Împeratoriya Osmanî
Împeratoriya Osmanî (Devlet-i ʿAlīye-i ʿOsmānīye, Dewleta Berz a Osmanî), dewleteke misilman bû ku ji eşîrên tirk derketiye.
|
||||||
Dirûşm: دولت ابد مدت | ||||||
Sirûd: Imperial anthems of the Ottoman Empire |
||||||
Împeratoriya Osmanî li ser nexşeyê | ||||||
Paytext |
41°Bk, 29°Rh | |||||
Zimanên fermî | ||||||
Zimanên tên bikaranîn |
|
|||||
Rêveberî | Keyîtiya serberdayî (1302–1876), dual monarchy (1876–1878), Keyîtiya serberdayî (1878–1908), dual monarchy (1908–1922), pergala yekpartiyî (Îtihad û Tereqî, De facto, 1913–1918), Dîktatoriya leşkerî (Îtihad û Tereqî, De facto, 1913–1918), keyîtî | |||||
Avakirin | ||||||
• | Dema avakirinê | 29 tîrmeh 1299, c. 1300 (nêzîkî) | ||||
• | Dema hilweşînê | 17 çiriya paşîn 1922 | ||||
• | Rûerd | 5.200.000 kîlometre çargoşe (1683) | ||||
Dirav |
Dîrok
biguhêre- Gotara bingehîn: Eşîra Kayı
- Gotara bingehîn: Tirkên oxizî
Osmanî bavikekî tirk ji oxizan e, navê bavê ku navê xwe dayê vî bavikî Osman bû. Di sedsala 13em û 14em de wekî mîrîtiyeke biçûk li sînorên Bîzansa ku êdî lawaz bû de bi cih bû. Di demeke kurt de li hemberî Bîzansê xwe birêxistin kir û serkeftinên leşkerî bi dest xistin. Dîsa bi riya siyaseta xwe ya bi bavikên cîran re erdê xwe mezin kir. Di nîşana 1453an de Konstantînopolîs (Stembol) bi dest xist û kir paytexta xwe.
Bi giştî 36 siltanên osmaniyan çêbûn. Osmanî di sedsala 16em û şûn de êdî bi pêş neketin. Di sedsala 18em û 19em de êdî gelekî lawaz bûn, herçend di sedsala 19em de hewl ji bo guhartinan hatiye dayîn û reform jî hatiye kirin êdî di dawiya sedsala 19em û di serê sedsala 20em de osmanî bi navê Zilamê Nexweş ê Ewropayê dihate nasîn. Bi derbeya Jontirkan (1908) desthilata osmaniyan kete bin destê Îtihad û Teraqî. Ew di şerê cîhanê yê yekem de di aliyê Elmanyayê de cih girtiye. Di dema şer de qirkirineke herî mezin ya cîhanê[çavkanî hewce ye] li dijî ermenî û mesîhiyên din pêk aniye. Piştî şer bi dawî dibe osmanî têk çûye û qedera wan ketiye destê hêzên serketî yên mîna Fransa û Brîtanyayê. Bi dûçûna yek ji avakerên dewleta Iraqê ya modern Abdulmuhsin Sadun, sedema mezintirîn ya parçebûna osmaniyan ew e ku tirkan heq û hiqûqa gelên din ên osmanî înkarkirin.[1] Piştî şerê azadîxwaz ê tirkan komara Tirkiyeyê hate damezirandin û bi awayekî fermî împeratoriya osmaniyan di sala 1923an de bi dawî bû.
Xanedan
biguhêre- Gotara bingehîn: Xanedaniya osmanî
Kurdên osmanî
biguhêre- Gotara bingehîn: Kurdên osmanî
Alayên osmanî
biguhêre- Gotara bingehîn: Alayên Împeratoriya Osmanî
Mijarên têkildar
biguhêreGirêdanên derve
biguhêreÇavkanî
biguhêre- ^ Kerkük, Tarih, politika ve etnik yapı-Kemal Mazhar Ahmed, Weşanên Avestayê, r:193
Ev gotara têkildarî Împeratoriya Osmanî şitlekê ye. Heke tu bixwazî berfireh bikî pê li biguhêre bike. (Çawa?) |