Gurcistan

საქართველო
Sakartvelo
Gurcistan
(Ala) (Nîşan)
Sirûda netewî: თავისუფლება
Zimanên fermî	Gurcî
Paytext	Tibîlîsî
Sîstema siyasî	Komar
- Serokdewlet  - Serokwezîr	Salomê Zûrabîşvîlî
Rûerd  - Giştî	69 700 km2
Gelhe  - Giştî  - Berbelavî	3.720.400 (2016) kes 53,4 kes/km2
Serxwebûn	26'ê gulanê , 1918
Dirav	Larî (ლარი)
Dem	+4
Nîşana înternetê	.ge
Koda telefonê	+995

Gurcistan (Curciya jî jê re dibêjin, bi gurcî: საქართველო Sakartvelo) yek ji welatên cîranên Kurdistanê ye. Li Qefqazê, li rojhilata Deryaya Reş e. Li Gurcistanê derdora 48.000 kurd jî dijîn ko pirranî êzîdî in. Rûberê wê nêzîkî 69.700 km² ye û li wir dora 4,7 milyon kesan hene (di sala 2004an de). Paytexta Gurcistanê Tibîlîsî (bi gurcî: თბილისი, Tbilisi).

Nexşeya Gurcistanê

Etîmolojî

 Gotara bingehîn: Navê Gurcistanê

Etnîkî Gurcî ji xwe re dibêjin "Kartvelebi", welatê xwe Sakartvelo û zimanê xwe "Kartuli". Li gorî dîroknivîsên gurcî yên kevn (მამალილილიმობი), bav û kalê Gelê Kartveliyan K'art'los (მარილერი) bû, neviyê Încîl Yafet. Navê Sakartvelo (ღალარი) ji du beşan pêk tê. Koka wê, kartvel-i, niştecihekî herêma navendî-rojhilatê Gurcistanê ya Kartli, an jî Iberia diyar dike ku di çavkaniyên ji Împeratoriya Bîzansê Yewnanistana Kevn (Strabon, Hêrodotos, Plutarch, Homêros û yên din) û Împeratoriya Romê (Titus Livius, Publius Cornelius Tacitus hwd.) Gurciyên Rojhilatî yên destpêkê wekî Îberî binav dikin. (Iberoi li gor hin çavkaniyên Yewnanî) û Gurciyên rojavayî yên wek kolchers. Bi swêdî ji Gurcistanê re berê bi rûsî exonymen jî "Grusien" dihat gotin.

Mîna piraniya gelên xwecihî yên Qefqasyayê, Gurcî jî ne ji komên etnîkî yên sereke yên Ewropa an Asya ne. Zimanê gurcî ne zimanekî Zimanên hind û ewropî, Tirkî, ne jî Semîtî ye. The Ancient Jewish Chronicle of Yosephus Gurciyan wekî Iberes, ku jê re Thobel Tubal jî dihat gotin, binav dike.

Peyvên Gurcistan û Gurcî li Ewropaya Rojava di çend salên navîn salnameyan de têne xuyang kirin. Dîroknivîserê Fransî Jacques de Vitry û gerokê îngilîz John Mandeville nivîsîbûn ku ji Gurciyan re "Gurcî" tê gotin, ji ber ku ew pir qedrê Saint George dikin. Nemaze, di Çile 2004 de welat dest bi bikaranîna ala pênc xaç ku tê de Xaça St. George's dest pê kir. Ala berê li Gurcistanê di sedsala çaremîn de û di serdema navnîşan de dihat bikaranîn.

Dîrok

Padîşahê Gurcistanê Vakhtang VI (1716–1724), zagonsaz û pisporê hiqûqê. Jê re jî tê gotin "Gurcî Justinianus"

Keyaniya Kolxîs, bi qasî ku bi Gurcistana rojava re têkildar e, berî serdema Homêros jî ji hêla Yewnaniyan ve dihat zanîn, di nav tiştên din de çerxa çîrokê ya li ser kevila zêrîn li Kolxîs derbas dibe. Di sedsala 6an a BZ de, Yewnanân li peravên Kolxîsê çend kolonî ava kirin.

Damezrandina dewleteke din a girîng ji bo dîroka Gurcistanê bi navê Iberia Kafkasya dihat naskirin. Paşê welat pêşî di sala 23'an de ji aliyê Împeratoriya Romê ve, piştre jî di sala 265'an de ji aliyê Împeratoriya Farsîyan ve hate dagirkirin.

Gurcistan di sedsala 4ê PZ de Mesîhî bû Sedsala 8'an de, welat di dema Bagratiyan de bû yek ku Gurcistan di vê demêde dibe hêzek mezin a herêmî.

Katarina, prensesa Megrelia, herêmek dîrokî li rojavayê Gurcistanê

Di sibata sala pêş de bi Azerbaycan û Ermenistana îroyîn re Komara Federal a Demokratîk a Transqefqâsyayê ava kirin. Lêbelê, Federasyon piştî sê mehan di gulana 1918an de hate hilweşandin.

Welat ji 26 Gulan 1918 heta 1921 wek Komara Gurcistana Demokratîk serbixwe bû. Di sala 1921'an de Komarê ji aliyê Artêşa Sor ve hat dagirkirin. Di 1936 de bû Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst ya KSSya Gurcistanê li Yekîtiya Sovyet. Di serdema Sovyetê de, Gurcistan bi şeraba xwe navdar bû.

Bi saya avhewaya baş û xwarina baş, ew ji bo betlaneyên Yekîtiya Sovyetê jî cîhek pir populer bû. Li Gurcistana bi bereket, kêmasiya xwarinê tune bû û kêmasiya kelûpelan kêmtir xuya bû ji ber ku rayedarên Sovyetê nekarîn bazara reş a berfireh a hilberîna taybet a tiştên kêm kontrol bikin.

Welat di 1991 de serbixwe bû. Herêmên Ebxazya û Başûrê Alanistanê serxwebûna xwe ji Gurcistanê dixwazin. Di mijdarê de 2003, serokê berê, Eduard Shevardnadze, ji ber xwenîşandanên girseyî yên ku ji ber gumanên sextekarîya hilbijartinê, bûyerek bi navê Şoreşa Gul ji kar hat avêtin. Di hilbijartinên serokatiyê de, di 4ê Çile 2004 de, Mîxaîl Saakaşvîlî bi rêjeya ji sedî 96 ê dengan wek serokomar hat hilbijartin.

Hilbijartinên nû ji bo 5 Çile 2008 hatin gotin. 22 namzed beşdarî hilbijartina serokomariyê bûn. Mikhail Saakashvili bi zêdetirî 1 milyon deng (53,47 %) ji nû ve hat hilbijartin ku ji hevrikê sereke Levan Gatjetjiladze du qat zêdetir bû. Partiya Saakaşvîlî Tevgera Neteweyî ya Yekbûyî jî piraniya xwe di parlamenê de girt.

Têkildarî çend welatên Ewropî ku di sala 2008an de parêzgeha Kosovayê ya veqetandî ya Serbî wek dewletek serbixwe nas kiribûn, komarên Gurcistanê yên veqetandî Ebxazya û Başûrê Alanistanê daxwazên xwe yên serxwebûnê nû kirin.

Şerê li Gurcistanê 2008

 Gotara bingehîn: Şere Gurcistanê 2008an

Di Tebaxa 2008ê de, Şerê Gurcistanê li aliyekî bi Gurcistanê û Rûsya û komarên veqetandî yên Ebxazya û Osetyaya Başûr li aliyê din dest pê kir. Li hember topbarankirina niştecihên Gurcistanê yên li derdora Osetyaya Başûr, Gurcistanê hêzên xwe yên parastinê şandin herêmê. Rûsya ji hêla leşkerî ve piştgirî da Osetyaya Başûr û dema ku komara din a Gurcistanê ya veqetandî Ebxazya jî ket nav pevçûnê, eniya duyemîn hat vekirin. Di 7 Tebax 2008 de, hêzên Gurcistanê êrîşek bi topan a mezin li ser paytexta Osetyaya Başûr Tschinvali pêk anî. Şer bi awayekî fermî ji 8ê tebaxê heta 16ê tebaxa 2008ê dewam kir. Di 2ê çileya pêşîna (December) 2008ê de, Encûmena Yekîtiya Ewropyayê biryar da ku lêpirsînek serbixwe ya rastiyan tayîn bike. Di Şerê Gurcistanê de, lêpirsînê encam da ku Gurcistanê bi êrîşeke ne rewa dest bi şer kiriye.

Gurcistana Hemdem

Di cotmeha 2012 de, hevpeymaniya opozîsyonê Xewna Gurcistan di hilbijartinên parlamenê de bi ser ket. Serok Saakaşvilî qebûl kir ku partiya wî ya desthilatdar di hilbijartinê de têk çû. Di cotmeha 2013an de dîsa hilbijartinên serokatiyê hebûn. Serok Mikhail Saakashvili ji sala 2003 de, ji bo du serdeman, welat birêve birin û nekarî careke din bibe namzed. Ji hilbijartinên parlamenî yên cotmeha 2012 de, welat ji hêla hevpeymaniya "Xewna Gurcistanê" ve, bi serokatiya serokwezîr û milyarder Bidzina Ivanishvili tê birêvebirin. Hilbijartina serokatiyê ji aliyê Giorgi Margvelasjvili, ku berendamê hevpeymaniya desthilatê ya Îvanishvili bû, bi ser ket.

Di cotmeha 2018an de, Gurciyan ji bo şeş salên pêş de serokek nû hilbijart. Namzeda serokkomariya serbixwe Salome Zurabishvili bû yekem seroka jin a Gurcistanê. Serokkomarê wê demê Giorgi Margvelashvili, ji bo carek din namzed nebû û partiya desthilatdar, Xewna Gurcistanê berbijarekî din destnîşan nekir, li şûna wê Xewna Gurcistanê piştgirî da berbijarê serbixwe Zurabishvili. Serokkomar niha tenê xwediyê hêza sembolîk bû. Niha partiya desthilatdar hemû desthilatên siyasî radestî parlemento û serokwezîriyê kiribû. Serokatî bûbû fîgur. Siyaset li Gurcistanê bi giranî bi bandora olîgarş Bidzina Ivanishvili ve tê xuyang kirin. Li pişt perdeyê welat bi rêve dibe. Îvanishvili bi xwe salekê serokwezîrtiyê kir û dema ku di sala 2013an de îstifa kir, kesên ewledar ên xwe di rêveberiyê de wezîfedar kirin.

Siyaset

Rewş

Gurcistan bi nîv-serokatî komar bi Serokê wekî serokê dewletê û Serokwezîr wekî serokê dewletê ye. rêvebir. Serokatî îro tenê xwedî hêzeke sembolîk e. Piştre partiya desthilatdar hemû desthilata siyasî radestî parlemento û serokwezîriyê kir û Serokatî bûye fîgur.

Şaxa rêvebirina desthilatê ji serok û Hikûmeta Gurcistanê pêk tê. Hikûmet ji wezîran pêk tê, bi serokatiya serokwezîr û ji aliyê serokkomar ve tê destnîşankirin. Hêjayî gotinê ye ku wezîrên berevanî û navxwe ne endamên hikûmetê ne, lê rasterast ser bi serokomar in. Giorgi Margvelashvili piştî serketina hilbijartinên serokatiyê yên di Mijdara 2013an de bû serokkomarê Gurcistanê. Têkildarî hilbijartinê, serokwezîrê wê demê Bidzina Ivanishvili îstifa kir û Irakli Gharibashvili wek serokwezîrê nû hat destnîşankirin. wezîr. Di 18 Kanûn 2018 de, Margvelashvili di serokatiyê de ji aliyê Salomé Zurabishvili hate hilbijartin. Serokê Xewna Gurcistanê, Bidzina Ivanishvili, welat li pişt perdeyê birêve dibe. Hêza siyasî ya parlamen û serokwezîr e. Serokatî bûbû fîgur.

Desthilata qanûnî di destê Parlamena Gurcistanê de ye. Parlamen, parlamaneke yekalî ye û 150 endamên wê hene, ku wek cîgir tên naskirin, ji wan 75 endam nûnerên rêjeyî ne û 75 jî bi rêya navçeyên yekalî tên hilbijartin û nûneratiya navçeyên xwe dikin. Endamên parlamenê ji bo heyama çar salan têne hilbijartin. Du blokên partiyan piştî hilbijartinên parlamanî yên 2012an nûnerên xwe ji bo parlamanê hatin hilbijartin: Tevgera Neteweyî ya Yekbûyî (partiya desthilatdar berî hilbijartinê) û Xewna Gurcistan ku di hilbijartinên parlamenê de bi ser ketin. Di 2016 û 2020an de partiya desthilatdar Xewna Gurcistanê di hilbijartinên parlamenê de bi ser ket.

Li ser asta azadiya siyasî ya ku li Gurcistanê serdest e, nêrînên cuda hene. Serokdewletê berê Saakaşvilî di wê baweriyê de bû ku "welat di rê de ye ku bibe 'demokrasiya ewropî'". Freedom House Gurcistanê di nav koma welatên qismî azad de cih digire, ligel welatên mîna wek Ûkrayna, Meksîka û Bosna û Herzegovîna.

Mafên mirovan

Mafên mirovan li Gurcistanê bi Destûra Bingehîn ya welêt tê misoger kirin. Ji bo mafên mirovan Ebxazî ya serbixwe heye ku ji aliyê Parlamena Gurcistanê ve hatiye hilbijartin da ku van mafan bicîh bîne. Gurcistanê di 2005 de Peymana Çarçove ya Konseya Ewropayê ya li ser Kêmarên Neteweyî pejirand. NGO" Tolerans" di rapora xwe ya alternatîf de behsa kêmbûna bilez a hejmara dibistanên Azerbeycanê dike û li ser bûyerên ku li dibistanên Azerbaycanê midûr hatine tayînkirin bêyî ku bi Zimanê Azerî zanibin.

Afîşa hilbijartinê ya bi zimanê Îngilîzî li ser endametiya NATOyê li paytexta Gurcistanê Tbîlîsî.

Parastin

Leşkerên Gurcistanê li helîkoptera êrîşkar modela Mil Mi-8.

Leşkerên Gurcistanê di nav artêş, hêzên esmanî, hêzên taybet û cerdevanên neteweyît dabeş dibe. Berevanî di destpêka salên 1990-an de hate damezrandin û piştre ji yekîneyên Sovyet yên li Gurcistanê mane, milîs komên, û vegerandina personelên leşkerî yên Gurcistanê ji cihên cihê yên di nava artêşa Sovyetê de pêk dihat.

Artêşa Gurcistanê bi giştî ji 32 hezar û 650 kesî pêk tê, ji wan 18 hezar û 993 di hêzên bejayî, 2 hezar û 91 di hêza esmanî, hezar û 350 di hêzên deryayî û 9 hezar û 196 jî di rêvebirî û karmendan da dixebitin.

Karên artêşê di Destûra Bingehîn Gurcistanê, qanûnên parastinê yên welêt û leşkerîya neteweyî stratejî de têne tertîb kirin, û hevkariyên navneteweyî yên ku Gurcistan tê de beşdar dibe. Niha Wezîrê Parastinê Davît Kezeraşvîlî ye. Gurcistan ji 2004 bi serbazên li Iraq beşdar bû, serbazên ku lê jiber Şerê Gurcistanê 2008 hatin birin malê.

Di dirêjahiya serdema serxwebûnê de, sîyaseta derve ya Gurcistanê karekî hevseng bû ku wan dixwest bi cîhana rojava re têkilîyên nêzîk saz bikin û di heman demê de hewl dida ku dengek baş li hember Rûsya biparêze. Gurcistan tevlî 1994 projeya hevpeymaniya leşkerî NATO Hevkariya ji bo Aştiyê bû û ji 2005 de xwest ku bibe endamek tam a NATO. Di meha Çile de 2008, li welêt şêwirdarî referandum hat kirin ku nîşan da ku ji sedî 77 ê gelê Gurcistanê alîgirê endametiya NATOyê ye. Di civîna NATOyê de li Bukreş di nîsana heman salê de, lê belê rêberên NATOyê biryar da ku Gurcistanê bibe endamê yekîtiya parastinê, lê deriyê endamtiya pêşerojê vekirî hişt.

Têkiliyên Navneteweyî

Gurcistan bi welatên cîranên xwe Ermenistan, Azerbeycan û Tirkiye re têkiliyên baş didomîne û bi awayekî aktîf beşdarî rêxistinên herêmî yên wekî Encumena Aborî ya Deryaya Reş û GUAM dibe. Gurcistanê jî bi Japonya, Ûrûguay, Koreya Başûr, Îsraêl, Srî Lanka, Ûkrayna û gelek neteweyên din.

Gurcistan niha ji bo ku bibe endamek tam a hevalbendiya leşkerî NATO dixebite. Di tebaxa 2004 de, plana serîlêdana kesane bi fermî ji NATO re hate şandin. Di 29ê cotmeha heman salê de, Konseya Atlantîka Bakur a NATOyê Plana Çalakiya Hevkariya Kesane (bi navê IPAP) ji Gurcistanê pejirand û derbasî qonaxa duyemîn a entegrasyona Euro-Atlantîk bû. Di sala 2005 de, bi biryara serokkomarê Gurcistanê, Komîsyona Dewletê ji bo pêkanîna Plana Çalakiya Hevkariya Kesane hate damezrandin. Komîsyon bi koordînasyon û şopandina pêkanîna plana çalakiyê hate erkdarkirin. Endamtiya Gurcistanê li NATOyê bûye mijareke sereke ya siyasî li welêt, û yek ji mezintirîn sloganên partiya desthilatdar Tevgera Neteweyî ya Yekbûyî di hilbijartinên serokatiyê yên sala 2008 de endametiya NATOyê ye.

Aborî

Aboriya Gurcistanê bi kevneşopî ji tûrîzm (li herêma Deryaya Reş), çandiniya fêkiyên citrus û tirî pêk tê; kanan (bi manganese û sifir wekî hilberên sereke); û hin hilberandina pîşesazî ya kêm, bi giranî Şarab, metal, makîne, kîmyewî û cûmkerî hilberînin. Welat neçar e ku beşeke mezin ji enerjiya xwe, bi giranî Gaza rondikbar û petrol îthal bike. Tenê hilberîna elektrîkê ya mezin a Gurcistanê bi xwe ji Hîdroelektrîk tê ku mezintirîn santrala elektrîkê, Bendava Îngurî, %46 ji hilberîna enerjiyê ya welat pêk tîne.

Dewleta Gurcistanê ji ber pirsgirêkên berhevkirina bac xwedan kêmasiya bûdceyê mezin e, û welat jî ji kêmbûna hin enerjiyê dikişîne. Tora elektrîkê hate taybet kirin 1998 û dabînkirina elektrîkê baştir bûye lê dîsa jî qutkirinên dûbare pirsgirêkek cidî ye. Welat bi hêviyê li rêyek nû ya veguhestina navneteweyî ya di nav benderên Deryaya Reş ên Potî û Batûmî de ye. Ji ber bêkarîya zêde ya li welatê xwe, beşeke mezin ji nifûsa Gurcistanê li Rûsyayê dixebitin. Ev ji bo aboriya Gurcistanê pir girîng e.

Di deh salên dawî de alozî derbas bû, bi pevçûnên navxweyî û nakokiya bi Rûsyayê re ji aliyê aborî ve welatek giran bû. Di van salên dawî de, rewşa siyasî ya li welêt aram bûye û bi vî awayî aborî jî baştir bûye. Her çend îro Gurcistan aramtir e jî, herêma ji aliyê aborî ve girîng Ebxazya li bakurê rojavayê welêt ji aliyê hikûmeta Tbîlîsî ve nayê kontrolkirin. Abhazya di dema şerê navxweyî de ji Gurcistanê veqetiya. Herikîna penaberan a navxweyî ya mezin a ku bi şer ve girêdayî ye, aboriya jixwe tengavbûyî jî dixe ceribandinê.

Erdnîgarî

Svaneti, herêmeke çiyayî li bakurê rojavayê Gurcistanê.

Gudauri, havîngeheke werzîşê ya zivistanê li bakurê rojhilatê welêt.

Batumi li Gurcistanê li ber Deryaya Reş.

Gurcistan li rojavayê Qefqasya di navbera Qefkesya Mezin li bakur û Qefkesya Biçûk li başûr de ye. Welat peravê ber bi Deryaya Reş li rojava ye. Rûbera wê 69 875 km² ye. Li ser wê yekê ku sînorê di navbera parzemînan Ewropa û Asyayê de li ku derê bê xêzkirin, hin nakokî hene û bi vî rengî Gurcistan dikare wekî aîdê Ewropayê were navnîş kirin an Asya an di navbera parzemînan de parvekirî.

Gurcistan ji aliyê peyzajên çiyayî ve serdest e. Sînorê bi Rûsya re li bakur dişopîne qûntara çiya Qefqasya Mezin, ku jê çend rêze çiyayên jêrîn li başûr dirêj dibin. Deşta navendî Kartli van çiyayan ji zincîra paralel Qefkesya Piçûk ber bi başûr ve, ku bi Azerbaycan, Ermenistan û Tirkiye veqetîne.

Zincîre çiya Liçî welat dike beşê rojhilat û rojava. Li herêma Deryaya Reş ber bi rojava ve marşok Deşta Colchid heye. Parçeyê bakur-rojavayê welêt, di navbera Kafkasya Mezin û Deryaya Reş de, ji Ebxazya pêk tê. Li rojhilatê Abhazyayê herêma veqetandî Svanetî ye. Li rojhilat, çemê Kura bi şebek diherike, di nav wan de ji paytext Tiflîsê re derbas dibe, û dûv re di beşên başûrê rojhilatê welêt re berdewam dike berî ku di nav rêzek geliyan re diherike Azerbaycan.

Li Kafkasya Mezin çend lûtk hene ku ji 5 000 metreyan derbas dibin. Çiyayê herî bilind ê Gurcistanê Shchara bi bilindahiya 5 201 metre ye (lûtke bi xwe li Rûsyayê ye); ya duyemîn a herî bilind Dzjanga ye û 5 051 metre ji asta deryayê bilind e. Çiyayên din ên ku li ber xwe didin ev in Kazbek bi 5 047 metre, Tetnuldî (4 974 m), Pik Şota Rustavelî (4 960 m), Mta Uşba (4 710 m) û Ailama (4 525 m). Ji çiyayên behskirî tenê Kazbek xwedî eslê volkanîk ye. Qada di navbera Kazbek û Shchara de (dûrahiya bi qasî 200 km) ji hêla gelek cemedan ve serdest e. Kafkasyaya Biçûk curbecurtir û ne ewqas bilind e, tu lûtk ji 3 400 metreyan bilindtir nînin. Li vê herêmê, deşta volkanîk Dzjavaceti, gelek golên wek Tba Tabatsquri û Paravanî, her wiha avên mîneral û kaniyên germ diyar dibin.

Çiya tê wateya ku welat xwedî avhewayek cihêreng e. Di zivistanê de, bi berfek mezin sar e, lê Kafkasya Mezin welêt ji hewaya hê sartir a ji Rûsyayê li bakur diparêze. Bayên nerm li deştên Colchis avhewaya subtropîkal ava dike, dema ku li rojhilatê Gurcistanê avhewa pir hişktir heye.

Parçeyên mezin ên Gurcistanê bi daristanan ve girêdayî ye. Li çiyayan bi piranî daristanên birq hene, lê li bilindahiyên jêrîn jî gelek bihîn, oq û kehîn hene. Jiyana kovî dewlemend e, bi taybetî di cureyên ku li daristanan dijîn, di nav wan de ker, ker, hirç û gur. Li herêmên çiyayî jî bizinên çiyayî hene.

Cave Voronia kûrtirîn şikefta naskirî ya cîhanê ye. Ew li girava Erebî li Çiyayên Gagra li Ebxazya ye. Cûdahiya bilindahiya şikeftê tam 2 140 metre ye.

Ji çemên sereke yên Gurcistanê, Rioni û Kura (Mtkvari) têne destnîşan kirin.

• Xala herî bilind: Sjchara (5,064 metre)
• Xala herî jêrîn: Deryaya Reş
• Çavkaniyên xwezayî: hesin, sifir

Demografîk

Belavbûna Xelkên Gurcî lî Gurcistanê.

Li Gurcistanê di serjimêriya 5ê Mijdara 2014an de 3 713 804 kes hebûn. Li gorî heman serjimariyê, Gurcî bi %86,8 ê nifûsa welêt etnîsîteya herî mezin a welêt pêk tîne. %6.3 Azerî, 4.5% Ermenî, 0.7% Rûs, 0.4% Osetî, 0.3 % Kurd , 0,2 % Ûkraynî, 0,2 % Mesîhî, 0,15 % Yewnanî, û 0,06 % Asûrî. 0,4 % ji nifûsê ji hin etnîsîteyên din in, 591 (>0,0 %) bersiv nedan û 513 (>0,0 %) etnîsîte nîşan nedan. Nêzîkî nîvê nifûsa Ermeniyên Gurcistanê ku 168 102 kes in li herêma Samtsche-Dzhavakheti dijîn û nêzîkî %76  azerî li Kartlien Jêrîn dijîn.

Ji ber perçebûna Yekîtiya Sovyetê, Gurcistan ji ber nerazîbûnên li Ebxazya, Adcara û Osetyaya Başûr, aboriyeke ne aram, û derfetên kar ên xizan a nifûsa Gurcistanê kêmbûneke berbiçav derbas kir. . Ev jî bûye sedem ku gelek Gurcî koçî Rûsyayê bikin.

Gurcistan jî cihêrengiya zimanî ya mezin nîşan dide. Di nav tiştên din de bi Zimanên qefqazî yên başûr Gurcî, Lazî, Megrelî û Swanî tên axaftin. Zimanên fermî yên welêt gurcî ne û li Abhazyayê jî Ebxasî. Li Serjimara 2014, %87,6 ê nifûsê zimanê gurcî, %6,2  Azerî, 3,9 % ermenî, 1,2 % rûsî û 1,1 % zimanên din.

Çand

Sînemaya Rustaveli li Tiblîsê, bi navê helbestvan Sjota Rustaveli.

Çanda Gurcistanê bi hezar salan li ser bingeha şaristaniyên Îberî û Kolkî pêşketiye. Çanda gurcî gihîşte serdemeke zêrîn wêjeya klasîk, huner, felsefeya, mîmarî û lêkolîn Sedsala 11-an.

Zimanê gurcî, û edebiyata gurcî ya klasîk bi helbestvan Sjota Rustaveli wekî nûnerê xwe yê herî navdar, di sedsala 19an de piştî demeke dirêj ji tevliheviyê vejîne û vê yekê bingehê nûjen Sjota Rustaveli daniye. Romantîk û roman nivîskar, wek Grigol Orbeliani, Nikoloz Baratashvili, Ilia Tjavtjavadze, Akaki Tsereteli, Vazja Psjavela û gelekên din. Çanda Gurcistanê ji hunera yewnanî ya klasîk, Împeratoriya Romayê, Împeratoriya Bîzansê û paşê jî ji hunera yewnanî ya klasîk, Împeratoriya Bîzansê bandor bû.

Gurcistan bi folklor, muzîka kevneşopî ya bêhempa, şano, sînema û hunera xwe ya dewlemend tê naskirin. Gurcî bi hezkirina xwe ya muzîk, dans, şano û fîlm navdar in. Di sedsala 20an de, resamên gurcî yên navdar ên wek Niko Pirosmani, Lado Gudiashvili û Elene Achvlediani kar kirin; koreografên baletê yên wekî George Balanchine, Vachtang Tjabukiani û Nino Ananiasvili; helbestvanên wek Galaktion Tabidze, Lado Asatiani û Muchran Matjavariani; her wiha derhênerên şano û sînemayê yên wekî Robert Sturua, Tengiz Abuladze, Georgij Danelija û Otar Iosseliani.

Muzîk

Kevneşopiya muzîkê ya gurcî kevnar e û tê bawer kirin ku bi kêmanî 1000 sal di forma xwe de heye. Ew bi polîtî, hem li ser bordun-based û hem jî bêtir polyphony-a belaş tête diyar kirin.

Li Gurcistana îroyîn, ev muzîka gelerî hîn jî xwedî navûdengeke bilind e û çend ji koroyên mêran ên herî navdar ev in Ensemble Tbilisi, Ensemble Georgika, Ensemble Antjischati û Ensemble Rustavi. .

Gurcistan li 2007 li Helsînkî yekem car beşdarî Pêşbirka Strana Eurovisionê li 2007 li Helsînkiyê, bi strana Visionary Dream ji aliyê stranbêj Sopo Chalvasji ve hat pêşkêşkirin û di rêza dozdehan de bi dawî bû. Welatî jî bi strana Aşitî Wê Were beşdarî 2008 bû, ku ji aliyê stranbêja kor Diana Ghurtskaia ve hat pêşkêşkirin û di rêza yazdehemîn de bi dawî bû. Di 2009 de, Gurcistan ji pêşbaziyê vekişiya piştî ku EBU xwest ku stranên têketina welat (Em Naxwazin Têkin In, ji hêla Stephane & 3G ve hat çêkirin) were guhertin ji ber ku hat dîtin ku peyamek siyasî dihewîne, ku li gorî qaîdeyên pêşbaziyê qedexe ye.

Pêjgeha gurcî

Pêjgeha gurcî û şerab bi sedsalan, bi hin hêmanên ji her sedsalê re pêşketiye. Yek ji kevneşopiyên şîvê yên herî gelemperî Supra, an jî "sifreya Gurcistanê" ye, ku di heman demê de rêyek e ku meriv bi heval û malbata xwe re bicive. Ji "toastmaster"ê Supra re Tamada tê gotin. Ew an wê di heman demê de tostanên herî felsefî jî digire, û piştrast dike ku her kes demek xweş derbas dike. Cûrbecûr herêmên dîrokî yên Gurcistanê bi xwarinên xwe têne zanîn: Mînak, Chinkali (goşt) ji rojhilatê Gurcistanê, Chatjapuri, bi giranî ji Imeretia, Megrelia û Acaristan. Ji bilî pêjgeha kevneşopî ya Gurcistanê, xwarinên ji welatên din bi rêya koçberên ji Rûsya, Yewnanistan û vê dawiyê Çîn hatine Gurcistanê.

Şerab

Gurcistan belkî kevneşopiya herî kevn a şerabê ya cîhanê heye û keştiyên şerabê yên 8000 salî hatine dîtin. Îro şerabên spî û sor, şerabên bibirqok û şeraba şîrîn û her weha rakêş çêdikin. Hinardekirina şerabê Gurcistanê wekî beşek ji Yekîtiya Sovyetê û di salên destpêkê yên serxwebûnê de girîng bû.

Tîma yekîtiya rugby ya mêran a Gurcistanê rû bi Rûsya li Stadyuma Boris Paitjadze li Tbilisi, 2007.

Lêbelê, ambargoya Rûsyayê tê vê wateyê ku pîşesaziya şeraba Gurcistanê ji bazara xwe ya herî mezin qut bûye. Tama rûsî ya şeraba sifrê ya şîrîn û nîv-şêrîn berê li ser hilberînê hukum dikir, lê niha bêtir şerabên bi kalîte bi şêwazek xweya bêhempa têne çêkirin - meylek ku ji hêla ambargoya bazirganiyê ve hatî bilez kirin.

Piştî îzolasyona serdema Sovyetê, şerabên Gurcistanê yên premium niha hêdî hêdî vedigerin bazara rojavayî, bi giranî ji ber eleqeyek mezin a li ser vehewandin, ekolojî û hunera di warê xwarin û vexwarinê de.

Spor

Lîstikên herî populer ên li Gurcistanê futbol, basketbol, rugby, qehle, judo giranhilgirtin hene. Di dîrokê de, Gurcistan bi perwerdehiya laşî ya xwe tê zanîn; Tê zanîn ku Rom piştî dîtina teknîkên li kevnar Îberya Kafkasyayê bi taybetmendiyên fîzîkî yên Gurciyan balkêş bûn. Peşkêşî li Gurcistanê werzîşek girîng a dîrokî dimîne, û hin dîroknas bawer dikin ku Şêweya gulaşê ya Yewnanî-Romî çend hêmanên gurcî hene.

Li Gurcistanê, şêwaza pehlewaniya Kakhetî yek ji wan ên herî populer e. Berê, çend şêwazên pehlewaniyê yên ku îro ne hevpar in hebûn. Bo nimûne, li herêma Chevsuretî ya Gurcistanê sê şêwazên gulaşê hene. Lîstikên din ên populer ên di sedsala 19an de polo û lelo bûn, lîstikek gogê ya kevneşopî ya Gurcistanê ku paşê bi rugby hate guheztin.

Futbol

Yek ji werzîşên herî mezin ên Gurcistana îroyîn futbol e. Futbol li welêt bi giranî ji hêla Federasyona Futbolê ya Gurcistanê (GFF), ku di sala 1936-an de hate damezrandin, tê rêvebirin û Meore Liga Klûba futbolê ya herî hêja ya welêt bi navê Dinamo Tbilisi ​​ye û ji paytext Tbilisi tê. Klûb ji serxwebûnê ve 13 caran ji 21 îmkanên Umaglesi Lîga qezenc kiriye û di sala 1981-an de wan, hinekî bi sansasyon, kapaya serketî ya kupayê di futbolê de li hember almanî Carl Zeiss Jena qezenc kir. Stadyûma futbolê ya herî mezin a welêt, Yadyûma Boris Paichadze, li Tiflîsê ye, ku di heman demê de duyemîn mezintirîn, Micheil Meschi Stadyum , heye.

Medya

Li Gurcistanê di dema serxwebûnê de 1991 Sensûr medyaya girseyî bi fermî hate rakirin. Lêbelê, hîn jî di azadiya derbirînê welat de sînor hene. Rêxistin Freedom House medyaya girseyî ya Gurcistanê wekî "qismî azad" bi nav dike û bawer dike ku serxwebûna medyayê piştî Şoreşa Gulê 2003 kêm bû. Rast e medya hene ku bi eşkere rexneyên xwe li hikûmetê digirin, lê xwediyên rojname û medyaya weşanê gelek caran dixwazin têkiliyên baş bi desthilatdaran re bikin û ji ber vê yekê zextê li rojnamevanên xwe yên kar dikin. Encam di nava rojnamegeran de xwe-sansûra berbelav e.

Herêmen û Bajarên Gurcistanê

Nexşeya gorî Siyasêtî Gurcistanê

1. Komara Xweserî ya Ebxazyayê : Soxûmî, Gagra, Galî, Gûdaûta, Gûlîrîpşî, Oçamçîrê
2. Komara Xweserî ya Acaristanê : Batûmî, Kêda, Kobûlêtî, Xêlvaçaûrî, Şûaxêvî, Xûlo
3. Osetyaya Başûr : Tsxînvalî, Axalgorî, Cava

Bajarân

• Tbîlîsî - peytext
• Gûrya
• Îmêretî
• Kaxêtî
• Kvêmo Kartlî
• Mtsxêta-Mtîanêtî
• Raça-Lêçxûmî û Kvêmo-Svanêtî
• Samêgrelo û Zêmo Svanêtî
• Samtsxê-Cevaxêtî
• Şîda Kartlî

Mijarên têkildar

• Gurcî
• Zimanê gurcî

Girêdanên derve

 Li Wikimedia Commons medyayên di warê Gurcistan de hene.

 Wîkîferheng: Gurcistan – Mane, etîmolojî, werger û bêhtir

• Full information about (country) Georgia (english, german, russian, georgian)