Hêzên Parastina Îsraêlê
Hêzên Parastina Îsraêlê, bi îngilîzî: Israel Defence Forces (IDF), bi navê xwe yê îbranî: צְבָא הַהֲגָנָה לְיִשְׂרָאֵל, Tsva ha-Haganah le-Yisra'el ("Artêşa Parastina ji bo Îsraêlê") an bi kurteya bi zimanê îbranî: צה״ל, Tsahal, artêşa neteweyî ya dewleta Israêlê ye. Artêş ji sê şaxan pêk tê: Hêzên Bejayî yên Îsraêlê, Hêza Hewayî ya Îsraêlê û Hêzên Deryayî yên Îsraêlê.[1] Artêşa Îsraêlê yekane baskê leşkerî yê dezgeha ewlehiyê ya Îsraêlê ye. Serokê Tsahalê ji serfermandarê giştî pêk tê ku artêş di bin fermandariya Wezîrê Parastina Îsraêlê de ye.
Hêzên Parastina Îsraêlê
צבא הגנה לישראל  | |
|---|---|
| |
| |
 | |
 Ala  Nîşan Mertal | |
 Logoya Hêzên Parastina Îsraêlê | |
| Dewlet | Îsraêl |
| Dema avabûnê |
|
| Serok |
|
| Cihê baregehê |
|
| Pêk tê ji |
|
| Budce | 22.500.000.000 Dolara DYAyê (2022) |
| Malper | |
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre | |
Li ser fermana David Ben-Gurion, IDF di 26ê gulanê 1948an de hate damezrandin û dest bi xebata leşkerî kir. Wê leşkerên xwe yên destpêkê ji paramîlîterên berê yên Yishuv - ango Haganah, Irgun, û Lehi - kişand. Ew demeke kin piştî daxuyaniya serxwebûnê ya dewleta Îsraêlê hate damezrandin û di her şerê çekdarî yê welêt de çalak bû. Piştî peymana aştiyê ya 1979an ya Misir-Îsraêlê, û peymana aştiyê ya Îsraîl-Urdunê ya 1994an, IDF jinûvekirinek stratejîk a girîng derbas kir. Berî vê IDF li gelek eniyan belav bûbû - wek li Libnan û Sûriyê li bakur, li Urdun û Iraqê li rojhilat, û li Misir li başûr. Îro IDF bala xwe ber bi başûrê Libnanê û dagîrkirina wê ya li ser erdên Filistînê dide, ku Şirîta Xezeyê, Urduna Rojava û Orşelîma Rojhilat dihewîne. Di sala 2000ê de, IDF ji başûrê Libnanê û di sala 2005ê de ji Xezeyê vekişiya. Pevçûn di navbera Îsraêl û komên îslamîst ên ku li Xezeyê ne, bi taybetî Hemas, ji wê demê ve berdewam dike. Her wiha, ji sala 2011ê û vir ve, ji ber bêîstîqrariya herêmî ya ku ji ber şerê navxweyî yê Sûriyê derketiye, bûyerên girîng ên li ser sînorê Îsraêl-Sûrî gelek caran rû didin.
Ji sala 1967an vir ve, IDF bi DYAyê re têkiliyek nêzik ya ewlehiyê diparêze,[2] tevî hevkariya lêkolîn û pêşkeftinê, bi hewildanên hevbeş ên li ser F-15I û pergala berevaniya Arrow. Tê bawer kirin ku IDF ji sala 1967an vir ve xwedî kapasîteya çekên nukleerî ye, dibe ku xwediyê 80 û 400 serikên nukleerî be. Kontrolkirina Îsraêlê li ser herêmên Filistînê yên di bin dagirkeriya Îsraêlê de bi rêya tepeserkirin, cudakariya sazûmanî, û binpêkirinên sîstematîk ên mafên filistîniyan rastî rexneyên berfireh tê.[3][4][5]
IDF ji dema êrîşên terorîst yên Hemasê ku di 7ê cotmeha 2023an de li dijî Îsraêlê hatiye kirin, bi Hemasê re şerekî giran derbas dike.
Çavkanî
biguhêre- ^ "THE STATE: Israel Defense Forces (IDF)". Israel Ministry of Foreign Affairs. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 18 tebax 2021. Roja gihiştinê 19 îlon 2024.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk) - ^ Mahler, Gregory S., edîtor (1990). Israel after Begin. SUNY series in Israeli studies. Albany: State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-0367-9.
- ^ "Israel: 50 Years of Occupation Abuses | Human Rights Watch". web.archive.org. 9 nîsan 2024. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 9 nîsan 2024. Roja gihiştinê 19 îlon 2024.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk) - ^ "Israel, West Bank and Gaza - United States Department of State". web.archive.org. 6 adar 2024. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 6 adar 2024. Roja gihiştinê 19 îlon 2024.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk) - ^ "Israel's apartheid against Palestinians: a cruel system of domination and a crime against humanity". Amnesty International (bi îngilîzî). 1 sibat 2022. Roja gihiştinê 19 îlon 2024.