Kelhûrî (Kirmaşanî)

Kurdiya jêrîn/başûrî (Kirmaşanî) bi Kurmancî û Soranî ve yek ji serzaravayên zimanê Kurdî ye. Kurdiya Başûrî herêmên Kirmanşan, Luristan, Gûran û Îlamê û li hindek herêmên Başûrê Kurdistanê wek Xaneqîn, Mendelî, Cesan tê axavtin. Binavkirina vê zaravayê wek 'Kurdiya Başûr' nebesî ye. Birastî Kurdiya Başûr dibin hemî zarava û devokên Kurdî yên ji tîpên devokên Kirmaşanî û Lekî. Ev serzarava nêzîkê hev in. Ev dûrayiya navbera xwe ya îroyî ji bandora Lûrî û Farisî ya li ser lekî re deyndar in.

Kurdiya Jêrîn
Kirmaşanî, Gûranî, Kelhûrî, Feylî, Lekî, Şêxbizinî
Welatên lê tê axaftin	Îran Îraq
Herêm	Kirmaşan Îlam Xaneqîn Luristan Hamedan Bîcar Qurwe
Axiverên zimanê zikmakî	3.000.000
Malbata zimanî	Zimanên hind û ewropî Zimanên hind û îranî Zimanên îranî Zimanên îranî yên rojava Zimanên îranî yên bakur-rojava Kurdî Kurdiya başûr Kurdiya Jêrîn
Awayên kevn
Kodên zimanî
ISO 639-3	sdh

Nav

Kurdên Kirmaşanî ji zaravaya xwe re gûranî an tênê kurdî dibêjin. Gelek zimannas vê zaravayê wek 'zarava kurdiya jêrîn' an jî kurmanciya jêrîn bi navkirine.

Tîpolojî

Zaravaye Kirmaşanî wek zaravayen Kurdî yên dinê li başûrê welat, bi tîpen Erebî tê nivîsandin. Wan salan dawîn de alfabeyeke alternatîf a Latînî ji bo Kirmaşanî li ser înternetê û di çend kovaran de tê bikaranîn.

Devokên kirmaşanî

Zaravayên Kurdî li parêzgehên Kirmaşan û Îlamê

• Feylî: Li Îraqê ji aliyê kurdên feylî û li mintika Pahlayê, Bedreyê û li Loristane, Kurdên Şiî pê diaxavin. Ki wanan re Lurên biçûk jî tê gotin. Gerek ev devok bi devoka Lurî ya bi hemnavî re neye litevîhevxistin.
• Gûranî: Ev devok li herêma Gûran, bi girsî ji aliyê kurdên Yarsan tê axavtin.
• Xaneqînî: Li derdorê bajarê Xaneqînê tê axavtin. Li Xaneqînê ji devoka Soranî ya bajêrî re jî 'Xaneqînî' tê gotin.
• Gerrusî: Li girtûperê (derdorê) Bîcarê tê axaftin.
• Sincawî: Ev bi taybetî devoka êlên Sencabî û Babacanî ye, ev êl li herêmê Hewraman û Gûran dijîn.
• Zengeneyî, devoka êla Zengene.
• Kûranî

Kirmaşanî li gel zaraveyên kurdî yên din

Kirmaşanî	Soranî	Lekî	Kurmancî	Zazakî
men, me	min, emin	mi, min	ez, min	ez, mi/min
tû, te	to, eto	tu	tu, ti, te	ti, to
men/me kem	min/emin ekem/dekem	min/mi mekem	ez dikim	ez kena
men/me çim	min/emin eçim/deçim	min/mi meçim	ez diçim	ez şina
fera	zor, fire	fira	pir, gelek	zaf, gelek
wet, wit	wût, wit	wit, vit, got	got, bêj*/bêt*	vat
êrênge, êse	êste, henûke	îske, îse	nûha, nika	nika, enka
hat-	hat-	het-	hat-	ame-
hêna, deng	deng, bang	hina, deng	deng	veng
kelin, gewra	gewre, ket	kelin(-g)	gir, girs, mezin	gird, girs, pîl
wa	ba	wa, va	ba	va
waran	baran, waran, werişt	waran, varan, veşt	baran	varan, variş
gen, xêraw	gen, xirap	gen, xiraw	xirab, genî	xirab

Hindek peyvên kirmaşanî li gel danberheva peyvên kurmancî

Kirmaşanî	Kurmancî
Jin	Jin
Piya	Mirov, peya
Bawig	Bab, bav
Dalig	Dayik, da, dê
Bira	Bira
Xweşig, xweşk	Xwûşk
Bapîr	Bapîr
Nenig, dapîr	Dapîr
Memû	Mam,Ap
Mîmig	Met
Xalû	Xal
Mîmig	Xalet,Xaltî
Zawa	Zava
Vîv(ڤیڤ)	Bûk
Memûjin	Jinmam, amojin
Xalûjin	Jinxal, xalojin
Şümîmig	Mêrê metê
Şümîmig	Mêrê xaletê
Birajin	Jinbira
Diş	Diş
Haw vîv	Hewî
Hawzawa	Hevling
Amûza	Kurmam, pismam
Amûza	Keçmam, dotmam, amoza
Xalûza	Kurxal
Mîmeza	Keçxalet
Mîmeza	Kurxalet
Mîmeza	Keçmet
Mîmeza	Kurmet
Birarza	Biraza
Xwarza	Xwarza

Girêdanên dêrve

• Kurdî-Kelhûrî (Kelhûrî) ^{Girêdana arşîvê 2007-03-03 li ser Wayback Machine}
• Kirmaşan.com ^{Girêdana arşîvê 2011-03-16 li ser Wayback Machine}
• Kelhûrî (Elmanî) ^{Girêdana arşîvê 2020-11-10 li ser Wayback Machine}