Oblasta Donetskê
Oblasta Donetskê an jî Donetsk Oblast (bi ûkraynî: Доне́цька о́бласть, IPA: [doˈnɛtsʲkɐ ˈɔblɐsʲtʲ]), jî wekî Doneççina (bi ûkraynî: Доне́ччина), oblastekî li rojhilatê Ûkraynayê ye. Navçeya herî qelebalix e, ku derdora wê bi qasî 4.1 mîlyon niştecîhan e. Ew navenda îdarî ya bajarê Donetskê ye; lê belê rêveberiya herêmî ya wê bi awayekî demkî ji aliyê Kramatorsk hate veguheztin, ku ji ber krîza li Donetskê berdewam dike.[4] Di dîrokê de, herêm buye beşeke girîng a herêma Donbasê. Heta sala mijdara 1961'an, navê Oblasta Stalino ya berê wekî "Stalino" ya Donetska îro bi rûmeta Joseph Stalin hate binavkirin. Di çarçoveya pêvajoya hilweşandina Stalînîzmê navê wê ji aliyê Siversky Donets wekî navenda îdarî hate guhertin. Nifûs wekî tê texmîn kirin 4,100,280 (2021 texmîn.)[5] mîlyon nîştecîhan e.
Oblasta Donetskê
Донецька область | |
|---|---|
| Donetska oblast[1] | |
 Ala  Nîşan | |
.svg) | |
| Koordînat: 48°08′Bk 37°44′Rh / 48.14°Bk 37.74°Rh | |
| Welat |  Ukrayna |
| Avakirin | 3'ê Pûşper 1938 |
| Navenda îdarî | Donetsk (de jure) Kramatorsk (de facto, sedema Şerê Donbasê) |
| Îdarî | |
| • Walî | Pavlo Kyrylenko[2] |
| • Meclîs | 150 rûniştek |
| • Hevserok | Andriy Fedoruk[3] (PR[3]) |
| Qada rûerdê | |
| • Giştî | 26517 km2 (10.238 sq mi) |
| • Rêz | 11emîn |
| Nifûs (2021) | ▼ 4100280 |
| • Rêz | 1emîn |
| Demografîk | |
| • Zimanê fermî | Ukraynî |
| Dem | UTC+2 (EET) |
| • Havîn (DST) | UTC+3 (EEST) |
| Koda postayê | 83000–87999 |
| Koda telefonê | +380-62 |
| Koda ISO 3166 | UA-14 |
| Rayon | 18 |
| Bajar (giştî) | 52 |
| Bajarên herêmî | 28 |
| Bajarvanî | 131 |
| Gund | 1124 |
| Malper | dn.gov.ua |
biguhêre | |
Navçe bi berbelavbûna bajarî Donetsk-Makiivka û Horlivka-Yenakiieve ya xwe tê zanîn û ew pir caran bi pîşesaziya kana komirê re têkildar e.
Di 7'ê Nîsana 2014'an de, piştî çekdarên alîgirên Rûsyayê pêvekirina Krîmê bi dagirkirina avahiya îdarî ya Oblasta Donetskê, serxwebûna xwe ji Ûkraynayê ragihandibûn û di 11'ê Gulana 2014'an de referandumeke nenaskirî li ser cudabûna ji Ûkraynayê li dar xistibûn. Piştî van bûyeran pevçûnên Şerê Donbasê destpêkir. Dema ku Donetsk ketiye destê serhildêran, rêveberiya Oblasta Donetskê ji bo Mariupol û paşê jî ji bo Kramatorsk veguhestin.[6]
Dîrok biguhêre
Beriya avakirina oblasta Donetskan, sê navçe (okruha) li ser xaka wê ji sala 1923 heta 1930 hebûn. Komara Sovyet a Sosyalîst a Ukraynayê oblasta Donetsîyayê di 2'ê Tîrmeh 1932'an ji Oblasta Xarkivê, Oblasta Dnipropetrovsk û hejmarek ji herêmên di bin rêveberiya rasterast Xarkivê de bûn hate damezrandin. Heta 16'ê Tîrmeh 1932'an Artemivsk (îro Bakhmut) bi qasî du heftan wek navenda îdarî ya herêmê kar kiriye, dema ku bajarê Stalino (îro Donetsk) rol girt ser xwe. Heta sala 1938'an, herêma Donetskîyan oblasta Donetskê û Oblasta Luhanskê dihewand. Di Pûşpera 1938'an de ew di nav Oblasta Stalino (Oblasta Donetska nûjen) û Oblasta Voroşîlovhradê (Oblasta Luhanskê nûjen) hate dabeş kirin.
Di dema Dagiriya Almaiya Nazî ji payîza 1941 heta payîza 1943'an, Oblasta Donetskê wekî Oblasta Yuzivka (li dû navê orîjînal Donetsk) dihat zanîn.
Di sala 1961'an de, Stalino û Oblasta Stalino wek Donetsk û Oblasta Donetskê hatin guhertin.
Di sala 1991'an de, dema ku hilweşandina Yekîtîya Sovyetê despêkir, % 83,9 dengdêrên li oblasta Donetskê ragihandina serxwebûna Ukraynayê ji Rûsyayê pejirandin.[7]
Di nîvên salên 1990'an de, herêm bi çalakiya xwe ya sûcdar a zêde di nav de kuştina karsazên payebilind ên wekî Akhat Bragin û Yevhen Shcherban hate naskirin. Oblasta Donetskê di heman demê de bingehek ji fraksîyona siyasiya sereke ya Ukraynayê ya alîgirê Rûsyayê, Partiya Herêman bû, ku di sala 2002'an de beşek ji hikûmeta Ukraynayê buye û rê li ber siyaseta Ukraynayê ji bo "klana siyasî ya Donetskê" vekir.
Di sala 1994'an de, referandumek li oblasta Donetskê û Oblasta Luhanskê pêk hat, ku dora 90% piştgiriya Zimanê rûsî li kêleka zimanê Ukranî da û di asta herêmî de ji bo statuya zimanê fermî ya zimanê rûsî bi dest xist; lê belê referandûm ji aliyê hikûmeta Kîevê ve hate betalkirin.[8][9]
Erdnîgarî biguhêre
Oblasta Donetskê li başûrê rojhilatê Ukraynayê ye. Rûbera herêmê (26,517 km2), ji %4,4 rûbera giştî ya welêt pêk tê. Herêm li başûrrojava bi Dnîpropetrovsk û Oblasta Zaporîjya, li bakur Oblasta Xarkivê, li bakur Oblasta Luhanskê, li bakurrojhilat Oblasta Rostovê ya li Rûsyayê û bi Behra Azov li başûr dikeve.
Dirêjahiya wê ji bakur ber bi başûr 270 km, ji rojhilat ber bi rojava 190 km e. Xalên giran ên sînorên herêmê ev in: Bilosarayska Kosa (tîf li başûr Shevchenko ya Rayona Velykonovosilkivskyi, li rojava Rayona Verkhnyi Kut ya Shakhtarskyi, li ser rojhilat Lozove ya Rayona Limanê.
Parastina dîrokî-mîmarî ya dewletê ya li nêzî bajarê Sviatohirsk bi Sviatohirsk Lavra ji bo Heft ecêbên Ukraynayê bû berbijar.
Dabeşên îdarî biguhêre
- Parêzgeh di serî de ji 18 rayon (navçe) û 28 şaredarî ya statûya wekhev tê dabeş kirin (22 miskradas û 6 mistos – bajarên girîngiya herêmê), navenda îdarî ya parêzgehê Donetsk e. Ev li jêr bi navçe û nifûsa xwe ve hatine rêz kirin.[10]
Gotara bingehîn: Dabeşên îdarî yên Ukraynayê
| Nav | Navê Ukraynî | Rûerd
(km2) |
Gelhe
giştejimar 2001 |
Gelhe
texmînkirin[10] 1 Berf. 2012 |
Navenda îdarî |
|---|---|---|---|---|---|
| Avdiivka | Авдіївка (місто) | 29 | 37,237 | 35,257 | — |
| Bakhmut | Бахмут (Міськрада) | 74 | 113,785 | 104,631 | Bakhmut |
| Debaltseve | Дебальцеве (Міськрада) | 38 | 53,412 | 46,302 | Debaltseve |
| Dobropillia | Добропілля (Міськрада) | 119 | 72,817 | 63,938 | Dobropillia |
| Dokuchaievsk | Докучаївськ (Міськрада) | 47 | 25,024 | 24,506 | Dokuchaevsk |
| Donetsk | Донецьк (Міськрада) | 571 | 1,024,678 | 971,096 | Donetsk |
| Druzhkivka | Дружківка (Міськрада) | 23 | 75,006 | 70,126 | Druzhkivka |
| Horlivka | Горлівка (Міськрада) | 422 | 312,284 | 279,500 | Horlivka |
| Khartsyzk | Харцизьк (Міськрада) | 207 | 113,685 | 105,104 | Khartsyzk |
| Kirovske (Krestivka) | Кіровське (місто) | 7 | 31,041 | 28,470 | — |
| Kostiantynivka | Костянтинівка (місто) | 66 | 94,886 | 78,114 | — |
| Kramatorsk | Краматорськ (Міськрада) | 356 | 215,729 | 199,020 | Kramatorsk |
| Lyman | Лиман (Міськрада) | 192 | 28,996 | 23,740 | Lyman |
| Makiivka | Макіївка (Міськрада) | 426 | 431,023 | 394,604 | Makiivka |
| Mariupol | Маріуполь (Міськрада) | 244 | 510,835 | 486,320 | Mariupol |
| Myrnohrad | Мирноград (Міськрада) | 20 | 56,702 | 50,995 | Myrnohrad |
| Novohrodivka | Новогродівка (місто) | 6 | 17,559 | 15,560 | — |
| Pokrovsk | Покровськ (Міськрада) | 39 | 82,830 | 77,891 | Pokrovsk |
| Selydove | Селидове (Міськрада) | 108 | 62,819 | 54,626 | Selydove |
| Shakhtarsk | Шахтарськ (Міськрада) | 51 | 72,711 | 61,234 | Shakhtarsk |
| Sloviansk | Слов'янськ (Міськрада) | 74 | 142,873 | 138,450 | Sloviansk |
| Snizhne | Сніжне (Міськрада) | 189 | 83,046 | 71,277 | Snizhne |
| Toretsk | Торецьк (Міськрада) | 62 | 86,281 | 74,435 | Toretsk |
| Torez | Торез (Міськрада) | 105 | 96,026 | 81,761 | Torez |
| Vuhledar | Вугледар (місто) | 5 | 17,518 | 15,477 | — |
| Yasynuvata | Яcинувата (місто) | 19 | 36,903 | 35,843 | — |
| Yenakiieve | Єнакієве (Міськрада) | 425 | 162,778 | 132,110 | Yenakiieve |
| Zhdanivka | Жданівка (Міськрада) | 2 | 14,375 | 13,377 | Zhdanivka |
| Amvrosiivsky (rayon) | Амвросіївський (район) | 1,455 | 54,939 | 46,081 | Amvrosiivsk |
| Bakhmutsky (rayon) | Бахмутський (район) | 1,687 | 54,065 | 45,367 | Bakhmut |
| Dobropilsky (rayon) | Добропільський (район) | 949 | 20,659 | 16,980 | Dobropillia |
| Kostyantynivsky (rayon) | Костянтинівський (район) | 1,172 | 21,132 | 19,256 | Kostiantynivka |
| Lymansky (rayon) | Лиманський (район) | 1,018 | 24,974 | 22,136 | Lyman |
| Marynsky (rayon) | Мар'їнський (район) | 1,350 | 90,045 | 84,571 | Marïnka |
| Novoazovsky (rayon) | Новоазовський (район) | 1,000 | 38,902 | 36,066 | Novoazovsk |
| Oleksandrivsky (rayon) | Олександрівський (район) | 1,010 | 23,036 | 19,804 | Oleksandrivka |
| Pershotravnevy (rayon) | Першотравневий (район) | 792 | 29,312 | 27,325 | Manhush |
| Shakhtarsky (rayon) | Шахтарський (район) | 1,194 | 24,262 | 19,974 | Shakhtarsk |
| Pokrovsk (rayon) | Покровський (район) | 1,316 | 37,567 | 32,439 | Pokrovsk |
| Slovyansky (rayon) | Слов'янський (район) | 1,274 | 39,188 | 34,334 | Sloviansk |
| Starobeshivsky (rayon) | Старобешівський (район) | 1,255 | 55,952 | 51,068 | Starobesheve |
| Telmanivsky (rayon) | Тельманівський (район) | 1,340 | 35,365 | 29,965 | Telmanove |
| Velikonovosilkivsky (rayon) | Великоновосілівський (район) | 1,901 | 49,323 | 41,943 | Velyka Novosilka |
| Volnovasky (rayon) | Волноваський (район) | 1,848 | 92,489 | 84,579 | Volnovakha |
| Volodarsky (rayon) | Володарський (район) | 1,221 | 31,168 | 29,472 | Volodarske |
| Yasynuvatsky (rayon) | Ясинуватський (район) | 809 | 30,326 | 16,980 | Yasynuvata |
| Oblasta tevahî | Донецька (Область) | 26,517 | 4,825,563 | 4,403,178 | Donetsk |
Bajar biguhêre
Bajarên mezin ên Oblasta Donetskê
Çavkanî? | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rêz | Rayon | Gelhe | |||||||
 Donetsk .jpg) Mariupol |
1 | Donetsk | Donetsk* | 975,959 |  Makiivka  Horlivka | ||||
| 2 | Mariupol | Mariupol* | 461,810 | ||||||
| 3 | Makiivka | Makiivka* | 353,918 | ||||||
| 4 | Horlivka | Horlivka* | 256,714 | ||||||
| 5 | Kramatorsk | Kramatorsk* | 164,283 | ||||||
| 6 | Sloviansk | Sloviansk* | 117,445 | ||||||
| 7 | Yenakiieve | Yenakiieve* | 82,629 | ||||||
| 8 | Bakhmut | Bakhmut* | 77,620 | ||||||
| 9 | Kostiantynivka | Kostiantynivka* | 77,066 | ||||||
| 10 | Pokrovsk | Pokrovsk* | 64,895 | ||||||
Demografî biguhêre
| Sal | Zayokî | Zayîn | Sal | Zayokî | Zayîn | Sal | Zayokî | Zayîn |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1990 | 1,6 | 58 050 | 2000 | 0,9 | 30 042 | 2010 | 1,2 | 41 258 |
| 1991 | 1,5 | 54 466 | 2001 | 0,9 | 29 931 | 2011 | 1,3 | 41 720 |
| 1992 | 1,4 | 50 258 | 2002 | 0,9 | 31 216 | 2012 | 1,3 | 42 839 |
| 1993 | 1,3 | 46 344 | 2003 | 0,9 | 33 433 | |||
| 1994 | 1,2 | 43 195 | 2004 | 1,0 | 35 526 | |||
| 1995 | 1,1 | 38 808 | 2005 | 1,0 | 35 883 | |||
| 1996 | 1,1 | 36 349 | 2006 | 1,1 | 39 327 | |||
| 1997 | 1,0 | 34 347 | 2007 | 1,2 | 40 560 | |||
| 1998 | 1,0 | 33 518 | 2008 | 1,3 | 44 394 | |||
| 1999 | 0,9 | 30 503 | 2009 | 1,3 | 43 373 |
Avahiya Temenê biguhêre
- 0–14 temen: 12.6%
(mêr 283,584/jin 266,977) - 15–64 temen: 70.4% ▼ (mêr 1,453,273/jin 1,619,241)
- 65 temen û mezintirîn: 17.0% ▬ (mêr 243,048/jin 496,434) (2013 fermî)
biguhêre
- giştî: 41.9 temen
- mêr: 38.0 temen
- jin: 45.8 temen (2013 fermî)
Girêdanên derve biguhêre
- Karta Agahdariya Herêmê – Malpera fermî ya Kabîneya Wezîrên Ukraynayê
- www.citylife.donetsk.ua – Rêbernameya fermî ya bajarê Donetskê - Îngilîzî
- donoda.gov.ua – Malpera fermî ya Rêveberiya Oblasta Donetskê
- catalogue.biz.ua – Pelrêça kodên postayê ya Oblasta Donetskê
Çavkanî biguhêre
- ^ Syvak, Nina; Ponomarenko, Valerii; Khodzinska, Olha; Lakeichuk, Iryna (2011). Veklych, Lesia (edîtor). Toponymic Guidelines for Map and Other Editors for International Use (PDF). scientific consultant Iryna Rudenko; reviewed by Nataliia Kizilowa; translated by Olha Khodzinska. Kyiv: DerzhHeoKadastr and Kartographia. r. 20. ISBN 978-966-475-839-7. Roja gihiştinê 6 çiriya pêşîn 2020.
{{cite book}}:|malper=tê tine hesibandin (alîkarî) - ^ "High-quality infrastructure and timely payment of salaries and pensions: President set tasks for newly appointed Donetsk RSA Head Pavlo Kyrylenko". president.gov.ua. 5 tîrmeh 2019. Roja gihiştinê 8 tîrmeh 2019.
- ^ a b Donetsk Regional Council elects new chairman, Kyiv Post (August 4, 2011)
- ^ Kopîkirina arşîvê, ji orîjînalê di 19 çiriya pêşîn 2017 de hat arşîvkirin, roja gihiştinê 20 sibat 2022
{{citation}}: CS1 maint: archived copy as title (lînk) - ^ "Чисельність наявного населення України (Nifûsa Rojane ya Ukraynayê)" (PDF) (bi ukraynî). State Statistics Service of Ukraine. Roja gihiştinê 11 tîrmeh 2021.
- ^ "Kikhtenko to move Donetsk administration to Kramatorsk and to leave power structures in Mariupol". Dzerkalo Tyzhnia (bi rûsî). Ji orîjînalê di 19 çiriya pêşîn 2017 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 3 çiriya paşîn 2014.
- ^ "Independence – over 90% vote yes in referendum; Kravchuk elected president of Ukraine]". The Ukrainian Weekly. 8 kanûna pêşîn 1991. Ji orîjînalê di 19 çiriya pêşîn 2017 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 20 sibat 2022.
- ^ Kopîkirina arşîvê, ji orîjînalê di 5 sibat 2021 de hat arşîvkirin, roja gihiştinê 20 sibat 2022
{{citation}}: CS1 maint: archived copy as title (lînk) - ^ "Киев уже 20 лет обманывает Донбасс: Донецкая и Луганская области еще в 1994 году проголосовали за федерализацию, русский язык и евразийскую интеграцию".
- ^ a b State Statistics Committee of Ukraine, Kiev.