Wîkîpediya

Holenda

Dewletekî Ewropayê
(Ji Holand hat beralîkirin)

Holenda an jî Nederlenda (bi holendî: Nederland) û herwiha wekî Welatê Jêrîn teyê naskirin, welatek e ku li bakur-rojavayê Ewropayê ye û deverên dervayê wê li Deryaya Karîbê e. Ew ji çar welatên pêkhateyên Keyaniya Holendayê ya herî mezin e.[1][2] Holenda ji diwanzdeh parêzgehan pêk tê; ew ji rojhilat ve bi Almanya û ji başûr ve bi Belçîkayê re, li bakur û rojava jî bi peravê Deryaya Bakur re sînordar e. Ew sînorên deryayî bi Keyaniya Yekbûyî, Almanya û Belçîkayê re parve dike.[3] Zimanê fermî holendî ye û zimanê frîzî yê rojavayî wek zimanê fermî yê duyemîn li parêzgeha Frîzya ye.[4] Holendî, înglizî, û papiamentoyî li herêmên Karibik fermî ne.[4]

Holenda
Nederland Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
  • Country of the Kingdom of the Netherlands
  • welat Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
  • Nederland Li ser Wîkîdaneyê biguhêre

Ala


Mertal
52°19′Bk 5°33′Rh / 52.32°Bk 5.55°Rh / 52.32; 5.55
Dirûşm: I will uphold Li ser Wîkîdaneyê biguhêre

Sirûd: Wilhelmus Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
ParzemînEwropa Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
DewletKeyaniya Holendayê Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Li beşa îdarî
  • Keyaniya Holendayê (1954–) Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Paytext
ZimanHolendî Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Dema avabûnê
  • 19 kanûna paşîn 1795 Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Birêvebirin
 • Awayê birêvebirinêMonarşiya parlamenter, padîşahiya destûrî Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
 • Serokê rêveberiyêDick Schoof (2024–) Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Rûerd
  • 37.378 km² Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Nifûs17.942.942 (2024) Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Saet
Plakaya erebeyêNL
Malperwww.rijksoverheid.nl/ Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêreBelge

Nederlenda bi rastî tê wateya "welatê jêrîn" li gorî bilindahiya wê ya nizm û topografiya xwerû, ku %26 di binê deryayê de cih digire.[5] Piraniya deverên li jêr asta deryayê, ku bi navê polders têne zanîn, encamên vejandina erdê ne ku di sedsala 14an de dest pê kiriye.[6] Di serdema Komarparêzan de, ku di sala 1588 de dest pê kir, Holenda kete serdemek bêhempa ya mezinahiya siyasî, aborî û çandî, ku di nav welatên herî hêzdar û bibandor de li Ewropa û cîhanê hate rêz kirin; ev serdem wek Serdema Zêrîn a Holendayê îro tê zanîn.[7] Di vê demê de, pargîdaniyên wê yên bazirganiyê, Pargîdaniya Hindistana Rojhilat a Holenda li çaraliyê cîhanê kolonî û bargehên bazirganiyê ava kirin.[8]

Bi nifûsa zêdetirî 17,9 mîlyon kes, hemî di nav rûberek bi tevahî 41,850 km2 de dijîn - ku ji wan qada erdê 33,500 km2 ye - Holenda welatê 33emîn di cîhanê di asta tîrejiyê ku li Holenda 535 kes li ser kîlometre çargoşe ye. Digel vê yekê, ew ji hêla nirxê xwe ve, ji ber axa xwe ya berdar, avhewa nerm, çandiniya zexm û dahêneriya xwe duyemîn mezintirîn hinardekarê xurek û hilberên çandiniyê ye.[9][10][11] Çar bajarên herî mezin ên Holendayê Amsterdam, Rotterdam, Den Haag û Utrecht in.[10] Amsterdam bajarê herî qelebalix ê welêt û paytexta navgîn e, her çend saziyên siyasî yên neteweyî yên bingehîn li Laheyê ne.[8]

Holenda ji sala 1848an vir ve qiralîtiya destûrî ya parlamentorê ye ku bi avahiyek yekgirtî ve girêdayî ye. Welat xwedî kevneşopiya pilingbûnê ye (veqetandina hemwelatiyan di nav koman de ji hêla ol û baweriyên siyasî ve) û tomarek dirêj a toleransa civakî, bi qanûnîkirina laşfiroş û otanaziyê, ligel domandina polîtîkaya narkotîkê ya lîberal. Holenda di sala 1919 de mafê dengdanê ji jinan re qebûl kir û di sala 2001 de yekem welat bû ku zewaca hevzayendan bi qanûnî kir.[12] Aboriya wê ya pêşkeftî ya tevlihev-bazara wê yazdehê herî zêde dahata serê mirovî li cîhanê ye. Li Laheyê kursiyê Dewletên Giştî, Kabîne û Dadgeha Bilind heye. Bendera Rotterdamê li Ewropayê ya herî qelebalix e. Balafirgeha Amsterdam Schiphol balafirgeha herî qelebalix a Holenda ye, û çaremîn balafirgeha herî qelebalix a parzemîna Ewropayê ye.[8] Ji ber ku Holenda welatek pêşkeftî ye, ew endamê damezrîner ê Yekîtiya Ewropayê, Herêma Euro, G10, NATO, OECD, û WTO ye, her weha beşek ji Herêma Şengenê û Yekîtiya Benelux a sêalî ye. Ew mazûvaniya rêxistinên nav-hikûmî û dadgehên navneteweyî dike, ku gelek ji wan li Laheyê ne.[13]

Demografîk

biguhêre

Agahiyên giştî

biguhêre

Bajarên girîng ên Holendayê: Rotterdam (bi bendereke mezin navdar e), Utrecht navenda hatin û çûna şemendeferên Holendayê ye. Eindhoven bi bajêrê 5ê yê mezin tête hejmartin. Zimanê fermî holendî ye. Zêdebarî zaravayê parêzgeheka bakur a bi navê Frîzlenda bi zimanê frîzî dipeyvin.

Holenda yek ji welatên dewlemend tête hejmartin. Li bajarê Rotterdamê bendereke cihanî heye. Bi sedan keştiyên bazirganî rojane têne vê benderê. Herwisa Bendera Rotterdamê yek ji benderên mezin ên cîhanê tête hejmartin. Zêdebarî balafirgeheka navdewletî bi nave Schiphol li Amsterdamê ye. Evê balafirgehê û bendera Rotterdamê helbet kartêkirineke mezin ya heye ji aliyê aboriyê ve. Holenda di warê pişesazî, kişt û kalî û teknolojiyê de jî pêşketiye. Holenda bi dewlemendiya cureyên gulan navdar e. Ev gul her sal bi bihaye milyonan têne firotin.

Agahiyên Parêzgehan

biguhêre
Ala Navçe Serbajar Mezintirîn bajar Rûerd
(km²)		 Gelhe
(2015)		 Berbelavî
(kes/km²)
  Drenthe Assen Assen 2.641 488.871 184
  Flevoland Lelystad Almere 1.417 403.280 264
  Fryslân
Frîzlenda		 Leeuwarden Leeuwarden 3.341 646.092 192
  Gelderland Arnhem Nijmegen 4.971 2.031.123 398
  Groningen Groningen Groningen 2.333 582.649 246
  Limburg Maastricht Maastricht 2.150 1.115.805 525
  Noord Brabant
Brabanta Bakur		 's-Hertogenbosch Eindhoven 4.916 2.495.107 492
  Noord Holland
Holendaya Bakur		 Haarlem Amsterdam 2.671 2.775.617 978
  Overijssel Zwolle Enschede 3.325 1.142.360 336
  Utrecht Utrecht Utrecht 1.385 1.268.489 860
  Zeeland Middelburg Terneuzen 1.787 381.182 213
  Zuid Holland
Holendaya Başûr		 Den Haag
Lahay		 Rotterdam 2.814 3.607.150 1228

Nifûs di dîrokê de

biguhêre
Nifûs li gorî salan
SalNifûs±%
195010.026.773—    
201316.779.575+67,3%
201416.829.289+0,3%
201617.000.000+1,0%
201717.081.507+0,5%
201817.181.084+0,6%
201917.282.163+0,6%
202017.407.585+0,7%
202217.590.672+1,1%
202417.942.942+2,0%
Çavkanî: 2024,[15] 2022,[16] 2020,[16] 2019,[16] 2018,[16] 2017,[17] 2016,[18] 2014,[19] 2013,[20] 1950[20]  

Çavkanî

biguhêre
  1. ^ "Landsverordening officiële talen". web.archive.org. 10 îlon 2019. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 10 îlon 2019. Roja gihiştinê 5 îlon 2024.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  2. ^ "wetten.nl - Regeling - Invoeringswet openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba - BWBR0028063". web.archive.org. 21 kanûna pêşîn 2017. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 21 kanûna pêşîn 2017. Roja gihiştinê 5 îlon 2024.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  3. ^ "Netherlands boundaries in the North Sea | Hydrography | Defensie.nl". web.archive.org. 19 tebax 2014. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 19 tebax 2014. Roja gihiştinê 5 îlon 2024.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  4. ^ a b Koninkrijksrelaties, Ministerie van Binnenlandse Zaken en (11 kanûna paşîn 2016). "Welke erkende talen heeft Nederland? - Rijksoverheid.nl". www.rijksoverheid.nl (bi holendî). Roja gihiştinê 5 îlon 2024.
  5. ^ Schiermeier, Quirin (1 tîrmeh 2010). "Few fishy facts found in climate report". Nature (bi îngilîzî). 466 (7303): 170–170. doi:10.1038/466170a. ISSN 1476-4687.
  6. ^ editor, Wendy Horobin (2003). How it works : science and technology. Internet Archive. New York : Marshall Cavendish. ISBN 978-0-7614-7314-5. {{cite book}}: |paşnav= sernavekî giştî bi kar tîne (alîkarî)
  7. ^ "Netherlands | History, Flag, Population, Languages, Map, & Facts | Britannica". www.britannica.com (bi îngilîzî). 4 îlon 2024. Roja gihiştinê 5 îlon 2024.
  8. ^ a b c "Dutch Republic | History, Government, Map, & Facts | Britannica". www.britannica.com (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 5 îlon 2024.
  9. ^ Reiley, Laura. "Cutting-edge tech made this tiny country a major exporter of food". Washington Post (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 5 îlon 2024.
  10. ^ a b "Argiculture & Food | www.hollandtrade.com". web.archive.org. 1 kanûna paşîn 2016. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 1 kanûna paşîn 2016. Roja gihiştinê 5 îlon 2024.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  11. ^ "How the Netherlands Feeds the World". Magazine (bi îngilîzî). 31 tebax 2017. Roja gihiştinê 5 îlon 2024.
  12. ^ "CNN Transcript - Sunday Morning News: Same-Sex Marriage Legalized in Amsterdam - April 1, 2001". web.archive.org. 3 adar 2016. Ji orîjînalê di 3 adar 2016 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 5 îlon 2024.
  13. ^ The Hague : legal capital of the world. Internet Archive. The Hague : T.M.C.Asser Press : New York : Cambridge University Press. 2005. ISBN 978-90-6704-185-0.{{cite book}}: CS1 maint: others (lînk)
  14. ^ "Regionale Kerncijfers Nederland" (bi holendî). Statistics Netherlands. 2007. Roja gihiştinê 13 çiriya pêşîn 2007.
  15. ^ "Bevolking; kerncijfers (1950-2024)". Roja gihiştinê 22 tebax 2024.
  16. ^ a b c d "Bevolking; kerncijfers, 1950-2022".
  17. ^ "Bevolking; kerncijfers, 1950-2022". Roja gihiştinê 18 adar 2023.
  18. ^ "Nederland telt 17 miljoen inwoners". 21 adar 2016.
  19. ^ "CBS StatLine - Bevolking; kerncijfers". Ji orîjînalê di 3 îlon 2014 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 26 tebax 2014.
  20. ^ a b "CBS StatLine - Bevolking; kerncijfers". Ji orîjînalê di 27 tebax 2015 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 22 tebax 2015.

Girêdanên derve

biguhêre
  Li Wikimedia Commons medyayên di warê Holenda de hene.
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Holenda&oldid=1831150" hatiye standin.