Zayenda navdêran di zimanê kurdî de, beşa rêzimana kurdî ye ku li ser hebûna navdêrên mêza û nêrza û navên duzayend radiweste, bi taybetî di kurdiya kurmancî de. Di kurmancî de her navdêrek xwedî cins an jî zayendekê ye. Hin nav jî xwedî her du zayendeyan in û wek navên duzayend têne binavkirin. Mînak

Nêr	Mê
babê min	Dayika min
Birayê min	Xwişka min
Kurê min	Keça min
Dilê min	Roja min
Rengê min	Gula min

Peyv dema bi serê xwe zayendê li ser xwe nîşan nade (dayik, bav, keç, kur, heval), lê di nava hevokê de dema tê bikaranîn zayenda xwe nîşan dide (ew dayika min e, bavê min kal e, keça 10 salî, kurê herî mezin, hevala min/ hevalê me). ^[1]^[2]^[3]^[4]^[5]^[6].

Mê biguhêre

avahî

Hemû avahî mê ne û qertafa -a digirin.

Hotela me	Banka me	Kînoya me
Dêra me	Kanîsa me	Mizgefta me
Zankoya me	Dibistana me	Garaja me
Markêta me	Gazînoya me	Medresa me
Koleja me	Enstîtûya me	Bara me
Kafêtiryame	Dikana me	Parka me
Bara me	Yarîgeha me	Xestexaname
Firoşgeha me	Konsulxana me	Firokxana me
Sînemaya me	Restauranta me	Zanîngeha me

Xweza, heyberên û seqa biguhêre

Hemû navên bi rewşê baranê ve û ji ba têne, mê ne, ji bilî ba.

Barana hêr	Befira spî	Teyroka spî
Tofana reş	Toza reş	Eacaca reş
Barûfa reş	Lehiya reş	Sunamiya reş
Babalizka reş	Erdheja reş	Birûska ron
Mija moran	cemda siba	Germa siba
xwinafa şebeqa	Şembilîka spî	Dilopa spî

Gerdûn û Çavkaniyên avê biguhêre

Çavkaniyên avê mê ne, ji bilî rûbar.

Ewqiyanosa mezin	Derya mezin	Kaniya gundî	Bîra me

Stêr û gerstêrkên valahiyê biguhêre

Roja me	Heyva me	Stêra me
kewkeba me	Mûşteliya me	Zûhara me
Ozona me	Bilûtoza me	Oranusa. me

Xweza biguhêre

Ji bilî cihên bilind wek çiya û gir, weka din cihên dinên xwezayî giştî mê ne.

Deşta mezin	Zozana welat	Daristana mezin
Bîban(sehray) a mezin	Gizîrta mezin	Çola mezin
Newala kûr	Çala kûr	Burkana Agirî

hemû fêkiyên daran û nava gulan biguhêre

Fêkiyên dar û gulan biguhêre

Fêkiyên daran hemû mê ne (ji bilî tirî), helbet me ne gotina fêkiyên li ser erdê kir weka gindor û zebeşan, ji ber ku ew bi daran ve nayên.

Fêkiyên daran biguhêre

Zerdela zer	Hirmîka kesik	Hinara sor	Gûza hişik
Ananasa min	Pirteqala min	Leymûna kesik	Qespa şirîn
Moza zer	Kîviya şirîn	Mangoya şirîn	Berwa min
Tûya şirîn	Hêjîra şirîn	Sêva sor	Xurma baxdaiyê

Navên gulan biguhêre

Gula ciwan	Kulîlka rind	Rîhana rind	Punga kesik
Gulberoj a zer	Sosina şîrkî	Nêrgiza zer	Yesmîna Çiya
Beybûna rind	Nisirîna rind	Çîçeka rind	Şilêla rind

Vexwarinên avî û ewên av tê de biguhêre

Ava cemidî	Şerbeta zer	Koka tezî
Qehwaya germ	Çaya germ	Şeraba sor
Wîskiya tezî	Vodkaya reş	Kapoçînoya germm
Bîra tezî	Araqa tezî	Kaffiya nû

Navên Xaknîgarî biguhêre

Navên xaknîgarî hemû mê ne. Peyva welat bi xwe nêr e weka (welat ê min) lê gava navê welatekî bê gotin dibe mê ango her 195 weltên di cîhanê de dibin mê. mînek (Amrîkaya mezin). Bi heman rengê peyva bajar nêr e weka (bajêr ê me) lê gava navê her çî bajar bê gotin dibe mê. mînek (Diyabekir a paytext). Bi rengekî din peyvên weka (welat û bajêr û gund,,,) nêr in. lê gava navê welatekî an gundekî an bajarekî bê gotin ew dibina mê.

Navên Bajêran
Qamişloka Evîndaran	Dihoka Rengîn	Hewlêra Peytext	Silmaniya başûr
Helbça Şehîd	Kerkuka babagurgir	Urmiya rojhelat	Sina rojhelat
Kirmanşa rojhelat	Îlama rojhelat	Qûçana xwersan rojhelat	Diyarbekira peytext
Şirnxa bakur	Hakariya bakur	Wana mazin	Qarsa Befirîn
Agiriya bakur	Rihaya bakur	Mêrdîna bakur	Siwasa bakur
Dêrsima bakur	Batilîsa bakur	Batmana bakur	Malatiya bakur
Sêrta rengîn	Mûşa bakur

Amûrên muzîkê û buroyê biguhêre

Amûr û teknolojî biguhêre

Amûrên muzîkê biguhêre

Viyolona sor	Gîtara zer	Dihola mezin	Zurneya reş	Bilûra şivan
Tembûra reş	Piyanoya reş	Timbilika reş	Defa Gewir	Ûda reş

Amûrên şer biguhêre

Çivta biçûk	Elxama biçûk	Qedîfa şer	AKMa şer
Fîşeka we	Topa mezin	Rimana we	M24a min
Tanka we	Saroxa we	Dibaba we	Qedîfa we
Demanca we	Tivinga te	Bêkesiya me	Hawina we
Qinasa te	Elxama we	Têntiya we	Qumbella we
Doşka me	Rişaşa we	Teyara we	bomba we

Amûrên hatûçûyînê(ji bilî bisiklêt û mator) biguhêre

Firoka spî	Geştiya spî	Teyara spî	Otobûsa reş
Bûsa spî	Erebeya spî	Trêleya spî	Pîk-Ema spî
Belama spî	Barhilgira spî	Toyotaya reş	BMWa spî
Tiraktora reş	Forda spî	Texiya zer	Marsidisa teş

Amûrên girêdanê û temaşekirinê biguhêre

Telefona spî	Faxa spî	Mobeyla spî
Iphona reş	Samsunga spî	Hawaiya spî
Soniya spî	LGa spî	Mayka telefonê
Hidphona telefonê	Screena telefonê	Batterya telefonê
Camêra telefonê	Lighta telefonê	Enternêta me
Laptopa min	Kompyutera me	Televîzyona me
Radiyoa me	Setelayta reş	Dicîtala me
Tilscopaa esman	Meykroscopa spî	Dûrbîna reş

Lêker dema wekî navdêr tên bikaranîn biguhêre

Lêkerên kurdî gava dibin nav hemû cinsê mê ne û qertafa -a digirin.

Çûna min	Hatina min	Ketina min	Firîna min
Nivîstina min	Mirna min	Jiyana min	Gotina min
Axiftina min	Dîtina cwan	Livîna baş	Gazîkirina min

Roj, meh,sal ûdanên rojê biguhêre

Navên deman hemû mê ne, ji bilî peyva çax û zeman.

Yekşema bê	Kanûna paşîn	Çiriya paşîn	Sala borî	Şeva bûkîniyê

Navên rojan biguhêre

Hefteya me	Şemiya me	Yekşema me	Duşema me
Sêşema me	Çarşema me	Pêncşema me	îniya me

Navên mehan biguhêre

Kanûna paşîn	Çiriya paşîn

Navên demsalan biguhêre

Zivistana sar	Havîna gerim	Payîza îsal	Bihara kesik

Dem û demjimêr biguhêre

Saniyeka niha	Deqîqeka niha	Se'eteka niha	Çarêkeka niha
Gava te	Dema êvarê	Bêhna ha	Şebeqa îro
Sibeykeka sar	Nîvroyeka gerim	Êvareka honik	Şeveka sar

Navdêrên ku paşgirên wek -î, -hî, -ahî, -atî, -yetî, -inî, -tî biguhêre

Nêr biguhêre

Berhemên ji şîr biguhêre

Hemû xwarin û vexarinên ji Şîr çêdibin dibine nêr û qertafa -ê digirin.

Şîr û hemû ew xwarinên ji şîr çêdibin

Şîrê şirîn	Nîvişkê meşkê	Dewê cemidî	Penîrê spî
Mastê çêlika	Şoriyê Şirnexê	Qişteyê spî	Jajiyê spî

Cil û berg biguhêre

Hemû cil û bergên em li xwe dikin nêr in, û qertafa -ê digirin (ji bilî gustîl, bezin, û zincîra ji ber ku ew ne cil û berg in).

Kirasê spî	Blûzê spî	Çakêtê spî	T-şêrtê spî
Şortê spî	Fanêrê spî	Şalê spî	Kerkê spî
Zebûnê spî	Derpiyê spî	Nisirdanê spî	Qapûtê spî
Penterûnê reş	Şelwerê reş	Pîcamê reş	Kerkê reş

Tiştên hişk biguhêre

Tiştên hişk, ax û kevira an jî tiştên hişk, ew dibine nêr û qertafa -ê digirin

Blokê hişk	Kerpîçê hişk	Dîwarê hişk	Kavirê hişk	Erdê hişk
Taboqê hişk	Tehtê hişk	Kaşiyê hişk	Mermerê hişk	Helanê hişk

Heyberên candar biguhêre

Piraniya zindiyan (heywanan) qertafa -ê digirin û nêr in, ew jî perva dibine ser şeş koman, lê koma 6ê (irregular) anku zindiyên koma 6ê hinek nêr in û hinek din mê ne.

Firindeyên kûvî yên esmanî biguhêre

Koma firindeyên kîviya her hemû dibine nêr, ji bilî kevokê. Firindeyan ewên ku kûvî ne û li esmanan difirin. Me ne gotina qaz û mirîşk û ordek û elok kir, ji ber ku ew ne kûvî ne û nafirin.

Bilbilê spî	Bazê spî	Çûkê spî	Şalûlê spî
Leglegê spî	Kundê spî	Kewê spî	Qerê spî
Şabazê spî	Qulingê spî	Çivîkê spî	Tûtyê spî
Tawsê spî	Firindê spî	Çekçekîlê spî	Seqarê spî

Zindiyên avî biguhêre

Koma zindiyên avî hemû nêr in ji bilî beqê û kîsalê. Beq û kîsal avî ne û li ser bejiyê jî dijîn.

Salmonê avî	Xerçengê avî	Sedafayê avî	Masiyê rind
Oxtapûsê rind	Marmasiyê dirêj	Tîmsahê avî	Kîsalê avî
Hespê avî	Nahingê avî	Hûtê avî	Dolfînê rind
Qirşê tirs	Kêvcalê avî	Kûçkê avî	Heştpiyê avî

Dirinde biguhêre

Koma zindiyên goştxwer û xirabker û nêçîrker, hemû nêr in, ji bilî hirçê.

Şêrê spî	Pilingê reş	Rûviyê sor	hyenasê reş
Gurê spî	Tajî(y)ê reş	Şabazê reş	Marê jehrî
Dûpişkê reş	Tîmsahêreş	Nahingê şîn	Hûtê şîn
Heftiyarê reş	Qirşê reş	Bazê spî	Hipposê giran

Zayendên cotik an cote biguhêre

Ew zindî, mirov dikare ji hev cuda bike bo mînek mirîşk û dîkil heryek corê zindî ye, lê mirov dikar ji hef cuda bike. Mînak Dîkil nêr e û mirîşk jin e wî ya mê ye. Gay nêr e û çêle jina wî mê ye. Hesp nêr e û mîha jina wî mê ye.

Babê min	Dayka min
Birayê min	Xûşka min
Mamê min	Meta min
Xalê min	Xaleta min
Pismamê min	Dotmama min
Dîkilê min	Mirîşka min
Gayê min	Çêleka min
Beranê min	Mîha min
Hespê min	Mehîna min

Zindiyên biçûk biguhêre

Kêzik ew bêrêzik, hem nêr in hem jî mê. Lê dîsan bitirriya wan nêr in pêwîstî nîn e em binvîsîn û bixwe jî ew di bêrêzik in.

Mînakên Hevokan biguhêre

Peyvênnêr	Bab	Kur	Bilûz	Kew
Ne Naskirî	Babek(î) got	Kur(î) got	Bilûz(î) bîne	Kew(î) bîne
Naskirî	Babê min got	Kurê zîrek got	Bilûzê sor bîne	Kewê mezin bigire

Peyvênmê	Deyik	Kiç	Mase	Qaz
Ne Naskirî	Deyik(ê) got	Kiç(ê) got	Mas(ê) bîn	Qaz(ê) bigire
Naskirî	Deyika min got	Kiça zîrek got	Masa sor bîne	Qaza spî bigire

Lîsteya koman biguhêre

Zayend di kurmancî de wek navdêran ji hev cuda dibin. Mînakên navên Cilûbergan zayendmê ne. Bi vî awayî perave dibine ser çend koman^{[çavkanî hewce ye]}.

koma Navên Mê	koma Navên Nêr	koma neasayî(irregular)
G-Zayendmê	G-Zayendnêra	G-Endamên Leşên mirovan
Koma Wesayîtan	koma Firindeyan	G- Navên Xwarinan
G-Navên wateyî	G-Zîndiyên Avê
Kima Demî	G-Cilûbergan
Koma Cihan	G-Tiştên Hişk
Koma Lêkeran	G- Berhemên Şîrî
Koma Vexwarinan
G-Dar û gul
G-Amûran
Koma Avahîyan

Çavkanî biguhêre

^ "Şêxmus Aslan (2018). Lêkolînek li ser rêzimana kurdî: Kurmancî. Na Yayınları".
^ Azad Zal (2009). Zimanê kurdî. Enstîtuya Kurdî ya Amedê.
^ Samî Tan (2005). Rêziman û rastnivîsa zaravayê kurmancî. Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stembolê.
^ Keça Kurd (2001). Zayenda mê û nêr: Lêkolînek di giramera zimanê kurdî de (Kurmanciya Bakur). Weşanên Kovara Havîbûn, Berlîn.
^ Husein Muhammed (2015). Cinsê rêzimanî. Zimannas
^ Deham Ebdulfettah (2006). Nav di zimanê kurdî de Kurmancia Jorîn. Spîrêz, Dihok.

[1] "Şêxmus Aslan (2018). Lêkolînek li ser rêzimana kurdî: Kurmancî. Na Yayınları".

[2] Azad Zal (2009). Zimanê kurdî. Enstîtuya Kurdî ya Amedê.

[3] Samî Tan (2005). Rêziman û rastnivîsa zaravayê kurmancî. Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stembolê.

[4] Keça Kurd (2001). Zayenda mê û nêr: Lêkolînek di giramera zimanê kurdî de (Kurmanciya Bakur). Weşanên Kovara Havîbûn, Berlîn.

[5] Husein Muhammed (2015). Cinsê rêzimanî. Zimannas

[6] Deham Ebdulfettah (2006). Nav di zimanê kurdî de Kurmancia Jorîn. Spîrêz, Dihok.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Zayendên navdêrên kurmancî

Naverok