Wîkîpediya

Xanedaniya osmanî

Xanedaniya Osmanî (bi tirkî; Osmanlı Hanedanı) kesên ji endamên Mala Osmanî ya împeratorî pêk dihat (tirkiya osmanî; خاندان آل عثمان , bi romanî: Ḫānedān-ı Āl-i ʿO s mān), bi navê osmanî (bi tirkî; Osmanlılar) jî tên nas kirin. Li gorî kevneşopiya Osmanî, malbat ji eşîra Kayı ye,[1] şaxêkî tirkên Oxizî,[2] ku di bin rêveberiya Osman I li bakurê rojavayê Anatolyayê li navçeya Bilecik Söğütê dijîyan kir. Osmaniyan, ku nav ji rêveber Osmanê ya yekem bû, ji derdora sala 1299 heya 1922an de hebû.

Xanedaniya osmanî
Osmanlı Hanedanı Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
  • Dynasty Li ser Wîkîdaneyê biguhêre



Mertal
DewletÎmperatoriya Osmanî Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Dema avabûnê
  • 1299 Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Damezrîner
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêreBelge

Di pirraniya demê împeratorî de, siltan padîşahê mutleq, serokê dewletê û serokê hukûmetê bû, her çend pirê hêzê bi gelemperî ji karbidestên din re wekî Wezîrê Mezin dihat rêveberî kirin.[3] Di Serdemên Destûra Bingehîn ên Yekem (1876-78) û Duyemîn (1908-20) yên demê împeratorî ya dereng de, veguheztinek ber bi monarşiyek destûrî ve hate pejirandin, digel ku Wezîrê Mezin wekî serokê hukûmetê rola serokwezîriyê girt û serokatiya generalek hilbijartî kir.

Ew malbata împeriyalî ji desthilatdariyê hate derxistin û siltanat di 1ê Mijdara sala 1922an de di dema Şerê Rizgariya Tirkiyeyê de hate hilweşandin. Sala paşîn Komara Tirkiyê ji aliyê Mustafa Kemal Atatürk hat îlankirin. Ev malbat bi şiklê xwe yê îroyîn wek malbata Osmanoğlu tê naskirin.[4]

Dîrok biguhêre

Xanedaniya Osmanî di bin çend bingehên de kar dikir: ku Siltan serweriya împeratoriyê bi rê ve dibir, ku her endamek mêr ji malbata xanedaniyê dikare bibe Siltan û ku her carê tenê yek kes dikare bibe Siltan.[5] Rêgezên weha ji bo împeratoriyên padîşahî ya wê demên de standard bûn. Lêbelê, hin pêvajoyên ku meriv di nav wan de gihîştin Siltanatiyê, ji bo Împeratoriya Osmanî tenê pir taybetî bûn. Ji bo ku em bi hûrgulî li ser van pêvajoyan bipeyivin, dîroka peyrewiya di navbera siltanan de dikare par bibe di navbera dû serdem: serdema di navbera serdestiya Orhanê yekêm (rêveberî; 1323–1362), kesê yekem ku siltantiya Osmanî mîras girtiye, û serdema serdestiya Ahmed I. (rêveberî; 1603–1617); û heyama piştî serdestiya Ehmedê I.

 
Siltanên xanedana Osmaniyan.

Pêvajoya cihgirtinê di heyama yekem de bi tundî û pevçûnên navmalbatî serdest bû, ku tê de kurên cûrbecûr yên Siltanê mirî di nav şer kirin heya ku tenê yek sax ma û bi vî rengî text mîras girt. Ev kevneşopî di Împeratoriya Osmanî de wekî birakujiyê dihat nasîn lê dibe ku ji tanîstiyê derketibe, mînak bihevrebûnê ya ku di gelek xanedanên tirko-mongolî beriya Osmaniyan de hebû.[6] Gelek caran ji kurên Siltan re herêmên parêzgehan dihatin dayîn ku heya mirina Siltan birêve bibin, di wê demê de ew ê her yek ji bo ser text bikevin pêşbaziyê.[7] Li gor dîroknas H. Erdem Çipa, her kur diviyabû ku "nîşan bide ku bextê wî ji bextê hevrikên wî bilindtir e", xwenîşandanek ku gelek caran şiklê serkeftin û hovîtiyên leşkerî digirt.[8] Ev tendûrûstî bi taybetî neçaverêkirî an ne asayî hate hesibandin. Wekî ku Cipa destnîşan kiriye, peyvên osmanî yên ji bo "cîgirê" û "nakok" heman koka erebî ne,[9] û bi rastî jî, ji bilî yek ji peyrewan di vê heyama bi qasî 200 salî de çareseriyek bi şer heye.[10] Bi demê re, şer her ku çû berbelav bû û hate nas kirin, nemaze piştî ku serhildanek arteşên osmanî hewildana Murad II ku bi aştiyane text ji kurê xwe Mehmed II, di 1444 de red kir. Di dema dawî ya desthilatdariya Mehmedê II (rêveberî; 1451–1481) de, birakujî wekî pratîkek fermî hate qanûnîkirin; di dema Bayezîdê II (rêveberî; 1481–1512) de, berî mirina Bayezîdê II birakujî di navbera kurên Bayezîdê II de qewimî; û piştî serweriya Muradê III (rêveberî; 1574–1595), cîgirê wî Mehmedê III 19 bira îdam kirin da ku doza text bikin.[11]

Di heyama duyemîn de, kevneşopiya birakujiyê bi pêvajoyek hêsantir û kêmtir têndûrûstî hate guhertin. Di sala 1617an de ji Ahmed I heta Mustafa I dest pê kir, textê Osmanî ji xizmê xwînê yê mêrê herî mezin - ne hewceyî kurê - sultan re hate mîras kirin, bêyî ku çend endamên malbatê sax bûn.[12] Guherîna prosedûra peyrewiyê îhtîmal e ku ji hêla gelek faktoran ve hat destpêkirin, di nav wan de kêmbûna populerbûna birakujiyê di nav elîtên osmanî de[13] û biryara Ahmed I ya ku Mustafa nekûje, dema ku di sala 1603an de mîrasê textê Mehmed III bû. Digel ku derî ji bo guhertinek siyasetê vebû, nîqaşek siyasî di navbera kesên ku piştgirî didin îmtiyazên siltan yên bêsînor û yên ku piştgirî didin pergalek qanûnî ya bihêztir, navendî ya ku dê heta radeyekê hêza Siltan jî ji derketa holê. Dîroknas Baki Tezcan amaje bi wê yekê kiriye ku ev aliyî - bi alîkariya şeyhûlislamê Hocazade Esad Efendi - di vê meselê de bi ser keve.[14]

Çavkanî biguhêre

  1. ^ "Ottoman Empire | Facts, History, & Map | Britannica". www.britannica.com (bi îngilîzî). 25 nîsan 2023. Roja gihiştinê 29 gulan 2023.
  2. ^ Shaw, Stanford J. (Stanford Jay); Shaw, Ezel Kural; American Council of Learned Societies (1976). History of the Ottoman Empire and modern Turkey [electronic resource]. Library Genesis. Cambridge ; New York : Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-21280-9.
  3. ^ "Grand vizier | Ottoman official | Britannica". www.britannica.com (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 29 gulan 2023.
  4. ^ Brookes, Douglas Scott (1 kanûna paşîn 2010). The Concubine, the Princess, and the Teacher: Voices from the Ottoman Harem (bi îngilîzî). University of Texas Press. ISBN 978-0-292-78335-5.
  5. ^ "The Ottoman sultans | All About Turkey". www.allaboutturkey.com. Roja gihiştinê 29 gulan 2023.
  6. ^ Fletcher, Joseph (1979). "Turco-Mongolian Monarchic Tradition in the Ottoman Empire". Harvard Ukrainian Studies. 3/4: 236–251. ISSN 0363-5570.
  7. ^ "One throne system (Ottoman Dynasty)" (PDF).
  8. ^ Production, bücher de IT and. "The Making of Selim: Succession, Legitimacy, and Memory in the Early Modern Ottoman World". bücher.de (bi almanî). Roja gihiştinê 29 gulan 2023.
  9. ^ "Writing History at the Ottoman Court von H. Erdem Cipa | ISBN 978-0-253-00864-0 | Fachbuch online kaufen - Lehmanns.de". www.lehmanns.de (bi almanî). Roja gihiştinê 29 gulan 2023.
  10. ^ Gürkan (ESG), Emrah Safa. "Review of H. Erdem Çıpa and Emine Fetvacı (eds.), Writing History at the Ottoman Court: Editing the Past, Fashioning the Future". Journal of Ottoman Studies 45 (2015): 403-410.
  11. ^ "Bayezid II | Biography, History, & Facts | Britannica". www.britannica.com (bi îngilîzî). 22 gulan 2023. Roja gihiştinê 29 gulan 2023.
  12. ^ "The history of fratricide in the Ottoman Empire - Part 2". Daily Sabah. 8 tebax 2015. Roja gihiştinê 29 gulan 2023.
  13. ^ Toledano, Ehud R. (2000). Behrens-Abouseif, Doris (edîtor). "The Ottoman-Egyptian Elites". Turkish Studies Association Bulletin. 24 (2): 87–95. ISSN 0275-6048.
  14. ^ Özdemi̇r, Mehmet. "Mütercim ve Müellif Bir Şeyhülislam: Hocazade Esad ve Eserleri / The Life of Hocazade Es'ad Efendi, a Sheikhulislam, Author and Interpreter and His Works". {{cite journal}}: Ji bo journal parametreya |journal= hewce ye (alîkarî)
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Xanedaniya_osmanî&oldid=1560968" hatiye standin.