Emîn Alî Bedirxan
Emîn Alî Bedirxan (jdb. 1851 li Kreta, Împeratoriya Osmanî; − m. 1926 li Misir) kurê Bedirxanê Evdalxan û bavê Celadet û Kamûran Bedirxan û Seyîd Moîne
Emin Ali Bedir Khan | |
|---|---|
 Emîn Alî Bedirxan | |
| Jidayikbûn | 1851 |
| Mirin | 1926, Misr |
| Esil | Kurd |
| Pîşe | Hakîm, Siyasetmedar |
| Rêxistin | Cemiyeta Tealiya Kurd |
| Zarok | Celadet Alî Bedirxan Kamiran Alî Bedirxan Sureya Bedirxan |
biguhêre | |
Mîr Emîn Alî Bedirxan di sala 1851ê de hate dinyayê. Wî di xwendegeha Siltanan de, ya ku tenê ji zaroyên mîran re li Stembolê hati bû ava kirin, beşê mafzaniyê, ango hiqûq xwend û bi vê hişê wî weke mirovekî rewşenbîr vebû. Ew mirovekî gelekî jêhatî û şehreza bû. Wî karî bû êdî bi zaneyî bikeve meydana xebatê, nemaze piştî ku ew li ser destê helbestvan û welatperwerê mezin Hecî Qadirê Koyî hati bû xwedî kirin. Vî helbestvanê mezin gelek ji rewşenbîrî, zanîn û hijkirina Kurdistanê xisti bû dilê Mîr Emîn Alî Bedirxan de.
Mîr Emîn Alî Bedirxan berpirsiyariya malbata xwe, weke kurê mezin, êdî girti bû ser milê xwe û di riya welatperweriyê re jî, rêcika bav û kalên xwe girti bû û keti bû xebata rizgarkirina Kurdistanê de. Ji ber vê yekê di sala 1889an de wî û birayê xwe Midhet ji Stembolê berê xwe dane Kurdistanê. Wan li bajarê Trabzonê komcivînek bi beg û axayên Kurdan re li dar xist û kara komcivîneke giştî dikir, da hêrîşeke jinişkave berdine ser Tirkan û Kurdistanê rizgar bikin.
Kariyera pîşeyî
biguhêreDi salên 1880-an de, ew bû mufetîşê dadrêsiyê û li gelek bajar û dadgehên Împeratoriya Osmanî xebitî ku reformên darazê yên ku di 1879-an de hatibûn derxistin bicîh bîne. [1] Di 1888 de, ew ji peywirê hate dûr xistin, û ew eşkere bû ku bêyî xebatê heya 1893, dema ku ew yekem hate danîn meclîsa bajarê Konstantinopolis. Di destpêka 1900-an de, ew dîsa wekî mufetîşê dadrêsî hate wezîfedarkirin, û wî şandin gelek bajarên seranserê Empiremparatoriyê wekî Edirne an Enqere. [2]
Ji 1906–1908 sirgûn
biguhêreDi sala 1906-an de, karîyera Emîn Alî ji nişkê ve zivirî ku ew hate sirgûn kirin piştî ku pismamê wî Abdürezak Bedir Xan û birayê wî Ali Şamil Bedir Khan hatin tawanbarkirin ku di kuştina Ridvan Paşayê thearedarê [[Konstantinopolis (bajarê nûjen | Konstantinopojë]). [3]
Tevlîbûn di nav rêxistinên Kurd de
biguhêreLi dû Serhildana serxwebûna Ciwanên Tirk li dijî Sultan Abdulhamid II destûr hate dayîn ku ew vegere Stenbol û di 1908 de ew bû endamê damezrîner ê Civaka Kurd ji bo Hevkarî û Pêşkeftinê. Wê demê wî têkiliyên nêz bi Ubeydelah Barzanî re saz kirin, ji ber ku ew jî endamê tevgera Kurdî bû. Lê Civat di sala 1909-an de ji hêla Komîteya Unionttihat û Terakkî (CUP) ve hate qedexe kirin ji ber ku tu feydeyek ji rêxistinek Zimanê kurdî nedidît. [4] Sala 1918 ew hate hilbijartin cîgirê serokê Civata ji bo Bilindbûna Kurdistanê, [3] dijberî hilbijartina Abdulkadir wek serok. Lê nakokiyên ku Abdulkadir doza otonomiyê di nav dewleta pêşerojê ya Tirk de dikir didomîn, ji ber ku Emîn Alî Bedir Xan alîgirê serxwebûna Kurd bû lê di heman demê de naskirina dewletê ji hêla siltanek ve wekî Xelîfe. [5] Emîn Alî di danûstandinên Konferansa Aştiyê ya Konferansa Aştiyê ya Parîsê de jî beşdarvanek çalak bû. Wî nerîn dom kir ku divê parêzgeha Wan di nav Kurdistanekê de bête girtin, dijberî Şerîf Omerî ku Civata ji bo Bilindbûna Kurdistanê temsîl dikir li Danûstandinên Aşitiyê li Parîsê. Wî ji serokê konfêransa aşitiyê li Parîsê re nameyek nivîsand û nexşeyek jî nîşan da, ya ku li gorî wî divê Kurdistanek pêşerojê pêşkêşî nûnerê Brîtanya li Stenbolê, Richard Webb bike. [6]
Emin Ali dê biçûya damezirandina Civaka Rêxistinên Civakî yên Kurd ku doza Kurdistanek serbixwe dikir. [7] Wî dev ji doza Kurd berneda û pêwendî bi Grek dîplomatên ku piştgiriya wan karibû bi dest xwe bixe. Dûv re wî û kurê wî, Celadet Alî Bedirxan, jî piştgirî ji Britishngîlîzstan xwestin, da ku serhildanek Kurd li Mûsil hêsan bikin, lê wan nehişt ku piştgirî bidin dozê. [8] Ji ber ku nêzîk bû ku komarek Tirk dê were afirandin, ew çû sirgûnê Misrê, û li wir di 1926 de çû rehmetê. [9]
Berjewendiyên çandî
biguhêreEmîn Alî bi edebiyata Kurdî re eleqedar bû û helbesta Kurdî nivîsand, ew di heman demê de ji muzîka klasîk a rojava jî dilsoz bû. Ew bi Grekî, Frensî, Erebî, Tirkî û Zimanê kurdî xweş dizanibû.[10][11]
Malbat
biguhêreEw du caran zewicî bû, û bavê heşt zarokan bû, Sureyya, Celadet, Kamuran, Hikmet, Tevfik, Safder, Bedirhan û Meziyet.
Ji bîbine
biguhêreÇavkanî
biguhêre- ^ Henning, Barbara (2018), r.344
- ^ Henning, Barbara (2018), r.344 –345
- ^ a b name=": 0"
- ^ Olson Robert W. (1989), rûp.15
- ^ name=": 022"Şablon:Cite pirtûkê
- ^ Hasan Özoğlu (2004), rûp.39– 40
- ^ Hasan Özoğlu (2004), rûp.98
- ^ Olson, Robert W. (1989), rûp.24
- ^ Hasan Özoğlu (2004), r.100
- ^ Henning, Barbara (2018). Narratives of the History of the Ottoman-Kurdish Bedirhani Family in Imperial and Post-Imperial Contexts: Continuities and Changes. University of Bamberg Press. r. 347. ISBN 978-3863095512.
- ^ Özoğlu, Hasan (2004). Kurdish notables in the Ottoman Empire. State University of New York Press. rr. 95. ISBN 9780791459935.
- www.xoybun.com