Federalîzm
Federalîzm (ji latînî foedus 'hevbend') di serî de wekî sîstemeke rêxistinî tê fêm kirin, ku tê de herêmên girêdayî dewletekê xwedî serxwebûneke bisînor in, lê ji bo ku yekbûnek serdest û tevahiya dewletê pêk bînin, bi hev re girêdayî ne. [1]
Federalîzm | |
|---|---|
| |
 Nexşeya dewletên federal ên cîhanê (sal 2007) | |
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre |
Federalîzm rêxistinkirina siyasî ya dewletekê ye, ku tê de hêz û berpirsiyarî di navbera astên cuda yên hikûmetê de têne parve kirin, bi gelemperî di navbera asta neteweyî ya navendî û çend yekîneyên herêmî de, wekî eyalet, parêzgeh an kanton. Di sîstemên federal de, hukûmetên herêmî bi gelemperî fonksiyonên herêmî yên wekî perwerde û veguheztinê digirin ser xwe, û siyasetê li gorî hewcedariyên taybetî yên nifûsa xwe diguncînin. Ev desentralîzasyon dikare bibe sedema rêveberiyek bikêrhatî û bersivdar, lê di heman demê de xetera nakokiyên di navbera herêman de jî bi xwe re tîne.[2]
Cudakirina desthilatdariyê di federalîzmê de rê dide hikûmeta niştimanî û herêmî, ku di warên berpirsiyariya xwe de serbixwe tevbigerin. Ev yek ji bo pêşîlêgirtina komkirina hêzê ye û parastina azadiyên kesane bi riya gelek astên hikûmetê armanc dike. Hikûmetên neteweyî bi gelemperî deverên wekî parastin û siyaseta derve birêkûpêk dikin, dema ku hukûmetên herêmî bêtir bi mijarên herêmî re mijûl dibin.[3]
Feydeya sereke ya federalîzmê, pêşvebirina nûjeniyê bi ceribandinên herêmî ye, ku tê de dewlet an herêm wekî "laboratorên demokrasiyê" tevdigerin. Ev dihêle ku polîtîkayên nû li ser astek piçûktir werin ceribandin, berî ku potansiyel li seranserê welêt bêne bicîh kirin. Lêbelê, pirsgirêk jî dikarin derkevin holê, wek daxwaziyên siyasî di navbera herêman de, ku dikare bibe sedema nîqaşên li ser dadperwerî û dadmendiyê.[4]
Çavkanî
biguhêre- ^ "Federalism and the Constitution | Constitution Annotated | Congress.gov | Library of Congress". constitution.congress.gov (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 2 kanûna paşîn 2025.
- ^ "Federalism | Definition, History, Characteristics, & Facts | Britannica". www.britannica.com (bi îngilîzî). 20 kanûna pêşîn 2024. Roja gihiştinê 2 kanûna paşîn 2025.
- ^ Walsh, Camille (11 hezîran 2021). "What is federalism?". State Policy Network (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 2 kanûna paşîn 2025.
- ^ "Constitution 101 Resources - 6.6 Info Brief: Federalism | Constitution Center". National Constitution Center – constitutioncenter.org (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 2 kanûna paşîn 2025.