Keyaniya Gurcistanê

საქართველოს სამეფო
Keyaniya Gurcistanê; საქართველოს სამეფო
Ala	Mertal
	Sirûd: ;
Paytext	Kutaisi; Tbîlîsî ;
Zimanên fermî	zimanê gurcî ;
Zimanên tên bikaranîn	zimanê gurcî; zimanê ermenî; zimanên îranî; Abkhaz; zimanê yewnanî ;
Rêveberî	feudal monarchy
Avakirin
Gelhe

Keyaniya Gurcistanê, wekî Împeratoriya Gurcistanê jî tê zanîn,^[1] keyaniyek Ewrasyayê ya serdema navîn bû ku di dor 1008 PZ de hate damezrandin. Keyanî di serdema key Dawid IV û Şah Tamarê Mezin de ji sedsalên 11an heya 13an digihîje Serdema Zêrîn a hêza xwe yê siyasî û aboriyê. Gurcistan bû yek ji neteweyên sereke yên Rojhilatê Xiristiyan û împeratoriya wê ya pan- Qefqasya^[2] û tora şebekeyên ku ji Ewropaya Rojhilat heta Anatolya û sînorên bakurê Îranê dirêj dibin, di heman demê de milkên olî yên li derve jî diparêzin, wek Keşîşxaneya Xaç li Orşelîmê û Keşîşxaneya Iviron li Yewnanistanê . Ew pêşhatiya dîrokî ya sereke ya Gurcistanê ya îroyîn bû.

Bi çend sedsalan dom kir, keyanî di sedsala 13an de ket bin êrişên Împeratoriya Mongolî, lê di salên 1340an de karî serweriya xwe ji nû ve destnîşan bike. Deh salên paşîn bi Mirina Reş, û her weha gelek êrîşên di bin serokatiya Tîmûrleng de, ku aboriya welêt, nifûs û navendên bajaran wêran kirin, derbas bûn. Rewşa jeopolîtîk a Keyaniyê piştî hilweşîna Bîzans û piştre Împeratoriya Trebzonê ji aliyê Tirkên Osmanî ve xirabtir bû. Di encama van pêvajoyan de, di dawiya sedsala 15an de, Gurcistan veguherî hebûnek perçebûyî. Tevahiya vê rêze bûyeran jî di navbera 1490 û 1493an de bû sedema hilweşîna dawîn a keyaniyê di nav anarşiyê de û di navbera 1490 û 1493 de her yek ji hêla şaxek hevrikê xanedana Bagrationi ve hatin rêvebirin û li pênc mîrekiyên nîv-serbixwe - Odishi, Guria, Abhazya, Svaneti, û Samtskhe.

Yekitîya gurciyan biguhêre

Ji destpêka desthilatdariya Ereban ve, mîrên Gurcistanê hewl didin ku li welêt yekîtiyê pêk bînin. Di sedsala 10an de çar dewletên gurcî yên mezin hebûn: Egrîsî-Ebxazya, Tao-Klardsheti, Kakheti û Heretî. Heretî piştî sala 970î ji aliyê Kaxetiyan ve hatiye dagirkirin. Herdu key di nav Kakheti-Heretia de bûn yek. Wekî din, li Kartliya Jêrîn Mîrnişîna Tiflîsê û Mîrektiya Kartliya Hundir û mîrektî û mîrnişînên piçûktir hebûn.

Xwedîderketina Kartliya Hundir ji ber cihê wê yê navendî û xwedî girîngiyeke sembolîk bû ji ber ku cihê serokê Dêra Gurcistanê tê de bû. Ew bi gelemperî ji hêla mîrekek herêmî ve hate rêvebirin û ji dawiya sedsala 8an ve ji hêla dewletên cîran ve dîsa û dîsa hate zeft kirin.

Lêbelê, dema ku Kakheti piştî ku Hereti zeft kir, tehdîd kir ku dê Kartliya Hundir bi dest bixe, mîrê wê ji padîşahê Tao-Klardscheti, Dawid III, alîkarî xwest, ku paşê Kartliya Hundir dagîr kir bêyî ku Kakheti destwerdanê bike. Kurê wî Bagrat III. Di sala 975an de bû keyê Gurcistanê (wek hikûmdarê Tao-Klardschetia), Kartliya Hundir û di sala 978an de jî şahê Egrîsî-Abxazyayê bû. Bavê wî keyê Tao ma. Bi vî awayî, Gurcistanê piranî yekgirtî bû. Wek Dawid III. Di 1001 de mir, başûrê Tao li gorî peymanek ket destê Bîzansê, bakurê Tao piştî mirina Gurgenê Klardscheti di sala 1008 de bi tevahî ji hêla Keyaniya Gurcistanê ve hate girtin. Di sala 1008an de Bagrat III fetih kir. Kaxetî-Heretya û bi vî awayî hemû dewletên Gurcî yên Xiristiyanî kirin yek.^[3]

Çavkanî biguhêre

^ Chufrin, Gennadiĭ Illarionovich (2001). The Security of the Caspian Sea Region. Stockholm, Sweden: Oxford University Press. r. 282. ISBN 0199250200. Ji orîjînalê di 5 kanûna paşîn 2020 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 29 tebax 2019.
^ Rapp Jr., Stephen H. (2020). "Georgia, Georgians, until 1300". Bi Fleet, Kate (edîtor). Encyclopaedia of Islam, THREE. Brill Online. ISSN 1873-9830. Ji orîjînalê di 4 sibat 2021 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 30 kanûna paşîn 2021. (...) he courageously fought off countless enemies as he reinforced Georgian unity and assembled a pan-Caucasian empire, hence his sobriquet Aġmašenebeli (the builder) (...) The height of the pan-Caucasian rule of the Georgian Bagratids and of the transregional Georgian monastic network is habitually described as Georgia's Golden Age. (...) Internal and external tensions mounted, and the pan-Caucasian empire of the Georgian Bagratids shrank under T'amar's children Giorgi IV Laša (r. 1213–23 C.E.) and Rusudan (r. 1223–45 C.E.).
^ Fähnrich, 1993, S. 122 ff.

[1] Chufrin, Gennadiĭ Illarionovich (2001). The Security of the Caspian Sea Region. Stockholm, Sweden: Oxford University Press. r. 282. ISBN 0199250200. Ji orîjînalê di 5 kanûna paşîn 2020 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 29 tebax 2019.

[2] Rapp Jr., Stephen H. (2020). "Georgia, Georgians, until 1300". Bi Fleet, Kate (edîtor). Encyclopaedia of Islam, THREE. Brill Online. ISSN 1873-9830. Ji orîjînalê di 4 sibat 2021 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 30 kanûna paşîn 2021. (...) he courageously fought off countless enemies as he reinforced Georgian unity and assembled a pan-Caucasian empire, hence his sobriquet Aġmašenebeli (the builder) (...) The height of the pan-Caucasian rule of the Georgian Bagratids and of the transregional Georgian monastic network is habitually described as Georgia's Golden Age. (...) Internal and external tensions mounted, and the pan-Caucasian empire of the Georgian Bagratids shrank under T'amar's children Giorgi IV Laša (r. 1213–23 C.E.) and Rusudan (r. 1223–45 C.E.).

[3] Fähnrich, 1993, S. 122 ff.

[1]

[2]

[3]