Mîna

Mîna navê helbestvanekî kurd e.

Mîna
biguhêre

Jiyana wî

Em nizanin ev şairê han kî ye nave wî çiye û xelkê ku ye...Heta niha ti dîrokvanî, nave wî jî wek yê Macin û Sadiq nenivîsiye, belkî helbesten wî jî nedîtiye. Van helbestên han jî min ji wê keşkula bi destnivîs wergirtiye. Wisa tê xwiyakirin ku ev şairê han Kurd e, Mîna leqeba wî ye û ve leqebê di dawiya helbestên xwe de nivîsiye. Dibe ku hevdemê Melayê Bateyî bûye, lê ne dûr e ku hevdemê Ehmedê Xanî, yan Melayê Cizîrî û yê Feqiyê Teyran jî be. Çimkî di navbera nivîsandina wê destnivîsê (1181'e h.) û mirina Ehmedê Xanî de 61 sal hene. Xanî di sala 1119'ê h. de koça dawî kiriye. Her wiha ne dûr e ku Macin, Sadiq û Mensur jî hevçaxên Mîna, Bateyî û Xanî bin yan jî berî wan bin. Her çend Xanî navê wan di Mem û Zînê de neaniye, lê neanîna navê wan di Mem û Zînê de wek yê Bateyî, wisa dide xwiyakirin ku evên han ne berî Xanî bûne, yan jî hevçaxê wî bûne lê wexta Mem û Zîn nivîsandiye, ew ne bi nav û deng bûne. Di dawiyê de em digihîjin wê qenaetê ku di sedê 10 û 11 'ê hicrî de, hûnandina helbestan bi zimanê Kurdî belav bûye. Di Kurdistanê de bi lehca Kurmancî gelek şairen Kurdan helbest nivîsandine, her çi qas gelek helbesten wan wenda bûne jî. Wekî Mîna, Macin, Mensur û Sadiq; helbestên van her çar şairan baştirîn belge ne ku evên han gelek şairên bilind bûne.

Helbesteke Mîna

Metle'ê wechêt hebîba min şefeq jê hate der

Rewneqî da Kohe Qaf alem munewwer bû ji ber

Her kesê wê sa'etê vêran bi dil bikra nezer

Damujêtin têk wucûda wî ji pa ta firqê ser

Lew me dayî îltîfat paşî me jî kirbû hezer

Lew me jî kirbû hezer tirsam bisojit ew bi hal

Ew tecellaya cemala sureta pir xet û xal

Yan ji ber narê fîraqa dilberê be'del wîsal

Lew newêram ez bibînim dilbera şox û şepal

Man ji bo min hesret û nalîn û efxan û keser

Sed keser min jê di dil nalîn ji ber tên bêhisab

Lew ji ber narê evinê cerg û mêlak bûn kebab

Qet nema bêtin ji sîna xebxebê yek qetre ab

Yan ji hewza gerdena zer bêne seyla bê hubab

Bêne ser narê dilê min da nesojitin ceger

Min ceger da sotinê çibkim ku min nayêt ji dest

Lew ku serxoş im ji cama şerbetê roja "eleşt"

Hate seyra qametê ilan ji xemrê bûn di mest

Çûme seyrê ebleqan wan ejderan qelbê me gest

Dil reva bir dilberê dîsa ji min wextê seher

Lew seher dil bir ji min bêhed ve min rabû evîn

Zahirê xeşm û xezeb bû batinê hubb û kenîn

Kes nebû alim bi sirra me li ser rûye zemîn

Lew ku min "Qal û Bela" muhbet viwera bû nihîn

Her ji tesnîfê cemalê sed kitab in min jiber

Min jiber ilmê cemal e lew dibêjim nukteyan

Min wucûd têk ilmêhal e pir ji qewl û sî'xeyan

Sifheya lê "Sad" û "Dal"e merkezêt wan noqteyan

Min dikir bêhed mutale fesi û babêt xemzeyan

Lew mudam her dil bi nal e muhbetê dil kir bi ker

Muhbetê dil mubtela kir mamê bê dil ez xerîb

Agirê eşqê bîna kir pêtiyan da dil ecîb

Eql û me'rîfet reha kir lem'eya husna hebîb

Dîlberê cewr û cefa kir lew bi min xoş in reqîb

Heq bi hubbê dil cela kir lew me dil mesrur e her

Lew me dil mesrûrî hal e daîmen jê têt xûroş

Nazika gerden şemal e hate metle'ê perdepoş

Wê li ser destê piyale gote min wer mey binoş

Ew meya mexmûr e al e min vexwar ex çûm ji hûş

Lew dilê te sed melal e geh cehîm e geh seqer

Ew dilê şubhet cehîme daîmen coşen kelîn

Xemzeyêt yara qedîme sed xedenk lêdan nihîn

Lew mudam ez pir girî me min qewî têşin birin

Eqrebêt ser helqê "Mîm"e deq li xalêt filfilîn

Xemriyên 'enber şemîm e gerdena zer rehguzer

Gerdena zer rehguzar e rebuwara xemrîyan

Şetrî yû belg û guhar e hem refîqêt rîşîyan

Têk û vêk dan hatine xare silsilên lêk aliyan

Sunbulan girtin kenare sef vebestin ef'iyan

Ser milan her lê bihar e kesk û şîn û sor û zer

Kesk û şin û sor û zer tên rîşî yû belg û guhar

Cebhetên sunbul veser tên şubhê cûkanan di xwar

Ew tigel xalan veşer tên ef'iyan girtin kenar

Ce'deyen eswed di ber tên têk ji bala têne xar

Daîmen weqtê seher tên yan kî yan tir jâ bi per

Yan kî yan tîr jê dibarin têne qelban rast û çep

Cumle serpeykan ji nar in pir bi êşan in 'eceb

Wan kemankêş aşikar in Turk û Gurcîn û Ereb

Aşiqan kohvan diyar in lew dinalin bê edeb

Ew elem nayên veşarîn ger ji 'eynan bêt eser

Pir eser kir wan 'iyûnan lew zeîf û zer kirim

Ma bi şemşîrê fîraqê kuştim û ker ker kirim

Ez ti çara hicr û hermana evinê werkirim

Bê dil û sem' û beser hêlam û çû ebter kirim

Mam di tora dûriyê werbûm neşêm jê biçme der

Ez neşêm xelq û reha bim lew qewî heyran im ez

Bendê şeb rengin dihum kuştiyê 'eynan im ez

Ma di medhêt wan sifatan bilbilê xoşxan im ez

Serxoş û mest û xirab û be ser û saman im ez

Dîlbera ebrû-keman dil daye ber tîra Qecer

Min nema dil ya Îlahî her Tu min rizgar bikî

Min ji bada eşq û şewqê serxoş û hûşyar bikî

Min fedayî xakî paya Ehmedê muxtar bikî

Hem di nîva asîtana Mistefa m'şarda bikî

Da ku Mîna şubhê qemtîrê bibête xakî der

Çavkanî

• Şaîrên Klasîk ên Kurd ( Abdulreqîb Yûsuf )--Ji Weşanên Jîna Nû