Wîkîpediya

Fînlenda

Welatekî Ewropayê
(Ji Finlandiya hat beralîkirin)

Fînlenda bi fermî Komara Fînlendayê (bi fînî: Suomi an Suomen tasavalta, bi swêdî: Finland an Republiken Finland), welatekî li bakurê Ewropayê di hêrema Skandînavyayê e. Welat li bakur-rojavayê bi Swêd, li bakur Norwêc, û li rojhilat bi Rûsyayê re, li rojava bi kendava Botniyayê û li başûr jî bi kendava Fînlendayê re, li hemberê Estonyayê, sinor dike. Rûerda Fînlendayê 338,145 kîlometre çargoşe ye,[1] û nifûsa wê 5,6 mîlyon e.[1] Helsînkî paytext û bajarê herî mezin e. Fînî û swêdî zimanên fermî ne, ku swêdî zimanê dayikê yê %5,2 ê nifûsê ye.[2]

Suomen tasavalta Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Fînlenda
Suomi Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Ala Mertal
Dirûşm: I wish I was in Finland Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Sirûd: Maamme Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Fînlenda li ser nexşeyê
Map
Paytext

65°Bk, 27°Rh
Zimanên fermî
Zimanên tên bikaranîn
  • Finnish Kalo
  • Finland-Swedish Sign Language
  • Skolt Sami
  • Meänkieli
  • Finnish Sign Language Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Rêveberî komara parlamenter Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
 •  Serokdewlet Alexander Stubb (President of Finland, 2024–) Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
 •  Serokwezîr Petteri Orpo (2023–) Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Avakirin
 •  Dema avakirinê 6 kanûna pêşîn 1917 Li ser Wîkîdaneyê biguhêre 
 •  Rûerd 338.478,34 kîlometre çargoşe (Derya, 2023) Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Gelhe
 •  Giştî 5.608.218 (2024) Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Dirav
  • Euro (1 kanûna paşîn 1999)
    		•
    Demjimêr
    Hatûçûna ajotinê
    • right Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
    Koda telefonê +358
    Malper
    https://finland.fi/ Li ser Wîkîdaneyê biguhêre

    Fînlenda yekem car li dora sala 9000 BZ piştî Serdema Qeşayê ya paşîn ji mirovan bi cih bû.[3] Ji dawiya sedsala 13an de, Fînlenda di encama Seferên Xaçperestên Bakur de bû beşek ji Swêdê. Di sala 1809an de, di encama Şerê Fînlendayê de, herêma Fînlenda bû beşek ji Împeratoriya Rûsî wekî Dukata Mezin a Fînlandiyayê ya xweser.[4] Di vê serdemê de hunera Fînî geş bû û fikra serxwebûnê dest pê kir. Piştî Şorêşa Rûsyayê ya 1917, Fînlenda serxwebûna xwe ji hikûmdarê Rûsî ragihand. Di sala 1918an de neteweya ciwan ji hêla Şerê Navxweyî Fînlendayê ve hate dabeş kirin.[5][6] Di Şerê Cîhanî yê Duyem de, Fînlenda di Şerê Zivistanê û Şerê Berdewam de li dijî Yekîtiya Sovyetê şer kir, paşê di Şerê Laponyayê de li dijî Almanyaya Nazî şer kir.[7][8] Di encamê de beşek ji axa xwe winda kir lê serxwebûna xwe parast.

    Piştî Şerê Cîhanê yê Duyem, ev zû pîşesazî kir û aboriyek pêşkeftî ava kir, bi dewletek refahê ku li ser modela bakurî (wekî welatên bakurê Ewropayê) hatî çêkirin.[9] Di dema Şerê Sar de, Fînlenda bi fermî polîtîkaya bêalîbûnê qebûl kir.[10] Ji hingê ve, ev di sala 1995an de bûye endamê Yekîtiya Ewropayê,[11] di sala 1999an de bûye endamê Hêrema Ewro û di sala 2023an de bûye endamê NATO.[12] Fînlenda endamê rêxistinên navneteweyî yên cuda ye, wek Neteweyên Yekbûyî, Konseya Bakur, Herêma Şengenê, Konseya Ewropayê, Rêxistina Bazirganiyê ya Cîhanê, û Rêxistina Hevkariya Aborî û Pêşketinê. Netewe di metrîkên performansa neteweyî de, di nav de perwerdehî, pêşbaziya aborî, azadiyên sivîl, kalîteya jiyanê, û pêşkeftina mirovî bi awayekî pir baş pêk tîne.[13][14][15][16]

    Erdnîgarî

    biguhêre
     
    Fînlenda wekî welatê hezar golan tê nasîn. Dîmenek ji gola Pielinen, Bakurê Karelyayê[17].

    Nêzî 168,000 golan û 179,000 giravan li Fînlenda hene. Saimaa gol mezintirîn li Fînlenda ye û çarem mezintirîn li Ewropa ye. Pirraniya golê li herêm başûr-rojhilatê hene, ku jê re Gol Fînlenda (fînî: Järvi-Suomi) tê gotîn. Pirraniya giravê li başûr-rojavayê û li Derya Behra giravan, di navbera Fînlendaya parzemînî û girava serekî ya Ålenda de hene.

    Herêmên Fînlendayê

    biguhêre

    Fînlenda 19 herêman pêk dihê[18]:

     
    https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Finnish_Regions Herêmên Fînlendayê
    Nav Nava fermî bi îngilizî[19] Nav bi fînî Nav bi swêdî Paytext Ajansî rêveberiya herêmê yên dewletê
    Laplenda Lapland Lappi Lappland Rovaniemi Parêzgeha Laplendayê
    Bakûrê Ostrobotnîayê North Ostrobothnia Pohjois-Pohjanmaa Norra Österbotten Oulu Bakûrê Fînlendayê
    Kainuu Kainuu Kainuu Kajanaland Kajaani Bakûrê Fînlendayê
    Bakûrê Karelîayê North Karelia Pohjois-Karjala Norra Karelen Joensuu Rojhilatê Fînlendayê
    Bakûrê Savonîayê North Savo Pohjois-Savo Norra Savolax Kuopio Rojhilatê Fînlendayê
    Başura Savonîayê South Savo Etelä-Savo Södra Savolax Mikkeli Rojhilatê Fînlendayê
    Başura Ostrobotnîayê South Ostrobothnia Etelä-Pohjanmaa Södra Österbotten Seinäjoki Rojavayê û Navî Fînlendayê
    Navî Ostrobotnîayê Central Ostrobothnia Keski-Pohjanmaa Mellersta Österbotten Kokkola Rojavayê û Navî Fînlendayê
    Ostrobotnîa Ostrobothnia Pohjanmaa Österbotten Vaasa Rojavayê û Navî Fînlendayê
    Pirkanmaa Pirkanmaa Pirkanmaa Birkaland Tampere Rojavayê û Navî Fînlendayê
    Navî Fînlendayê Central Finland Keski-Suomi Mellersta Finland Jyväskylä Rojavayê û Navî Fînlendayê
    Satakûnta Satakunta Satakunta Satakunta Pori Başur-rojavaya Fînlendayê
    Başur-rojavaya Fînlendayê Southwest Finland Varsinais-Suomi Egentliga Finland Turku Başur-rojavaya Fînlendayê
    Başura Karelîayê South Karelia Etelä-Karjala Södra Karelen Lappeenranta Başûrê Fînlendayê
    Päijänne Tavastia Päijät-Häme Päijät-Häme Päijänne-Tavastland Lahti Başûrê Fînlendayê
    Tavastiaya Rastê Kanta-Häme Kanta-Häme Egentliga Tavastland Hämeenlinna Başûrê Fînlendayê
    Uusimaa Uusimaa Uusimaa Nyland Helsinki Başûrê Fînlendayê
    Kymenlaakso Kymenlaakso Kymenlaakso Kymmenedalen Kouvola and Kotka Başûrê Fînlendayê
    Girav Åland Åland Ahvenanmaa Åland Mariehamn Parêzgeha Ålandê

    Deh bajaren herî mezin ev in (dem: kanûna pêşîn 2016) û li pey nifûsa wan:[20]

     

    Çavkanî

    biguhêre
    1. ^ a b "Finland". The World Factbook (bi îngilîzî). Central Intelligence Agency. 27 îlon 2023.
    2. ^ "Språk i Finland - Institutet för de inhemska språken". Kotimaisten kielten keskus (bi swêdî). Roja gihiştinê 30 îlon 2023.
    3. ^ Lamnidis, Thiseas C.; Majander, Kerttu; Jeong, Choongwon; Salmela, Elina; Wessman, Anna; Moiseyev, Vyacheslav; Khartanovich, Valery; Balanovsky, Oleg; Ongyerth, Matthias (27 çiriya paşîn 2018). "Ancient Fennoscandian genomes reveal origin and spread of Siberian ancestry in Europe". Nature Communications. 9: 5018. doi:10.1038/s41467-018-07483-5. ISSN 2041-1723. PMC 6258758. PMID 30479341.
    4. ^ "Finland - A country study" (PDF).
    5. ^ "Finland - Independence, Sovereignty, Autonomy | Britannica". www.britannica.com (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 30 îlon 2023.
    6. ^ Smith, C. Jay (1955). "Russia and the Origins of the Finnish Civil War of 1918". American Slavic and East European Review. 14 (4): 481–502. doi:10.2307/3001208. ISSN 1049-7544.
    7. ^ "Finland - WWII, Occupation, Resistance | Britannica". www.britannica.com (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 30 îlon 2023.
    8. ^ "Finland in World War II". obo (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 30 îlon 2023.
    9. ^ "Finland - Postwar Economy, Arctic Region, EU Member | Britannica". www.britannica.com (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 30 îlon 2023.
    10. ^ Törnudd, Klaus (2005). "Finnish Neutrality Policy During the Cold War". The SAIS Review of International Affairs. 25 (2): 43–52. ISSN 1945-4716.
    11. ^ "Finland – EU member country profile | European Union". european-union.europa.eu (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 30 îlon 2023.
    12. ^ "Finland's membership in NATO". Ministry for Foreign Affairs (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 30 îlon 2023.
    13. ^ "Finland: World Audit Democracy Profile". web.archive.org. 30 çiriya pêşîn 2013. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 30 çiriya pêşîn 2013. Roja gihiştinê 30 îlon 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
    14. ^ "Tertiary education graduation rates - Education: Key Tables from OECD - OECD iLibrary". web.archive.org. 30 nîsan 2011. Ji orîjînalê di 30 nîsan 2011 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 30 îlon 2023.
    15. ^ "Her er verdens mest konkurransedyktige land | Næringsliv | Makro og politkk | E24". web.archive.org. 14 çiriya pêşîn 2010. Ji orîjînalê di 14 çiriya pêşîn 2010 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 30 îlon 2023.
    16. ^ "The 2009 Legatum Prosperity Index". web.archive.org. 29 çiriya pêşîn 2009. Ji orîjînalê di 29 çiriya pêşîn 2009 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 30 îlon 2023.
    17. ^ "Koli National Park". Nationalparks.fi (bi îngilîziya brîtanî). Roja gihiştinê 30 îlon 2023.
    18. ^ "Tervetuloa aluehallintoviraston verkkosivuille!" (bi fînî). State Provincial Office. Ji orîjînalê di 15 adar 2012 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 9 hezîran 2012.
    19. ^ "Suomen hallintorakenteeseen ja maakuntauudistukseen liittyviä termejä sekä maakuntien ja kuntien nimet fi-sv-en-(ru)" (PDF). vnk.fi. rr. 8–9. Roja gihiştinê 23 tebax 2019.
    20. ^ Ennakkoväkiluku 2016[girêdan daimî miriye] Statistics Finland

    Girêdanên derve

    biguhêre
      Li Wikimedia Commons medyayên di warê Fînlenda de hene.
    Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Fînlenda&oldid=1843085" hatiye standin.