetan DYA bi serê xwe bû hêza herî mezin a leşkerî a Cîhanê.

DemografîkBiguhêre

Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê ji aliyê nijadî û etnîkî ve welatek pir bi cihêreng e. Seş cinsên bingehîn ji hêla Nivîsgeha Serjimêriya Dewletên Yekbûyî ve ji bo armancên statîstîkî bi fermî têne nas kirin. Ev in: Spî, Niştimanî Amerîkî an Alaskanî Niştimanî, Reş an Afrîkî, Niştimanî ya Hawayîdî an Girava Pasîfîk û Mirovên Du nîjad an jî bêtir nijad.[11][12]

Hêjmara gelhe ya DYA sala 2010
Danasîna nîjadî Rêjeya nîjadî
Ewropî   72.4%
Afroamerîkî   12.6%
Asyayî   4.8%
Niştimanî Amerîkî an jî Niştecîhên Alaskanî   0.9%
Giravên Pasîfîkê   0.2%
Melez   2.9%
Nîjadên din   6.2%
Tevahî   100.0%
Panspanî û Amerîkaya Latînî: 16.3%

DînBiguhêre

Derbarê baweriya dînî ya xelkê Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê de 80,5% xiristiyan (51,3% protestanî, 23,9% katolîk û 1,7% mormon) in. 16,1% ateîst in, 1,7% cihû 0,7% budîst, 0,6% misilman û 2,1% hindû.[13]

ErdnîgarîBiguhêre

SînorBiguhêre

Dirêjiya sînoran 12 034 km ye :

Erdnîgariya fîzîkîBiguhêre

Çiyayên volkanîkBiguhêre

 
Çiyayê Hood, Oregon

Çiyayên volkan ên aktîv bi piranî li rojava, li Alaska û li ser giravên Hawaî dikevin:

Çemên herî mezin û dirêj ên DYA'yêBiguhêre

 
Dîmenek ji Kanyona Mezin

Golên DYA'yêBiguhêre

 
Wêneya satelît a Golên Mezin

Rûbera Golên Mezin bi timamî 250 000 km² ye.

 
Gola Powell, Utah

Bajarên herî mezinBiguhêre

ji 4an 3 ê nifûsa DYAyê li Bakur-rojhilatê welêt dijîn.

  1. New York (New York) : 24 112 176
  2. Los Angeles (Kalîforniya) : 18 313 809
  3. Şikago (Illinois) : 11 318 384
  4. Washington DC - Baltimore : 8 026 607
  5. San Francisco (Kalîforniya) : 7 159 693
 
Şikago, Illinois
  1. Fîladelfiya (Pensîlvanya) : 5 951 797
  2. Dallas (Teksas) : 5 931 956
  3. Detroit (Michigan) : 5 905 754
  4. Boston (Massachusetts) : 5 809 111
  5. Miami (Florîda) : 5 726 495
  6. Hûston (Teksas) : 5 280 752
  7. Atlanta (Georgia) : 5 034 362

50 Dewletên DYA'yêBiguhêre

 
Nexşeya Dewletên DYAyê
Nav Koda Postê bi kurtasî Navê Îngilîzî Paytext
A
Alabama AL Alabama Montgomery
Alaska AK Alaska Juneau
Arîzona AZ Arizona Phoenix
Arkansas AR Arkansas Little Rock
C
Kalîforniya CA California Sacramento
Karolîna Bakur NC North Carolina Raleigh
Karolîna Başûr SC South Carolina Columbia
Kolorado CO Colorado Denver
Connecticut CT Connecticut Hartford
D
Dakotaya Bakur ND North Dakota Bismarck
Dakotaya Başûr SD South Dakota Pierre
Delaware DE Delaware Dover
F
Florîda FL Florida Tallahassee
G
Georgia GA Georgia Atlanta
H
Hawaii HI Hawaii Honolulu
I
Îdaho ID Idaho Boise
Illinois IL Illinois Springfield
Indiana IN Indiana Indianapolis
Iowa IA Iowa Des Moines
K
Kansas KS Kansas Topeka
Kentucky KY Kentucky Frankfort
L
Louisiana LA Louisiana Baton Rouge
M
Maine ME Maine Augusta
Maryland MD Maryland Annapolis
Massachusetts MA Massachusetts Boston
Michigan MI Michigan Lansing
Minnesota MN Minnesota Saint Paul
Mîsîsîpî MS Mississippi Jackson
Missouri MO Missouri Jefferson City
Montana MT Montana Helena
N
Nebraska NE Nebraska Lincoln
Nevada NV Nevada Carson City
Nû Hampshire NH New Hampshire Concord
Nû Jersey NJ New Jersey Trenton
Nû Meksîk NM New Mexico Santa Fe
New York NY New York Albany
O
Ohio OH Ohio Columbus
Oklahoma OK Oklahoma Oklahoma City
Oregon OR Oregon Salem
P
Pensîlvanya PA Pennsylvania Harrisburg
R
Rhode Island RI Rhode Island Providence
T
Tennessee TN Tennessee Nashville
Teksas TX Texas Austin
U
Utah UT Utah Salt Lake City
V
Vermont VT Vermont Montpelier
Vîrjînya VA Virginia Richmond
Vîrjînyaya Rojava WV West Virginia Charleston
W
Washington WA Washington Olympia
Wisconsin WI Wisconsin Madison
Wyoming WY Wyoming Cheyenne

ÇavkanîBiguhêre

  1. ↑ 36 U.S.C. § 302 Dirûşma netewî
  2. ↑ Dept. of Treasury, 2011
  3. ↑ "U.S. Code: Title 36, 304". United States Code. United States: Cornell Law School. 12 tebax 1998. Roja wergirtinê: 15 sibat 2015. The composition by John Philip Sousa entitled 'The Stars and Stripes Forever' is the national march.
  4. ↑ "USA". U.S. Census Bureau. Ji orîjînalê di 2001-03-10 de hat arşîvkirin. Roja wergirtinê: 27ê hezîranê, 2014. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (alîkarî)
  5. ↑ "U.S. and World Population Clock". United States Census Bureau. Roja wergirtinê: 21ê tîrmehê, 2016. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (alîkarî)
  6. ↑ "Report for Selected Countries and Subjects". IMF. Roja wergirtinê: 19ê hezîranê, 2016. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (alîkarî)
  7. ↑ "OECD Income Distribution Database: Gini, poverty, income, Methods and Concepts". Organisation for Economic Co-operation and Development.
  8. ↑ "Global inequality: How the U.S. compares". Pew Research.
  9. ↑ "Income Distribution and Poverty : by country – INEQUALITY". OECD. Ji orîjînalê di 2ê nîsanê, 2015 de hat arşîvkirin. {{cite web}}: Check date values in: |archivedate= (alîkarî)
  10. ↑ "2015 Human Development Report" (PDF). United Nations Development Programme. 2015. Roja wergirtinê: 14ê kanûna pêşîn, 2015. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (alîkarî)
  11. ↑ "Revisions to the Standards for the Classification of Federal Data on Race and Ethnicity". web.archive.org. 15 adar 2009. Ji orîjînalê di 8 sibat 2004 de hat arşîvkirin. Roja wergirtinê: 14 kanûna pêşîn 2020.
  12. ↑ "U.S. Census Bureau Home Page". web.archive.org. 27 kanûna pêşîn 1996. Ji orîjînalê hat arşîvkirin li 27 kanûna pêşîn 1996. Roja wergirtinê: 14 kanûna pêşîn 2020.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  13. ↑ Kopîkirina arşîvê, ji orîjînalê di 25 kanûna pêşîn 2018 de hat arşîvkirin, roja wergirtinê: 9 çiriya pêşîn 2012

Girêdanên derveBiguhêre

  Li Wikimedia Commons medyayên di warê Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê de hene.
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Dewletên_Yekbûyî_yên_Amerîkayê&oldid=1172927" hatiye standin.