Serhildana Qoçgiriyê
Serhildana Qoçgiriyê an jî Şoreşa Qoçgîrê, yekemîn serhildana li hemberî hikûmeta Enqereyê ye û di tîrmeha 1920an de li Qoçgiriyê rû da. Berî serhildanê xebatên amade kirinê ji aliyê Elîşêrê Dêrsîmî û Baytar Nuriyê Dêrsîmî ve hate meşandin. Di tîrmeha 1920an de hin yekîneyên di bin fermana serok-eşîrê bi navê Misto, avêtin li ser qereqola Çulfa Alî ya Zarayê.
Piştî vê serdegirtinê navbêra Sêwas-Ezirgan û Qenxal-Qoçgîr û derûdora wê kete bin hikmê yekîneyên Kurdan. Serok-eşîrê Şedanê Paso, Gercanê dagir kir û bi kirar wî dest danî li ser rêvebiriyê û li avahiya hikûmetê ala kurdî hildan.
Dîrok
biguhêreHikûmeta Enqereyê jî di çiriya pêşîn a 1920an de, bi armanca asteng kirina pêşkeftina serhildanê heyetên şîretê şand vê derê. Di 15 çiriya paşîn de li Xozatê di serokatiya Elîşan de civîneke hate li darxistin û danezaneke dan hikûmetê. Enqere jî dest pê kir li Sêwazê leşkerên xwe kom kirin. Di vê navbêrê de Serhildana Qoçgiriyê belav bû: Dêrsîm, xwe amade dikir ku di buhara 1921ê de serxwe bû na xwe danezan bike. Enqereyê, pêwendiya Dêrsîmê bi derûdora wê rê qût kir û ji vê derê hinek kesan vexwend Civakê û xwest bi vî awayî tevgerê bi sînor bike. Lê ev rêbazên han encam nedan û di encamê de di adara 1921ê de yekîneyên artêşa TÎrk tevgereke leşkerî dane dest pê kirin. Her wiha 3 fermandarên serhildêr ên Kurd yê Serhildana Serokê eşîra Ginyanî Murat Paşa bi fenan hatin girtin. Lewma di 24ê nîsana 1921ê de yekîneyên Serhildana Qoçgiriyê ji hev feşkilîn. Artêşê, heta nava Qoçgiriyê ve çû û serhildanê bi awayekî bi xwîn temirand û Serokê Serhildanê hate girtin. Di vê navbêrê de serhildana Qoçgiriyê, bi taytbetmendiyên xwe yên welatparêz bandora serokeşîran derbas kirî bû û wisa derbasî dîrokê. Di 28ê nîsana sala 1937an de yek ji serokên Serhildana Dêrsimê Elîşêr û Zerîfe Xanim, bi awayekî bê dadgeh ji aliyê hêzên dewleta Tirk ve hatin pakrewan kirin.
Danûstandin
biguhêreKurdên li dora Dêrsimê dest pê kirin ku bi netewperwerên Tirk re pêşandanek pêşwext amade bikin û êrîş birin ser gelek depoyên çekên Tirk. Di Çirî 1920 de ew têra xwe girtin ku xwe di rewşek hêzdar de hîs bikin û Alisan Bey, serokê Refahiye eşîrên ji bo serxwebûnê amade kir. Di dawiyê de, di 15ê Çiriya Paşîn a 1920-an de, wan daxuyaniyek radestî Mustafa Kemal Atatürk kir ku li jêrê digot. [1]
- Divê hikûmeta li Enqereyê pabendê peymana ku Kurdan bi Sultan re li Stenbolê kirî be û xweseriya Kurd bipejirîne
- Pêwîst e hikûmeta Enqereyê kesên ku danezanê nivîsandine têkildarî nêzîkbûna wan a li hember Kurdistanek xweser agahdar bike.
- Divê hemû girtiyên Kurd ên li girtîgehên Ezirgan, Meletî, Elaziz (îro Elezîz) û Sêwasê werin berdan.
- Divê rêveberiya Tirk a li herêmên ku piraniya wan Kurd in derkeve
- The arteşa Tirk a ku bo deverên Kurdî hatî şandin, divê vekişe
Wan di 24ê Çiriya Paşîn 1920 de bersivek xwest. [2] Di 25 Kanûn de, Kurdan dîsa daxwaz kir ku bêtir mafên siyasî li Parêzgehên Amed,Bidlîs,Wan û Xarpêt ku di Peymana Sèvres de li ser hate lihev kirin. Kemalîstan di destpêkê de guh didin daxwazên wan ji bo azadiya siyasî bêtir, lê di heman demê de leşkerên girîng bar dikin herêmê da ku serhildanê bişkînin. [2] Lêbelê, Hikûmeta Tirk hewl da ku Kurd gava ku wan Waliyê Elazizê şand Pertek ji bo ku wan piştrast bike ku Mustafa Kemal bi daxwazan razî ye. Mustafa Kemal heta ji herêmê endamên dî yên parlamenê jî destnîşan kir. [3] Hikûmeta Tirk jî pêşniyar kir ku Kurdek Mütessarif bide herêmê, lê şoreşgerên ku ji hêla Seyit Riza û Alişan Beg ve (nûnerê Refahiye pêşniyar red kir, û daxwaza wan dubare kir ku ew dixwazin hikûmetek Kurdî ya serbixwe û ne ya ku Enqere ferz kirî. [3]
Mijarên têkildar
biguhêre
Gotara bingehîn: Cemiyeta Tealiya Kurd - Gotara bingehîn: Azadî (rêxistin)
- Gotara bingehîn: Dîroka Kurdistanê
