Îslamîzm

Îslamîzm, îslamparêzî têgehek ji zanistên civakî ye ku ji salên 1970-an vir ve ji bo kurtkirina îdeolojî û tevgerên cûda yên îslama fundamentalîst û siyasî, ku wekî îslama radîkal jî tê zanîn, tê bikar anîn. Armanca hemû şêweyan ew e ku li ser navê Îslamê nîzameke civakî û dewletî ya meşrû ya olî ava bikin. Ew li dijî prensîbên cudabûna dewlet û olê (laicism), li dijî prensîbên takekesî (iindividualizm), pluralîzm û serweriya gel, her wiha li dijî mafên mirovan, wekheviya zayendî û azadiya ol û azadiya derbirînê ne û bi gelemperî antîsemîtîk in.

Xwepêşanderek bi maske li Londonê ku pankartek ku dirûşma îslamî ya "Freedom go to hell" (Bicehime azadî) dinivîse, sal 2006

Cudahiyek di navbera komên ku dixwazin bi aştiyane bigihêjin armancên xwe û tevgerên radîkal ên ku ji bo bidestxistina armancên xwe rêgezên tund ên terorê belav dikin de tê cuda kirin. Zehmet e îslamîzmê ji têgînên din ên ku di Îslama polîtîzekirî de têne bikar anîn, wekî "Fundamentalîzma Îslamî" an "Îslama siyasî", cûda bikin. Her wiha ne diyar e ku îslamîzm kengî weke diyardeyeke civakî derketiye holê.

Termînolojî

Di salên 1970-î de, akademîsyen û rojnamevanên fransî rastî dijwariya rast danasîn û tesnîfkirina îslama fundamentalîst a siyasî û tundrew hatin. Ev hewldan ji ber hebûn û xebata Ayetullahê Şîa Ruhollah Xumeynî li Parîsê û geşbûna tevgerên protestoyî yên li Misir û Cezayîrê dest pê kir, ku li ser bingeha têgihîştina fundamentalîst a Îslamê (şirovekirina Quranê ya rasteqîn) bû. Lêbelê, têgîna fondamentalisme ji ber eslê xwe yê Amerîkî li Fransayê rastî redkirinê hat. Alternatîf Intégrisme di heman demê de hate rakirin ji ber ku ew pir zêde bi referansên Xiristiyan-Katolîk ve hate girêdan. Di encamê de, li hemberî berxwedana destpêkê be jî, feraseta Islamisme her ku çû zêdetir xwe da der. Rojhilatnas û dîroknas Maxime Rodinson bi tundî li dijî islamisme bû. Li Fransayê, lê li Almanyayê jî, heta destpêka sedsala 20-an îslamîzm bi rastî bi Îslamê re hevwate dihat bikaranîn, bêyî ku behsa fundamentalîzm û tundrewiyê bike. Rodinson amaje kir ku bikaranîna vê têgînê dikare ji niha û pê ve ferqkirina di navbera kesên tundrew û bawermendên sade de ji bo wergiran zehmet bike. Zanyarê civakî Gilles Kepel di sala 1983 de li Fransayê pirtûka Le Prophète et Pharaon. Les mouvements islamistes dans l'Égypte contemporaine çap kir (Pêxember û Fîrewn. Tevgerên îslamî li Misra îroyîn). Di sala 1984'an de bi wergera pirtûkê ya Îngîlîzî, ev term rastî qebûlkirinê hat. Di nîvê salên 1990-an de, ev têgeh di dawî de di lêkolînên ne-Fransî de jî belav bû.

Siyasetzanê Alman Armin Pfahl-Traughber di dosyayek ji bo Ajansa Federal a Perwerdehiya Sivîl a 2011-an de ev xalên jêrîn wekî taybetmendiya îslamîzmê bi nav kir:

1. Statûya mutlaq a Îslamê wek terzê jiyanê û fermana dewletê.
2. Serweriya Xwedê li şûna serweriya gel wek bingeha meşrûiyetê
3. Daxwaza tevlêbûn û kontrolkirina hemû civakê.
4. Li ser navê îslamê nîzama civakî ya homojen û nasname
5. Dijberiya dewleta makezagonî ya demokratîk
6. Potansiyela fanatîzmê û amadebûna bikaranîna şîdetê.