Komara Gel a Donetskê
Komara Gel a Donetskê an jî bi kurte KGD (bi rûsî: Донецкая Народная Республика, Bilêvkirina rûsî: [dɐˈnʲetskəjə nɐˈrodnəjə rʲɪˈspublʲɪkə]) nîv-dewleteke xwe-îlanbûyî ye li oblasta Donetskê ya rojhilatê Ûkraynayê. Ûkrayna, Neteweyên Yekbûyî û piraniya civaka navneteweyî KGD wek saziyeke neqanûnî dibînin û herêma Donets wek erdê Ûkraynayê dihesibînin.[7] Paytext û bajarê herî mezin di nav KGD de Donetsk e. Denîs Pûşîlîn ji sala 2018an ve serokê KGDê ye.[8][9]
Komara Gel a Donetskê
|
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Sirûd: bi rûsî: Славься республика, lat. Slav'sya respublika "Rûmeta Komarê"[1] |
||||||
 Hat ragihandin (keskê sivik û keskê tarî) û qada kontrolkirî (keskê tarî) ya KGD
|
||||||
 Komara Gel a Donetskê li Ûkraynayê
|
||||||
| Rewş | Pêşgira dewletê nenaskirî ye | |||||
| Paytext û bajarê mezin | Donetsk | |||||
| Zimanên fermî | Rûsî[2] | |||||
| Rêber | ||||||
| • | Serok | Denîs Puşîlîn[3] | ||||
| • | Serokwezîr | Vladîmîr Paşkov | ||||
| • | Serokê Meclîsê | Volodymyr Bidyovka | ||||
| Pêşvebirî | Meclîsa Gel | |||||
| Serxwebûna ji Ûkraynayê | ||||||
| • | Damezrandin | 7 nîsan 2014 | ||||
| • | Referandûma serxwebûnê | 11 gulan 2014 | ||||
| • | Peymana Mînskê | 5 îlon 2014 | ||||
| • | Peymana Minskê II | 12 sibat 2015 | ||||
| • | Naskirina ji hêla Rûsyayê | 21 sibat 2022 | ||||
| Rûerd | ||||||
| • | Giştî | 8 902 km2 | ||||
| Gelhe | ||||||
| • | 2018 Texmînkirin | 2 302 444[4] | ||||
| Dirav | Rubleya rûsî[5] | |||||
| Demjimêr | Demjimêra Moskoyê[6] (UTC+3) | |||||
| Hatûçûna ajotinê | rast | |||||
KGD di sala 2014an de piştî Şoreşa Ûkraynayê ya 2014, ligel Komara Gel a Luhanskê û Komara Krîmê serxwebûna xwe ji Ûkrayna ragihand. Di navbera Ûkrayna, KGD û KGL pevçûnên çekdariyê piştî daxuyaniyên serxwebûnê berdewan dike. KGL û KGDê arîkarî ji Rûsyayê wergirtin. Li gorî NATO û Ûkrayna, Rûsyayê jî alîkariya leşkerî pêşkêşî serhildêrên KGD kiribû, ku îdiayekî Rûsya red dike. Ûkrayna, KGDê û jî KGLê wekî rêxistinên terorîst dibîne, tevî ku ev ji hêla sazî an hikûmetên navneteweyî ve nayê piştgirîkirin (YE, DY, û Rûsya di nav de) binavkirin.[10]
Di sibata 2015an de, Peymana Mînskê ji aliyê KGD, KGL, Rûsya, OSCE û Ukrayna ve hat îmzekirin. Armanc ew bû ku şer rawestîne û ji nû ve entegrê bibe. Xaka di bin destê serhildêran derbasî Ûkraynayê û di berdêla xweserî zêdetir ji bo herêmê dibe, lê peyman tu carî bi tevahî ne pêkhat.[11]
Ji sibata 2017an ve Rûsyayê belgeyên nasnameyê, dîplomê, belgeyên jidayikbûnê, zewacê û plaqeyên qeydkirina wesayîtan ji aliyê KGD ve hatine weşandin nas kiriye û got heta "çareseriyeke rewşa siyasî" di bin kontrola cudaxwazan de bidomîne. Herwiha herêmên li ser bingeha peymana Mînskê pêk tê. NATO, pisporên leşkerî yên Ûkraynayî û Cîhana Rojava îdia kirin ku yekîneyên rûsî yên birêkûpêk alîkariya KGD û KGLê dikin, ku ew bi tank û topên nûjen ên rûsî dixebitin. Rûsya vê yekê red dike, lê diyar kir ku dilxwazên rûsî alîkariya KGD û KGLê dikin.
Ûkraynayê Komara Gel a Donetskê - ligel Komara Gel a Luhanskê, Komara Xweser a Krîmê û Sevastopol wek yek ji çar erdên Ûkraynayê yên demkî dagirkirî ji ber encama Destwerdana leşkerî ya Rûsyayê dihesibîne.[12]
KGD û hikûmeta Ûkraynayê texmîn dikin ku li derdorê 2 milyon kes ji nîvê nifûsa giştî ya Oblasta Donetskê dijîn. Tevî serhildêrên Oblasta Donetskê ji hêla herêmê ve tenê 7 853 km2 piraniya kontrola rêveberiyê dikin, ku bajarên mezin ên wekî Donetsk (paytext), Makiivka û Horlivka jî di destê wan de ne.
Di 21ê sibatê 2022an de, serokê Rûsyayê Vladîmîr Putîn niyeta xwe ya naskirina her du Komara Gel a Luhanskê û Donetskê wekî dewletên serbixwe ragihand.[13]
Erdnîgarî û demografî biguhêre
KGDê niha bi rûbera bi qasî 7 853 km2 ye, ku ji başûrê bajaroka Novoazovskê heta bakurê bajarê Debaltseve dirêj dibe, lê ji nîsanê heta tîrmeha 2014an komara nenaskirî bi qasî piraniya 26 517 km2 ya Oblasta Donetskê ya Ûkraynayê kontrol dike.
Piraniya axê di destpêka tîrmeha 2014an de êrîşa hikûmetê ya piştî agirbestê li ser Deryaya Azovê, li bakurê Sviatohirskê, Slovianskê û nêzî sînorên oblasta Xarkivê ket bin kontrola Hikûmeta Ûkraynayê û devera di bin kontrola serhildêran bi giranî bû. Di tebaxa 2014an de di êrîşeke dijbera alîgirên Rûsyayê û Komara Gel a Donetskê bi alîkariya leşker û çekên rûsî hin deverên windabûyî vegerandin. Di sibata 2015an de KGDê Şerê Debaltseve bi alîkariya KGLê û Rûsyayê (wekî Ukrayna îdia dike) li derdor û nava bajarê Debaltseve deverek bi dest xist. Di vê navberê de, Tabûra Azovê û Parastina Neteweyî ya Ûkraynayê axa berê ya KGDê nêzî bajarê Mariupolê ji Hikûmeta Ûkraynayê re girtin. Ev şer di Şerê Donbasê de guherîna dawîn ya girînga axê bû.
Di mijdara 2014an de zêdetirî 50% ji tevahiya nifûsa oblasta Donetskê, bi qasî derdora 1 870 000 milyon kesî li herêmên di bin kontrola veqetî de dijiyan (li gorî texmînek teşrîna 2014an, texmînek cudaxwaz, bi texmîna hikûmeta Ûkraynayê re têkildar e). Tevî serhildêrên bi piraniya kontrola oblasta Donetskê tune ye, ku ev hejmar nisbeten zêde ye. Ji ber ku KGDê herêmên bajarî û bajarên mezin ên wekî Donetsk û Horlivka kontrol dike. Zêdetirî nîvê nifûsê beriya şer ji axa di bin kontrola KGDê û Komara Gel a Luhanskê derketiye. Di hezîrana 2015an de, hat texmînkirin ku dora nîvê mirovên li herêmên di bin kontrola cudaxwazan dijîn, teqawidbûyî bûne. Di sibata 2022an de belgeyên pêşnîyara bi qasî 38% ji nifûsa veqetandî ya kontrolkirî teqawid bûn.
Di nijdara 2019an de, parlamena KGDê îdîa kir ku tevahiya oblasta Donetskê qanûnek li ser sînorên dewletê bi vî rengî pejirand, lê di heman demê de destnîşan kir ku "li benda çareseriya pevçûnê" dê sînorên xwebexş ên siyasî li şûna xeta tevlêbûnê bimeşin.
Li gorî serjimêriya 2001, bi tevahî ûkrayniyên etnîkî 56,9% û rûsên etnîkî yên kêmîneya herî mezin ji 38,2% ya nifûsa Donbasê pêk tîne.
Rûsên li Donbasê zimanê seretayî ye, ji ber ku 74,9% nifûsa Donbasê bi rûsî wekî zimanê xwe yê yekem diaxivin.
Gelek niştecihên bi eslê xwe yên rûsî li navendên bajarî ne; ji ber vê yekê rûsî bû zimanê herêmê.
Çavkanî biguhêre
- ^ Sirûda Neteweyî ya Komara Gel a Donetskê - Славься республика, наша народная (도네츠크 인민 공화국의 국가) (YouTube). Donetsk. 17 çiriya paşîn 2018. Roja gihiştinê 16 adar 2021.
- ^ Русский признали в ДНР единственным государственным языком [Zimanê rûsî di KGD de bûye yekane zimanê dewletê]. Российская газета (bi rûsî). Roja gihiştinê 7 adar 2020.
- ^ Luhn, Alec (12 çiriya paşîn 2018). "Namzetê ji aliyê Kremlîn ve tê piştgirîkirin, bûye serokê komara Donetskê ya veqetandî". The Daily Telegraph (bi îngilîzî). Ji orîjînalê di 11 kanûna paşîn 2022 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 14 çiriya paşîn 2018.
- ^ "Численность населения Донецкой Народной Республики на 1 января 2018 года" (PDF). Ji orîjînalê (PDF) di 16 gulan 2018 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 28 gulan 2018.
- ^ "Постановление Президиума Совета Министров ДНР № 18-3 от 28.09.2015 г." Ji orîjînalê di 1 kanûna pêşîn 2020 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 27 kanûna paşîn 2022.
- ^ "DPR and LPR switch over to Moscow time". Information Telegraph Agency of Russia. 26 çiriya pêşîn 2014. Ji orîjînalê di 20 sibat 2015 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 28 çiriya pêşîn 2014.
- ^ "Ukraine-Russia crisis: Putin to recognise breakaway Ukraine regions". BBC News (bi îngilîziya brîtanî). Roja gihiştinê 21 sibat 2022.
- ^ "Парламент ДНР сменил исполняющего обязанности главы республики". Meduza. Meduza. 7 îlon 2018. Roja gihiştinê 4 adar 2021.
Народный совет самопровозглашенной Донецкой народной республики (ДНР) сменил исполняющего обязанности главы республики — вместо вице-премьера Дмитрия Трапезникова им стал председатель парламента Денис Пушилин, пишет «Интерфакс».
- ^ "South Ossetia recognises independence of Donetsk People's Republic". Information Telegraph Agency of Russia. 27 hezîran 2014. Ji orîjînalê di 17 çiriya paşîn 2016 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 28 hezîran 2014.
- ^ "EU terrorist list – Consilium". Europa (web portal). Roja gihiştinê 21 gulan 2019.
- ^ Şirovekar: Çi ye Formula Steinmeier - Û Ma Zelenskiy Tenê Kapîtûlasyona Moskowê kir?, Radyoya Ewropaya Azad (2 Cotmeh 2019) Pevçûna Ukrayna : Ma plana aştiyê li rojhilat di dawiyê de dikare aştiyê bîne?, BBC News (10 Kanûn 2020) Pevçûna Ukraynayê: Çek bêdeng dibin lê krîz dimîne, BBC News (23 Cotmeh 2015)
- ^ <Saziyên xwendina bilind li demkî herêmên dagirkirî yên Ukraynayê dê nexebitin - wezîr erê perwerdeyê. Newsru. 1 Cotmeh 2014
- ^ Указ Президента Российской Федерации № 71 «О признании Донецкой Народной Республики» от 21 февраля 2022 года