Wîkîpediya

Leyla Zana

Siyasetmedar û aktîvîstê mafên kurdan

Leyla Zana (jdb. 3ê gulana 1961an, Farqîn, parêzgeha Diyarbekîr, Bakurê Kurdistanê) siyasetmedareke kurd, aktîvîsteke mafê mirovan, yek ji endamên Partiya Demokratîk a Gelan û parlamenterê Meclîsa Mezin.[1]

Leyla Zana
Zana di sala 2007an de
Parlementera Meclîsa Mezin a Neteweyî
Wezîfedarî
20ê çiriya pêşîn a 1991an – 30ê hezîrana 1994an
Herêma
hilbijartinê		Amed (1991)
Wezîfedarî
12ê hezîrana 2011an – 11ê kanûna paşîn a 2018an
Herêma
hilbijartinê		Amed (2011)
Agirî (Hezîrana 2015, Çiriya paşîn a 2015)
Jiyan
Jidayikbûn3ê gulana 1961an(1961-05-03) (63 salî)
Farqîn, Amed, Tirkiye, (Bakurê Kurdistanê)
NeteweKurd
Partiya siyasîPartiya Civaka Demokratîk (2005–2009)
Partiya Demokratîk a Gelan (2014–heta niha)
Hevjîn
​
(z. 1975)​
Zarok2
PîşeSiyasetmedar
biguhêreBelge

Di hilbijartinên 12ê hezîrana 2011an de Leyla Zana wek parlamentera serbixwe û nepartî ya Meclisa Neteweyî ya Tirkiyeyê ji bo heyama 24em a qanûndanînê hat hilbijartin. Di hilbijartina 2015an de Zana bi serketî bû namzedê Qerekoseyê.

Jiyana pêşîn û xwendin

biguhêre

Leyla Zana ji malbateke kurd e û çar xwişk û birayekî wê hene. Bavê wê karmend bû.

Zana di 14 saliya xwe de bi şaredarê Amedê Mehdî Zana ku 20 sal jê mezintir bû re zewicî. Mêrê wê pabendî mafên kurdan bû û di sala 1980 de ket zîndanê.[2] Wê demê Leyla Zana jixwe kurek hebû û ducanî bû. Di encamê de Leyla Zana hînî xwendin, nivîsandin û zimanê tirkî bû, ji ber ku wê demê axaftina bi kurdî li girtîgehê qedexe bû. Wê ji bo jinên zilamên girtî komek piştgirî damezrand û bû rojnamevan.[3]

Aktîvîstiya siyasî û darizandina sûc

biguhêre

Di hilbijartinên parlamenteya 1991an de Leyla Zana tevî Hatîb Dicle, Orhan Dogan û Selim Sadak û yên din di lîsteya hilbijartinê ya SHPê de bûn endama parlementerê Tirkiyeyê.[4][5]

Sondxwarina 1991ê û piştre binçavkirina wê

biguhêre

Leyla Zana dema ku di 6ê mijdara 1991ê de sonda yasayî xwar, qûntarek bi rengên kevneşopî yên kurdî yên zer, kesk û sor li serê xwe kir. Wê bi tirkî sonda wefadariyê xwar, li gorî qanûnê, lê paşê bi kurdî lê zêde kir: “Bijî biratiya kurd-tirkî“.[6]

Ji ber reftarên wê yên di dema sondxwarinê de û piştre axaftin û nivîsên parastina mafên kurdan, dozger daxwaza cezayê darvekirinê kir.[7] Di 8ê kanûna pêşîn a 1994an de dadgehê ji ber piştgirîkirina rêxistina terorê 15 sal cezayê girtîgehê li Leyla Zana û hevalên wê birî. Di 9ê cotmeha 1998an de cezayê wê du sal hat zêdekirin.[8]

Bersiva Yekîtiya Ewropayê li ser mehkûmkirina Leyla Zanayê

biguhêre

Di hezîrana 2002an de, Dadgeha Ewropî ya Mafên Mirov kiryarên desthilatdarên tirk şermezar kir û 50.000 euro tazmînat dida Zana.[9] Di pêvajoya muzakereyên endamtiya Tirkiyeyê ya bi Yekîtiya Ewropayê re, Tirkiyeyê wek berendamê endamtiyê di bihara 2003an de teslîm bû û ji nû ve dest bi pêvajoyê kir. Tîcareta mahqemê bi derengî ket.[9]

Di 21ê nîsana 2004an de, Dadgeha Ewlekariya Dewletê ya Enqereyê cezayên li dijî Leyla Zana, Hatîb Dicle, Orhan Dogan û Selim Sadak tesdîq kir, ji ber vê yekê di destpêkê de wisa xuya bû ku ew 15 sal cezayê girtîgehê yê mayî jî derbas dikin. Ev biryar bû sedema protestoyên tund, di nav de Yekîtiya Ewropayê.[10] Ji ber ku Tirkiye dixwaze tevlî YE bibe, Komîserê wê demê yê Berfirehkirinê Günter Verheugen diyar kir ku ev biryar ne li gorî pîvanên Kopenhagê ye.[11]

Berdana jî girtîgehê di 9ê hezîrana 2004an de

biguhêre

Di 9ê hezîrana 2004an de, Dadgeha Bilind biryara serbestberdana demkî ya Leyla Zana û hersê kesên ku pê re hatibûn mehkûm kirin, da, her çend biryarek li ser proseya pêşdetir heta 8ê tîrmeha 2004ê neyê dayîn. Leyla Zana piştî derketina ji girtîgehê ji aliyê girseyeke qelebalix ve hat pîrozkirin û serbestberdana wê bi girseyî hat pêşwazîkirin, di serî de hikûmeta tirk.[12]

Di mahqemeya nû ya adara 2007an de 11emîn Dadgeha Cezayê Giran a Enqereyê dîsa biryara sûcdarkirinê da, lê ceza daxist 7,5 salan.[13][14]

Damezrandina partiya DTP (2005)

biguhêre

Ji berdana xwe ve, Zana pir berxwedanî da ku partiyekê nû bi damezrandin bide, ku ev jî di cotmeha 2005an bi navê Partiya Civaka Demokratîk bû.[15]

Îdianameya nû û hilbijartinên ji nû ve wekî parlamenter

biguhêre

Di nîsana 2007an de ji ber propagandaya terorê 2 sal cezayê girtîgehê lê hat birîn.[16] Di 4ê kanûna pêşîn a 2008ê de, ji ber ku di daxuyaniyeke çapemeniyê de Partiya Karkerên Kurdistanê wek rêxistineke terorîst şermezar nekir û Abdullah Öcalan wek serokê gelê kurd bi nav kir, li gorî xala 314 II ya Qanûna Cezayê ya Tirk, ji ber endamtiya rêxistina terorê deh sal cezayê girtîgehê lê hat birîn.[17] Di hilbijartinên parlamenta 2011an de Leyla Zana wek berendamek serbixwe ji bo parêzgeha Diyarbekirê bû berendam û rasterast wek namzed bi dest xist.[18][19]

Bêparkirin şûna xwe di parlamentê (2015)

biguhêre

Di her du hilbijartinên parlamenê yên mijdara 2015an de, ji partiya HDPê ya parêzgeha Agiriyê wek parlementer hat hilbijartin.[20] Di mijdara 2015an de dema sond xwar, dema ku formula sond guhert û li şûna “gelê tirk” ji “gelê Tirkiyeyê” re sond xwar, nîqaşeke din derket holê.[21] Piştî ku ji ber sonda guherî berê mafê dengdayînê jê hatibû standin, di çileya 2018an de peywira wê hat betalkirin. Sedema wê jî nebûna hertimî ya parlamenê bû.[22][23]

Doz û darizandinên din

biguhêre

Di sala 1988an de Leyla Zana ji ber protestokirina li derveyê girtîgeha Amedê 7 rojan hat girtin.[24]

Li gorî rojnameya Hürriyetê, Zana got ku ew rêberê PKKê Abdullah Öcalan yek ji rêberên gelê Kurd dibîne.[25]

Di 10ê nîsana 2008an de, Dadgeha Diyarbekirê ji ber axaftineke ku wê di festîvala Newrozê ya 2007an de kir, bi sûcdariya "propagandaya partiyeke qedexekirî" du sal cezayê girtîgehê lê birî.[26]

Di kanûna 2008an de Leyla Zana ji ber îfadeyên di 9 axaftinan de û endamtiya rêxistineke terorîst de 10 sal cezayê girtîgehê lê hat birîn.[27]

Di nîsana 2010an de Leyla Zana ji ber axaftinên wê yên di konferans û mîtîngeke siyasî de 3 sal cezayê girtîgehê lê hat birîn.[28]

Di 24ê gulana 2012an de ji aliyê dadgeha Amedê ve deh sal cezayê girtîgehê li Leyla Zana hate birîn. Di dozê de ji nû ve dadgehê biryara sala 2008an tesdîq kir. Parlamenterê Partiya Aştî û Demokrasiyê (BDP) dîsa di salên 2007 û 2008an de di axaftinên cûda de bi endamtiya rêxistina terorê û propagandaya PKKê hat sûcdarkirin. Dadgeha Amedê beriya niha di sala 2008an de ji ber van axaftinan deh sal cezayê girtîgehê dabû Zana. Lê belê Dadgeha Bilind a Enqereyê par ev biryar betal kiribû û biryara nû ya darizandinê dabû. Dadgeha Amedê niha biryara xwe ya berê piştrast kir. Herwiha dadgehê mafê dengdanê û erkê siyasî yê Zana jî betal kir. Leyla Zana wek parlementera Tirkiyeyê heta dawiya erka xwe parêzbendiyê ye.[29]

Pozîsiyonên wê

biguhêre

Di mîtînga hilbijartinê de Zana axaftinek kir û tê de Abdullah Öcalan weke yek ji sê rêberên Kurdan bi nav kir. Girtina Öcalan bû erdhejek siyasî di giyanê kurdan de. Zana di axaftineke xwe de daxwaz kir ku Tirkiye bibe dewletekî federal û di nav de dewleteke federalê jî beşêkî ya bi navê Kurdistanê bila jî hebe.[30]

Zana di mîtînga hilbijartinê ya 20ê Tîrmeha 2007an de li Çewlîgê wiha gotibû:

Ji min re gotin ku ez amediyî me, ez ne amediyî me, ez kurdistanî me. Dibêjin ku li vir rojhilat, başûr-rojhilat, lê li vir ne rojhilat e, başûr-rojhilatê vir Kurdistan e. Me bi seperatîzm bi nav dikin, lê ev welat jî ya me ye.

— Leyla Zana, 2007

Xelatên wergirtî

biguhêre

Çavkanî

biguhêre
  1. ^ "Leyla Zana". The Rafto Foundation. Ji orîjînalê di 7 hezîran 2020 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 8 sibat 2020.
  2. ^ Wolff, Reinhard (4 çiriya paşîn 1994). "■ Das Portrait: Leyla Zana". Die Tageszeitung: taz (bi almanî). r. 11. ISSN 0931-9085. Roja gihiştinê 16 çiriya pêşîn 2022.
  3. ^ "1998-1988|Preisträger|Sacharow-Preis". sakharovprize (bi almanî). Ji orîjînalê di 9 îlon 2020 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 28 sibat 2020.
  4. ^ Wolff, Reinhard (4 çiriya paşîn 1994). "■ Das Portrait: Leyla Zana". Die Tageszeitung: taz (bi almanî). r. 11. ISSN 0931-9085. Roja gihiştinê 16 çiriya pêşîn 2022.
  5. ^ "Diyarbakır Seçim Sonuçları 1991 - Genel Seçim 1991". Yeni Şafak (bi tirkî). 28 sibat 2020. Roja gihiştinê 28 sibat 2020.
  6. ^ van Bruinessen, Martin (1996). "Turkey's Death Squads". Middle East Report (199): 21. doi:10.2307/3012887. ISSN 0899-2851. JSTOR 3012887 – bi riya JSTOR.
  7. ^ "Amnesty Magazine". 12 sibat 2006. Ji orîjînalê di 12 sibat 2006 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 28 çiriya paşîn 2019.
  8. ^ "Writings from Prison". blackwells.co.uk (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 3 çiriya paşîn 2019.
  9. ^ a b "Leyla Zana / European Parliament's Sakharov Prize Winner of 1995" (PDF). Europarl. Roja gihiştinê 8 sibat 2020.
  10. ^ Entessar, Nader (2010). Kurdish Politics in the Middle East (bi îngilîzî). Rowman & Littlefield. r. 132. ISBN 9780739140390.
  11. ^ "ParlGov · parties, elections, cabinets". www.parlgov.org. Ji orîjînalê di 12 sibat 2019 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 10 sibat 2019.
  12. ^ "Pro-Kurdish politician Zana: Time to divide Turkey into states". Kurdish Aspect. 23 tîrmeh 2007. Ji orîjînalê di 22 sibat 2012 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 4 tîrmeh 2012.
  13. ^ Endoroglu, Erol. "Case against Kurdish Politician Leyla Zana Retried". Bianet. Roja gihiştinê 26 adar 2022.
  14. ^ "HDP MP Leyla Zana released after detention in Turkey's Diyarbakır - Türkiye News". Hürriyet Daily News (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 13 çiriya pêşîn 2022.
  15. ^ "Special Focus Cases". 10 gulan 2005. Ji orîjînalê di 10 gulan 2005 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 23 kanûna paşîn 2021.
  16. ^ Albayrak, Ayla (2 tîrmeh 2012). "Turkey Leader's Meeting with Controversial Kurdish Politician Raises Hopes". WSJ (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 28 çiriya paşîn 2019.
  17. ^ "Turkish parliament strips pro-Kurdish lawmaker of her status". Reuters (bi îngilîzî). 11 kanûna paşîn 2018. Roja gihiştinê 13 çiriya pêşîn 2022.
  18. ^ Keetman, Jan. "10 Jahre Haft für Genfer Ehrenbürgerin Leyla Zana". St. Galler Tagblatt (bi almanî). Roja gihiştinê 13 çiriya pêşîn 2022.
  19. ^ "Turkey gives Kurdish MP Leyla Zana 10-year sentence". BBC News (bi îngilîziya brîtanî). 24 gulan 2012. Roja gihiştinê 13 çiriya pêşîn 2022.
  20. ^ "Turkish prosecutor seeks political ban on 687 pro-Kurdish politicians". www.duvarenglish.com (bi tirkî). 18 adar 2021. Roja gihiştinê 19 adar 2021.
  21. ^ "Kurdish Spokesperson and EUTCC Patron Leyla Zana Convicted to Ten Years in Prison by a Turkish Court". European Union Turkey Civic Commission. 6 kanûna pêşîn 2008. Ji orîjînalê di 5 adar 2012 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 4 tîrmeh 2012.
  22. ^ "Leyla Zana sentenced to prison". Human Rights House Foundation (bi îngilîziya amerîkî). 31 tîrmeh 2009. Roja gihiştinê 28 sibat 2020.
  23. ^ "Kurdish Yargıtay Leyla Zana'nın hapis cezasını bozdu". Radikal. 21 hezîran 2011. Roja gihiştinê 26 kanûna paşîn 2014.
  24. ^ admin (16 kanûna pêşîn 2014). "Leyla Zana". Wir Frauen (bi almanî). Roja gihiştinê 26 çiriya paşîn 2024.
  25. ^ Keetman, Jan (24 gulan 2012). "Leyla Zana erneut zu zehn Jahren Haft verurteilt". St. Galler Tagblatt (bi almanî). Roja gihiştinê 26 çiriya paşîn 2024.
  26. ^ medya, eylul (21 adar 2024). "Leyla Zana calls for peace, political autonomy at historic Newroz celebrations in Diyarbakır". Medya News (bi îngilîziya brîtanî). Roja gihiştinê 26 çiriya paşîn 2024.
  27. ^ "Leyla Zana – die Symbolfigur der Kurden". www.wlz-online.de (bi almanî). 29 tebax 2015. Roja gihiştinê 26 çiriya paşîn 2024.
  28. ^ "Leyla Zana sentenced to prison". Human Rights House Foundation (bi îngilîziya amerîkî). 17 nîsan 2010. Roja gihiştinê 26 çiriya paşîn 2024.
  29. ^ "Kurdische Abgeordnete Leyla Zana verliert Mandat – DW – 12.01.2018". dw.com (bi almanî). Roja gihiştinê 26 çiriya paşîn 2024.
  30. ^ "Eyaletlere bölünme zamanı gelmiştir - Sondakika Haberler". CNN TÜRK (bi tirkî). 11 kanûna pêşîn 2018. Roja gihiştinê 26 çiriya paşîn 2024.
  31. ^ "Bruno Kreisky Menschenrechtspreis". www.kreisky.org. Roja gihiştinê 28 sibat 2020.
  32. ^ Keetman, Jan. "10 Jahre Haft für Genfer Ehrenbürgerin Leyla Zana". St.Galler Tagblatt (bi almanî). Roja gihiştinê 28 sibat 2020.
  33. ^ "Jahre 1995". www.aachener-friedenspreis.de. Ji orîjînalê di 28 sibat 2020 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 28 sibat 2020.
  34. ^ "A Kurdish MP Leyla Zana in Prison". Bianet. Roja gihiştinê 8 sibat 2020.

Girêdanên derve

biguhêre
 
Li Wikimedia Commons medyayên di warê Leyla Zana de hene.
  • CILDEKT Komîteya Navnetewî ya Azadkirina parlamenterên kurd li Tirkiyeyê ku girtî ne
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Leyla_Zana&oldid=1878748" hatiye standin.