Remzî Nafî
Remzî Nafî an Remzî Nafî Reşîd Aẍa (رەمزی نافیع ئاغا Ramzi Nafi' Aghâ) (1917-1949), siyasetmedarekî kurd û neteweperwerê kurdî bû. Li gel almanan planeke bi navê Operasyona Mammut li dijî îngilîzan amade kirin ku dewleteke serbixwe ya kurdî li Iraqê ava bikin, lê ew plan têk çû û Nafî ji aliyê ingilîzan ve hatiye girtin. Di encama îşkenceyên li girtîgehê de balansa xwe ya derûnî winda kir û di 32 saliya xwe de jiyana xwe ji dest da. Li Kurdistanê bi kedên xwe yên ji bo neteweperweriya kurdî xwedî navûdengeke bilind e.[1]
Remzî Nafî | |
|---|---|
| Navê rastî | ڕەمزی نافیع ئاغا |
| Jidayikbûn | 1917 |
| Mirin | 1949 Hewlêr, Keyaniya Iraqê |
| Esil | Kurd |
| Partiya Siyasî | Xoybûn Hîwa |
 | |
biguhêre | |
Jiyan biguhêre
Ciwanî biguhêre
Remzî Nafî ji malbateke dewlemend û qedirbilind li qesra Ataullah Axa ya Hewlêrê ji dayik bû û ji eşîreke bi navê Mamundî bû ku li Iraqê navdar e.[2] Dibistana seretayî nêzîkî şeş salan û ya amadeyî jî sê salan li Hewlêrê xwend. Paşê salekê çûye lîseya herêmî ya Kerkûkê. Remzî li Kerkûkê tevlî partiya rastgir a tund a Hîwayê (Hêvî) bû.[3] Nafî paşê lîseya navendî ya zanistî li Bexdayê xwend.
Paşê, berî ku lîseyê biqedîne, ji ber sedemên siyasî neçar ma paytextê biterikîne û çû Bêrûtê. Ji cotmeha 1941ê heta adara 1942an li Bêrûtê ma. Ew wek xwendekarê nû ketibû Zanîngeha Amerîkî ya Bêrûtê û ji hêla gelek xwendekar û mamosteyan ve wekî merivekî pir şerker û dijminê ingilîzan hate dîtin. Li Bêrûtê bi Dr. Kamiran Alî Bedirxan, Nûredîn Zaza û hin kesayetên din ên ku wê demê li Xoybûnê çalak bûn re hevdîtin pêk anî û tevlî Partiya Xoybûn a neteweperest a kurd a ku ji bo dewleteke serbixwe ya Kurdistanê têdikoşiya bû.[2][4] Remzî Nafî bi saya serkeftina xwe û dîplomaya xwe ya ji Zanîngeha Amerîkî ya Beyrûtê, derbasî Koleja Çandî ya Tirk a navdar a Enqereyê bû.
Operasyon Mammut biguhêre
Berî Operasyonê biguhêre
Remzî Nafî di sala 1942an de bi demeke kin piştî hatina xwe ya Enqereyê, bi çend endamên yekîneya îstîxbarata leşkerî ya Almanyaya Nazî, Abwehr re, ku ji taktîk, sîxûr û rahênerên leşkerî yên binavûdeng û xwedî ezmûn pêk dihat, re têkilî danî. Wan li qehwexaneyekê bi Remzî Nafî re civiyan û li ser îhtimala çêkirina planeke mîna nexşerêyekê ji bo yekbûna kurdan di berdêla serhildanên kurdan de li dijî îngilîzên dagirkirina bîrên petrolê yên Kerkûkê gotûbêj kirin.[5] Plana bi navê "Operasyona Şewitandina Rojhilat" ji du planên heyî û yên nû pêk dihat, yek li Iraqê û ya din jî li Îranê. Plana li Iraqê ji berê de ji aliyê Adolf Hitler ve hatibû amadekirin û bi kesane hatibû pejirandin; Navê wê “Operasyona Mammut” e, ku behsa Şêx Mehmûd Barzencî dike. Plan ew bû ku Gottfried Müller û endamên kontra-îstîxbaratên naziyan li Kurdistanê derkevin û eşîrên ku bi Şêx Mehmûdê Berzencî ve girêdayî ne, li dijî îngilîzan serî hildin. Armanceke din a vê planê ew e ku eger mimkun be, Şêx Berzencî yê ku ji ber serhildana xwe ya li dijî îngilîzan ketibû zindanê, rizgar bike. Ev serhildan, eger serketî be, dê li gorî îşgaleke almanî ya tevayî ya li ser Hindistan û Filistînê, bi armanca derxistina îngilîzan, bi alîkariya malzemeyên û çekan ku ji aliyê kurdan ve hatiye fînansekirin û bi piştgiriya hewayî ya Luftwaffe KG 200, be.[1]
Têkçûna operasyonê biguhêre
Bi destxistina Gottfried Müller ala Almanyaya naziyan û Remzî Nafî ala Kurdistanê sond xwar ku îxanetê li hev nekin û dilsozê hev bin.[6] Plan ket meriyetê, lê mîsyon di roja ewil de têk çû. Di dema firandina paraşûtê de qazeyên çek û alavan winda bûn û kom 300 km dûrî hedefa ku dihat xwestin dakeve. 12 roj şûnda îngilîzan her kes girtin. Remzî Nafî û efserên wî yên alman ji aliyê îngilîz û iraqiyan ve dîl hatin girtin û Nafî rastî îşkenceyên giran hat.[7] Beşdarên Alman di sala 1947an de sirgûnî kampeke leşkerî ya Brîtanyayê li Almanyayê hatin kirin û piştre hatin berdan. Nafî bi cezayê muebbetê hat cezakirin. Xeta boriya Kerkûk-Heyfa, ku nefta Iraqê digihîne parzûngehên li nêzî bajarê Heyfa yê li Deryaya Navîn,[8] ji hêla Kovara Timeyê ve di 21ê avrêla 1941ê de, bi "padîşahê Împeratoriya Brîtanî" hat binavkirin, bi boriyê re derbasî bakur bû. Xeta boriya Kerkûk-Tartûs bingeha şerê Hevpeymanên Rojava bû û windakirina wan dê bandoreke diyarker li ser pêvajoya şer bike.
Remzî Nafî di sala 1947an de, du sal piştî Şerê Cîhanê yê Duyem, di encama îşkenceyên giran û lêpirsînan de, ji ber ku pirsgirêkên wî yên derûnî hebûn, serbest hat berdan. Dibe ku ji ber bêîstîqrariya wî ya derûnî, wî dawiya jiyana xwe di odeyeke biçûk de ji malbata xwe dûr derbas kir. Remzî Nafî di sala 1949an de di 32 saliya xwe de ji ber pirsgirêkên derûnî jiyana xwe ji dest da.
Girîngiya dîrokî û Bandora wî biguhêre
Remzî Nafî Axa hîn jî ji aliyê neteweperestên kurd ve tê qedirgirtin û ji aliyê ciwanên kurd ên neteweperest ên ji çar aliyê cîhanê ve weke mînak tê girtin. Di heman demê de li Hewlêra paytexta Hikûmeta Herêma Kurdistanê mezin bûye, Remzî Nafî ku malbata wî xwedî navûdengeke civakî ye, li herêmê ji bo îmaja gelê kurd xwedî girîngiyeke mezin tê dîtin. Navê kolanekê li Hewlêrê bi navê wî hat kirin û li Zanîngeha Selahedîn a Hewlêrê kursên derbarê wî de hatin lidarxistin.
Bîbliyografî biguhêre
- Remzî Nafî şehîdê mezin ê bajarê Hewlerê ye. Mesûd Mihemed 1985.
- Werner Brockdorff: Komandoyên veşartî yên Şerê Cîhanê yê Duyemîn. Pisîk 1967. ISBN 3-88102-059-4 .
- Ulrich van der Heyden, Bernd Lemke, Pherset Rosbeiani: Operasyona Mammut: Operasyonek komando ya Wehrmacht li bakurê Iraqê di sala 1943 de. Çapa Falkenberg, ISBN 3954941457 .
Çavkanî biguhêre
- ^ a b "The Life of Ramzi Nafi Rasheed Agha and The Kurdish Nazi/Fascist Connection — Making Sense Within…". Medium (bi îngilîzî). 24 hezîran 2021. Ji orîjînalê di 7 tebax 2021 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 15 sibat 2022.
- ^ a b Pherset Zuber Mohammed Rosbeiani: . 3. Juli 2012, doi:10.18452/16540 (hu-berlin.de [abgerufen am 28. Dezember 2021]).
- ^ "چاوپێکەوتنی مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەد- بەشی یەکەم. Abgerufen am 28. Dezember 2021 (deutsch)". Ji orîjînalê di 28 kanûna pêşîn 2021 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 15 sibat 2022.
- ^ PaulosTheMede: The Life of Ramzi Nafi Rasheed Agha and The Kurdish Nazi/Fascist Connection — Making Sense Within… In: Medium. 24. Juni 2021, abgerufen am 28. Dezember 2021 (englisch).
- ^ Bernd Lemke: Aufstandversuche an der Oberfläche: Das Unternehmen „Mammut“ (Irak) von 1943. Abgerufen am 1. Januar 2021.
- ^ "The Life of Ramzi Nafi Rasheed Agha and The Kurdish Nazi/Fascist Connection — Making Sense Within The Mist Of Time | by PaulosTheMede | Jun, 2021 | Medium". web.archive.org. 7 tebax 2021. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 7 tebax 2021. Roja gihiştinê 26 tîrmeh 2022.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk) - ^ "Unternehmen Mammut: So wollten deutsche Agenten 1943 den Irak zerstören". DIE WELT (bi almanî). 11 adar 2021. Ji orîjînalê di 30 kanûna pêşîn 2021 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 15 sibat 2022.
- ^ Matthieu Auzanneau: Or noir, la grande histoire du pétrole. Nr. 450. Éditions La Découverte, Paris 2016, ISBN 978-2-7071-9062-8, S. 170 f., 799. 2022.