Elfubêy erebîy zimanî kurdî

Wêneyek le nûsraweyek be elfubêy erebîy zimanî kurdî

Elfubêy erebîy zimanî kurdî ke zortir be nawî elfubêy soranî nasrawe sîstemêkî nûsîne ke bo nûsînî zimanî kurdî kellkî lêwerdegîrê u le elfubêy erebî kewtotewe.

Elfubê

Her wekû elfubêy erebî em elfobêyeş le rastewe bo çep denûsrê. Kêsimî pîtekan besrawe be şwênekey le naw wişe da: tenya (eger be pîtekanî pêş u paşî xoy nelikabê), sereta (eger be pîtî paş xoy likabê), nawîn (eger be pîtekanî pêş u paşî xoy likabê) u kota (eger be pîtî pêş xoy likabê), hendêk pît hen be wişey paş xoyan nalikên boye natwanin kêsimî sereta u nawînyan hebê. Bo em pîtane le sereta da le kêsimî tenya u le nawîn da le kêsimî kota kellk werdegîrê. Em pîtane birîtîn le: ا، د، ر، ڕ، ز، ژ، و، ۆ، وو، ە.

Naw	Be elfubêyî latînî	IPA	Kêsimekanî pît
			Kota	Nawîn	Sereta	Tenya
Hemza	(')	/ʔ/	ﺊ	ـئـ	ﺋ	ﺉ
Elif	A a	/aː/	ﺎ	ﺎ	ئا	ﺍ
Bê	B b	/b/	ـب	ـبـ	ﺑ	ب
Pê	P p	/p/	ـپ	ـپـ	ﭘ	پ
Tê	T t	/t/	ـت	ـتـ	ﺗ	ﺕ
Cê	C c	/d͡ʒ/	ﺞ	ـجـ	ﺟ	ﺝ
Çê	Ç ç	/t͡ʃ/	ﭻ	ـچـ	ﭼ	ﭺ
Ḧê	(Ḧ ḧ)	/h/	ﺢ	ـحـ	ﺣ	ﺡ
Xê	X x	/x/	ﺦ	ـخـ	ﺧ	ﺥ
Dal	D d	/d/	ـد	ـد	ﺩ	ﺩ
Rê	R r	/ɾ/	ـر	ـر	ﺭ	ﺭ
Rêy qellew	-	/r/	ـڕ	ـڕ	ڕ	ڕ
Zê	Z z	/z/	ـز	ـز	ﺯ	ﺯ
Jê	J j	/ʒ/	ـژ	ـژ	ژ	ژ
Sîn	S s	/s/	ـس	ـسـ	ﺳ	ﺱ
Şîn	Ş ş	/ʃ/	ـش	ـشـ	ﺷ	ﺵ
'eyn	(')	/ʕ/	ﻊ	ـعـ	ﻋ	ﻉ
Ẍeyn	(Ẍ ẍ)	/ɣ/	ﻎ	ـغـ	ﻏ	ﻍ
Fê	F f	/f/	ـف	ـفـ	ﻓ	ﻑ
Vê	V v	/v/	ـڤ	ـڤـ	ﭬ	ڤ
Qaf	Q q	/q/	ـق	ـقـ	ﻗ	ﻕ
Kaf	K k	/k/	ـک	ـکـ	ﮐ	ک
Gaf	G g	/ɡ/	ـگ	ـگـ	ﮔ	گ
lam	L l	/l/	ـل	ـلـ	ﻟ	ﻝ
Lamî qellew	-	/ɬ/	ـڵ	ـڵـ	ڵـ	ڵ
Mîm	M m	/m/	ـم	ـمـ	ﻣ	ﻡ
Nûn	N n	/n/	ـن	ـنـ	ﻧ	ﻥ
Waw	W w / U u	/w/, /u/	ـو	ـو	و	ﻭ
Berî krawe	O o	/oː/	ـۆ	ـۆ	ئۆ	ﯙ
Wawî qûçaw	Û û	/uː/	ـوو	ـوو	ئوو	وو
Hê	H h	/h/	ﮭ	ﮭ	ﮪ	ﮪ
Ser	E e	/æ/	ـە	ـە	ئە	ە
Yê	Y y / Î î	/j/, /iː/	ﯽ	ـیـ	ﻳ	ﻯ
Jêrî krawe	Ê ê	/j/, /eː/	ـێ	ـێـ	ئێـ	ێ

Pîtekanî tir

Cige lem pîtane ke leserê amajeyan pêkrawe, hendêk pîtî tirîş hen ke kellkyan lêwerdegîrê bo nûsînî zimanî kurdî be elfubêy erebî.

Pîtekanî nawçeyî

Zorbey em pîtane le kurdîy nawendî da nîn (cige le pîtî ڏ) u taybet be şêwezarekanî tirî zimanî kurdîn. Em pîtane birîtîn le:

• ڏ - Em pîte taybete be şêwezarî kurdî hewramî u dengêkî heye le nêwan dû pîtî d u w. Le hendêk le binşêwezarekanî kurdîy nawendî da wekû erdelanî em denge heye. Derbirrînî em pîte be pîtî d manay wişe nagorrê.
• ص - Em pîte bekemî le naw nûsrawekanî kurdîy nawendî da debînrê. Derbirrînî em pîte legell pîtî sîn (س) cyawaze u ziyatir le pîtî sadî (ص) zimanî erebî deçê. Jimarey em wişaney ke le kurdîy nawendî da em pîteyan têdaye keme (wekû set, seg u ...) belam le naw kurdîy bakûrî da zore u tenanet derbirrînekey be pîtî «س» manay wişe degorrê.
• ۊ - Em pîte bizwêne u taybete be şêwezarî kurdîy başûrî. Le kurdîy başûrî da bizwênêkî tirîş heye u zorbey ew wişaney le kurdîy bakûrî u nawendî da «وو»yan têdaye, le kurdîy başûrî da debine «ۊ». Le hendêk le binşêwezarekanî kurdîy bakûrîş da em denge heye. Leber nebûnî em bizwêne le naw kurdîy nawendî da zor caran em pîte be dû pîtî «وی» nîşan deden bo wêne wişey «دوور» le kurdîy başûrî da «دویر» denûsn eger nenûsn «دۊر». Le elfubêy yekgirtû da pîtî «Ù ù» bo em bizwêne dabîn krawe.

Pîtekanî cêgorkraw

• ڒ - Wêneyekî tirî pîtî «ڕ»ye u pêş bawbûnî «ڕ» lem pîte kellk werdegîra bellam leber wêkçûnî legell pîtî «ژ», pîtî «ڕ» cêgay em pîtey girtewe.

Pîtekanî nabaw

• ۇ - Lem pîte mamosta Hejar le wişedanî Henbane borîne da le cyatî pîtî «وو» (wawî qûçaw) kellkî wergirtuwe.
• و͞ - Em pîte pêşniyarî korrî zaniyarî kurd bû bo pîtî «وو» bellam baw nebû u neytwanî cêgay û bigirêtewe.
• ی͞ - Em pîte pêşniyarî korrî zaniyarî kurd bû bo pîtî «ی» (î) belam baw nebû u neytwanî cêgay î bigirêtewe.

Naw	Be elfubêyî latînî	IPA	Kêsimekanî pît
			Kota	Nawîn	Sereta	Tenya
Rêy qellew	(rr)	/r/	ـڒ	ـڒ	ڒ	ڒ
-	-	-	ـڏ	ـڏ	ڏ	ڏ
Sad	-	/sˤ/	ـص	ـصـ	ﺻ	ﺹ
-	-	/ʉː/	ـۊ	ـۊ	ۊ	ۊ
Wawî qûçaw	Û û	/uː/	ـۇ	ـۇ	ۇ	ﯗ
Wawî qûçaw	Û û	/uː/	ـو͞	ـو͞	و͞	و͞
Jêrî dakişaw	Î î	/iː/	ـی͞	ـی͞ـ	ئی͞ـ	ی͞

Bizwênekan

Le elfubêy kurdî da be pêçewaney elfubêy erebî ke bizwênekan nîşan nadrên yan zor be natewawî nîşan dedrên, bo bizwênekanîş pîtî taybet dabîn krawn u eme gewretirîn hevyazîy elfubêy kurdiye beser em elfubêyaney ke le elfubêyî erebî kewtûnetewe.

Bizwêne kurtekan

Pît	Naw	Be elfubêyî latînî	IPA
ە	Ser	E e	/æ/
و	Ber	U u	/ʊ/

Bizwêne drêjekan

Pît	Naw	Be elfubêyî latînî	IPA
ا	Elif	A a	/aː/
ۆ	Berî krawe	O o	/oː/
وو	Wawî qûçaw	Û û	/uː/
ی	jêrî dakişaw	Î î	/iː/
ێ	jêrî krawe	Ê ê	/eː/

Rêzbendî pîtekan

Rêzbendî pîtekan u şwênî taybetiyan le elfubêy kurdî da ta êsta be cwanî rûn nebotewe u her kes be corêkî pîtekanî rêz kirduwe. Le xwarewe pêristêk le rêzbendî elfubêy kurdî le naw nûseranî wişename kurdiyekanewe hatuwe.

1. Ferhengî Xallî mamosta şêx Mihemed Xall: ا، ب، پ، ت، ج، چ، ح، خ، د، ر، ز، ژ، س، ش، ع، غ، ف، ڤ، ق، ک، گ، ل، م، ن، و، ھ، ی
2. Qamûsî zimanî kurdîy Ebdurrehman Zebîhî: ء، ا، ب، پ، ت، ج، چ، ح، خ، د، ر، ڒ، ز، ژ، س، (ص)، ش، ع، غ، ف، ڤ، ق، ک، گ، ل، ڵ، م، ن، و، ۆ، و͞، ھ، ە، ی، ێ، ی͞
3. Henbane borîney mamosta Hejar: ﺋ، ب، پ، ت، ج، چ، ح، خ، د، ر، ڒ، ز، ژ، س، ش، ع، غ، ف، ڤ، ق، ک، گ، ل، ڵ، م، ن، و، ۆ، ھ، ی، ێ

Nawî pîtekan

Nawî pîtekanî elfubêy kurdî le nawî pîtekan le elfubêy erebî da kewtûnetewe u tenya kemêk cyawaziyan heye bem core:

• Ew nawaney ke le elfubêy erebî da be «a'» kotayiyan dê, le elfubêî kurdî da debine «ê»؛ wekû pîtî «b» ke le erebî da nawî «ba'»e bellam le kurdî da «bê». Em pîtane birîtîn le: ب، ت، ح، خ، ر، ز، ف، ھ، ی.
• Bo hendêk lew pîtaney ke taybet be zimanî kurdîn u le elfubêy erebî da nîn le rûy pîtî pêşewey nawyan lênawe. wekû pîtî «چ» ke le rûy pîtî pêşewey «ج» (cîm) nawyan nawe «çîm». Em pîtane birîtîn le: پ، چ، ژ، ڤ، گ.
• Bo nawî hendêkî tirîş lew pîtaney ke taybet be zimanî kurdîn u le elfubêy erebî da nîn ta êsta kodengiyek niye u nawekanyan be cwanî rûn nebotewe. Em pîtane birîtîn le: ڕ، ڵ، ۆ، وو، ێ.

Le sîstemî yûnîkod da

Pît	Nawî yûnîkod	Jimarey yûnîkod	Pît	Nawî yûnîkod	Jimarey yûnîkod
ئ	Yeh with Hamza above	0626	غ	Ghain	063A
ا	Alef	0627	ف	Feh	0641
ب	Beh	0628	ڤ	Veh	06A4
پ	Peh	067E	ق	Qaf	0642
ت	Teh	062A	ک	Keheh	06A9
ج	Jeem	062C	گ	Gaf	06AF
چ	Tcheh	0686	ل	Lam	0644
ح	Hah	062D	ڵ	Lam with small V	06B5
خ	Khah	062E	م	Meem	0645
د	Dal	062F	ن	Noon	0646
ر	Reh	0631	و	Waw	0648
ڕ	Reh with small V below	0695	ۆ	Oe	06C6
ز	Zain	0632	ھ	Heh Doachashmee	06BE
ژ	Jeh	0698	ە	Ae	06D5
س	Seen	0633	ی	Farsi Yeh	06CC
ش	Sheen	0634	ێ	Yeh with small V	06CE
ع	Ain	0639

Jimarekan

Le elfubêy erebî zimanî kurdî da bo nûsînî jimarekan le jimarekanî erebî rojhellatî kellk werdegîrê. le jêrewe pêristî jimarekan u nawekanyan le naw şêwezarekanî zimanî kurdî da hatuwe.

Jimare	Be kurdîy bakûrî	Be kurdîy nawendî	Be kurdîy başûrî	Be kurdîy hewramî
٠	sifir	sifir	sifir	sifir
۱	yek, êk	yek	yek, yeg, yey	yek, yo
۲	dû	dû	di, do	dwe, dwê
٣	sê	sê	sê	yere, yerê
٤	çar	çwar	çwar	çwar
٥	pênc	pênc	penc	penc
٦	şeş	şeş	şeş	şeş
٧	heft	hewt	heft	hewt
٨	heşt	heşt	heşt	heşt
٩	neh	no	nû	no
۱٠	deh	de	de	de

Emaneş bibîne

• Elfubêy Erebî
• Elfubêkanî Kurdî
• Alfabeya kurdî ya erebî
• Alfabeya kurdî ya latînî

Serçawekan

• Zebîhî, Ebdurrehman, qamûsî zimanî Kurdî, Wirmê, nawendî billawkirdinewey ferheng u edebiyatî Kurdî, 1367
• ابراهیم‌پور، محمدتقی، واژه‌نامه فارسی-کردی، تهران، انتشارات ققنوس، ١٣٧٣
• Hejar, Henbane borîne, Taran, çapemenî srûş, 1388, ISBN 978-964-376-516-3
• Nanewazade, Elî, ferhengî Kurdî herman, Hewlêr, dezgay çap u billawkirdinewey mukiryanî, 2005