Elfubêy erebîy zimanî kurdî
Ev gotar bi zaravayê soranî hatiye nivîsandin û bi zaravayên din ên zimanê kurdî jî heye: Bi kurdiya bakûrî (kurmancî): Alfabeya kurdî ya erebî Ji bo malpera soranî, binêre: Wîkîpediya Kurdiya Soranî. Ji bo lîsteya gotarên bi soranî-latînî jî binêre Gotara bi soranî. |
Elfubêy erebîy zimanî kurdî ke zortir be nawî elfubêy soranî nasrawe sîstemêkî nûsîne ke bo nûsînî zimanî kurdî kellkî lêwerdegîrê u le elfubêy erebî kewtotewe.
ElfubêBiguherîne
Her wekû elfubêy erebî em elfobêyeş le rastewe bo çep denûsrê. Kêsimî pîtekan besrawe be şwênekey le naw wişe da: tenya (eger be pîtekanî pêş u paşî xoy nelikabê), sereta (eger be pîtî paş xoy likabê), nawîn (eger be pîtekanî pêş u paşî xoy likabê) u kota (eger be pîtî pêş xoy likabê), hendêk pît hen be wişey paş xoyan nalikên boye natwanin kêsimî sereta u nawînyan hebê. Bo em pîtane le sereta da le kêsimî tenya u le nawîn da le kêsimî kota kellk werdegîrê. Em pîtane birîtîn le: ا، د، ر، ڕ، ز، ژ، و، ۆ، وو، ە.
Naw | Be elfubêyî latînî | IPA | Kêsimekanî pît | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Kota | Nawîn | Sereta | Tenya | |||
Hemza | (') | /ʔ/ | ﺊ | ـئـ | ﺋ | ﺉ |
Elif | A a | /aː/ | ﺎ | ﺎ | ئا | ﺍ |
Bê | B b | /b/ | ـب | ـبـ | ﺑ | ب |
Pê | P p | /p/ | ـپ | ـپـ | ﭘ | پ |
Tê | T t | /t/ | ـت | ـتـ | ﺗ | ﺕ |
Cê | C c | /d͡ʒ/ | ﺞ | ـجـ | ﺟ | ﺝ |
Çê | Ç ç | /t͡ʃ/ | ﭻ | ـچـ | ﭼ | ﭺ |
Ḧê | (Ḧ ḧ) | /h/ | ﺢ | ـحـ | ﺣ | ﺡ |
Xê | X x | /x/ | ﺦ | ـخـ | ﺧ | ﺥ |
Dal | D d | /d/ | ـد | ـد | ﺩ | ﺩ |
Rê | R r | /ɾ/ | ـر | ـر | ﺭ | ﺭ |
Rêy qellew | - | /r/ | ـڕ | ـڕ | ڕ | ڕ |
Zê | Z z | /z/ | ـز | ـز | ﺯ | ﺯ |
Jê | J j | /ʒ/ | ـژ | ـژ | ژ | ژ |
Sîn | S s | /s/ | ـس | ـسـ | ﺳ | ﺱ |
Şîn | Ş ş | /ʃ/ | ـش | ـشـ | ﺷ | ﺵ |
'eyn | (') | /ʕ/ | ﻊ | ـعـ | ﻋ | ﻉ |
Ẍeyn | (Ẍ ẍ) | /ɣ/ | ﻎ | ـغـ | ﻏ | ﻍ |
Fê | F f | /f/ | ـف | ـفـ | ﻓ | ﻑ |
Vê | V v | /v/ | ـڤ | ـڤـ | ﭬ | ڤ |
Qaf | Q q | /q/ | ـق | ـقـ | ﻗ | ﻕ |
Kaf | K k | /k/ | ـک | ـکـ | ﮐ | ک |
Gaf | G g | /ɡ/ | ـگ | ـگـ | ﮔ | گ |
lam | L l | /l/ | ـل | ـلـ | ﻟ | ﻝ |
Lamî qellew | - | /ɬ/ | ـڵ | ـڵـ | ڵـ | ڵ |
Mîm | M m | /m/ | ـم | ـمـ | ﻣ | ﻡ |
Nûn | N n | /n/ | ـن | ـنـ | ﻧ | ﻥ |
Waw | W w / U u | /w/, /u/ | ـو | ـو | و | ﻭ |
Berî krawe | O o | /oː/ | ـۆ | ـۆ | ئۆ | ﯙ |
Wawî qûçaw | Û û | /uː/ | ـوو | ـوو | ئوو | وو |
Hê | H h | /h/ | ﮭ | ﮭ | ﮪ | ﮪ |
Ser | E e | /æ/ | ـە | ـە | ئە | ە |
Yê | Y y / Î î | /j/, /iː/ | ﯽ | ـیـ | ﻳ | ﻯ |
Jêrî krawe | Ê ê | /j/, /eː/ | ـێ | ـێـ | ئێـ | ێ |
Pîtekanî tirBiguherîne
Cige lem pîtane ke leserê amajeyan pêkrawe, hendêk pîtî tirîş hen ke kellkyan lêwerdegîrê bo nûsînî zimanî kurdî be elfubêy erebî.
Pîtekanî nawçeyîBiguherîne
Zorbey em pîtane le kurdîy nawendî da nîn (cige le pîtî ڏ) u taybet be şêwezarekanî tirî zimanî kurdîn. Em pîtane birîtîn le:
- ڏ - Em pîte taybete be şêwezarî kurdî hewramî u dengêkî heye le nêwan dû pîtî d u w. Le hendêk le binşêwezarekanî kurdîy nawendî da wekû erdelanî em denge heye. Derbirrînî em pîte be pîtî d manay wişe nagorrê. [1]
- ص - Em pîte bekemî le naw nûsrawekanî kurdîy nawendî da debînrê. Derbirrînî em pîte legell pîtî sîn (س) cyawaze u ziyatir le pîtî sadî (ص) zimanî erebî deçê. Jimarey em wişaney ke le kurdîy nawendî da em pîteyan têdaye keme (wekû set, seg u ...) belam le naw kurdîy bakûrî da zore u tenanet derbirrînekey be pîtî «س» manay wişe degorrê. [2][1]
- ۊ - Em pîte bizwêne u taybete be şêwezarî kurdîy başûrî. Le kurdîy başûrî da bizwênêkî tirîş heye [3] u zorbey ew wişaney le kurdîy bakûrî u nawendî da «وو»yan têdaye, le kurdîy başûrî da debine «ۊ». Le hendêk le binşêwezarekanî kurdîy bakûrîş da em denge heye. Leber nebûnî em bizwêne le naw kurdîy nawendî da zor caran em pîte be dû pîtî «وی» nîşan deden bo wêne wişey «دوور» le kurdîy başûrî da «دویر» denûsn eger nenûsn «دۊر». Le elfubêy yekgirtû da pîtî «Ù ù» bo em bizwêne dabîn krawe.
Pîtekanî cêgorkrawBiguherîne
- ڒ - Wêneyekî tirî pîtî «ڕ»ye u pêş bawbûnî «ڕ» lem pîte kellk werdegîra bellam leber wêkçûnî legell pîtî «ژ», pîtî «ڕ» cêgay em pîtey girtewe.
Pîtekanî nabawBiguherîne
- ۇ - Lem pîte mamosta Hejar le wişedanî Henbane borîne da le cyatî pîtî «وو» (wawî qûçaw) kellkî wergirtuwe.[3]
- و͞ - Em pîte pêşniyarî korrî zaniyarî kurd bû[2] bo pîtî «وو» bellam baw nebû u neytwanî cêgay û bigirêtewe.
- ی͞ - Em pîte pêşniyarî korrî zaniyarî kurd bû[2] bo pîtî «ی» (î) belam baw nebû u neytwanî cêgay î bigirêtewe.
Naw | Be elfubêyî latînî | IPA | Kêsimekanî pît | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Kota | Nawîn | Sereta | Tenya | |||
Rêy qellew | (rr) | /r/ | ـڒ | ـڒ | ڒ | ڒ |
- | - | - | ـڏ | ـڏ | ڏ | ڏ |
Sad | - | /sˤ/ | ـص | ـصـ | ﺻ | ﺹ |
- | - | /ʉː/ | ـۊ | ـۊ | ۊ | ۊ |
Wawî qûçaw | Û û | /uː/ | ـۇ | ـۇ | ۇ | ﯗ |
Wawî qûçaw | Û û | /uː/ | ـو͞ | ـو͞ | و͞ | و͞ |
Jêrî dakişaw | Î î | /iː/ | ـی͞ | ـی͞ـ | ئی͞ـ | ی͞ |
BizwênekanBiguherîne
Le elfubêy kurdî da be pêçewaney elfubêy erebî ke bizwênekan nîşan nadrên yan zor be natewawî nîşan dedrên, bo bizwênekanîş pîtî taybet dabîn krawn u eme gewretirîn hevyazîy elfubêy kurdiye beser em elfubêyaney ke le elfubêyî erebî kewtûnetewe.
Bizwêne kurtekanBiguherîne
Pît | Naw | Be elfubêyî latînî | IPA |
---|---|---|---|
ە | Ser | E e | /æ/ |
و | Ber | U u | /ʊ/ |
Bizwêne drêjekanBiguherîne
Pît | Naw | Be elfubêyî latînî | IPA |
---|---|---|---|
ا | Elif | A a | /aː/ |
ۆ | Berî krawe | O o | /oː/ |
وو | Wawî qûçaw | Û û | /uː/ |
ی | jêrî dakişaw | Î î | /iː/ |
ێ | jêrî krawe | Ê ê | /eː/ |
Rêzbendî pîtekanBiguherîne
Rêzbendî pîtekan u şwênî taybetiyan le elfubêy kurdî da ta êsta be cwanî rûn nebotewe u her kes be corêkî pîtekanî rêz kirduwe. Le xwarewe pêristêk le rêzbendî elfubêy kurdî le naw nûseranî wişename kurdiyekanewe hatuwe.
- Ferhengî Xallî mamosta şêx Mihemed Xall: ا، ب، پ، ت، ج، چ، ح، خ، د، ر، ز، ژ، س، ش، ع، غ، ف، ڤ، ق، ک، گ، ل، م، ن، و، ھ، ی[4]
- Qamûsî zimanî kurdîy Ebdurrehman Zebîhî: ء، ا، ب، پ، ت، ج، چ، ح، خ، د، ر، ڒ، ز، ژ، س، (ص)، ش، ع، غ، ف، ڤ، ق، ک، گ، ل، ڵ، م، ن، و، ۆ، و͞، ھ، ە، ی، ێ، ی͞[2]
- Henbane borîney mamosta Hejar: ﺋ، ب، پ، ت، ج، چ، ح، خ، د، ر، ڒ، ز، ژ، س، ش، ع، غ، ف، ڤ، ق، ک، گ، ل، ڵ، م، ن، و، ۆ، ھ، ی، ێ[3]
Nawî pîtekanBiguherîne
Nawî pîtekanî elfubêy kurdî le nawî pîtekan le elfubêy erebî da kewtûnetewe u tenya kemêk cyawaziyan heye bem core:
- Ew nawaney ke le elfubêy erebî da be «a'» kotayiyan dê, le elfubêî kurdî da debine «ê»؛ wekû pîtî «b» ke le erebî da nawî «ba'»e bellam le kurdî da «bê». Em pîtane birîtîn le: ب، ت، ح، خ، ر، ز، ف، ھ، ی.
- Bo hendêk lew pîtaney ke taybet be zimanî kurdîn u le elfubêy erebî da nîn le rûy pîtî pêşewey nawyan lênawe. wekû pîtî «چ» ke le rûy pîtî pêşewey «ج» (cîm) nawyan nawe «çîm». Em pîtane birîtîn le: پ، چ، ژ، ڤ، گ.
- Bo nawî hendêkî tirîş lew pîtaney ke taybet be zimanî kurdîn u le elfubêy erebî da nîn ta êsta kodengiyek niye u nawekanyan be cwanî rûn nebotewe. Em pîtane birîtîn le: ڕ، ڵ، ۆ، وو، ێ.
Le sîstemî yûnîkod daBiguherîne
Pît | Nawî yûnîkod | Jimarey yûnîkod | Pît | Nawî yûnîkod | Jimarey yûnîkod |
---|---|---|---|---|---|
ئ | Yeh with Hamza above | 0626 | غ | Ghain | 063A |
ا | Alef | 0627 | ف | Feh | 0641 |
ب | Beh | 0628 | ڤ | Veh | 06A4 |
پ | Peh | 067E | ق | Qaf | 0642 |
ت | Teh | 062A | ک | Keheh | 06A9 |
ج | Jeem | 062C | گ | Gaf | 06AF |
چ | Tcheh | 0686 | ل | Lam | 0644 |
ح | Hah | 062D | ڵ | Lam with small V | 06B5 |
خ | Khah | 062E | م | Meem | 0645 |
د | Dal | 062F | ن | Noon | 0646 |
ر | Reh | 0631 | و | Waw | 0648 |
ڕ | Reh with small V below | 0695 | ۆ | Oe | 06C6 |
ز | Zain | 0632 | ھ | Heh Doachashmee | 06BE |
ژ | Jeh | 0698 | ە | Ae | 06D5 |
س | Seen | 0633 | ی | Farsi Yeh | 06CC |
ش | Sheen | 0634 | ێ | Yeh with small V | 06CE |
ع | Ain | 0639 |
JimarekanBiguherîne
Le elfubêy erebî zimanî kurdî da bo nûsînî jimarekan le jimarekanî erebî rojhellatî kellk werdegîrê. le jêrewe pêristî jimarekan u nawekanyan le naw şêwezarekanî zimanî kurdî da hatuwe.
Jimare | Be kurdîy bakûrî | Be kurdîy nawendî | Be kurdîy başûrî | Be kurdîy hewramî |
---|---|---|---|---|
٠ | sifir | sifir | sifir | sifir |
۱ | yek, êk | yek | yek, yeg, yey | yek, yo |
۲ | dû | dû | di, do | dwe, dwê |
٣ | sê | sê | sê | yere, yerê |
٤ | çar | çwar | çwar | çwar |
٥ | pênc | pênc | penc | penc |
٦ | şeş | şeş | şeş | şeş |
٧ | heft | hewt | heft | hewt |
٨ | heşt | heşt | heşt | heşt |
٩ | neh | no | nû | no |
۱٠ | deh | de | de | de |
Emaneş bibîneBiguherîne
PerawêzekanBiguherîne
SerçawekanBiguherîne
- Zebîhî, Ebdurrehman, qamûsî zimanî Kurdî, Wirmê, nawendî billawkirdinewey ferheng u edebiyatî Kurdî, 1367
- ابراهیمپور، محمدتقی، واژهنامه فارسی-کردی، تهران، انتشارات ققنوس، ١٣٧٣
- Hejar, Henbane borîne, Taran, çapemenî srûş, 1388, ISBN 978-964-376-516-3
- Nanewazade, Elî, ferhengî Kurdî herman, Hewlêr, dezgay çap u billawkirdinewey mukiryanî, 2005