Yekêtîy Nîstimanîy Kurdistan
Ev gotar bi zaravayê soranî hatiye nivîsandin. Ji bo malpera soranî, binêre: Wîkîpediya Kurdiya Soranî. Ji bo lîsteya gotarên bi soranî-latînî jî binêre Gotara bi soranî. |
Yekêtîy Nîstimanîy Kurdistan - YNK partîyeke kurdî ye çepgir e. YNK le salî 1975 le Berlîn hate damezrandin. Serokî YNK Bafil Talebanî ye. YNK le Êraq kar dekat.
Yekitiya Niştimanî ya Kurdistanê یەکێتیی نيشتمانیی کوردستان Yekêtîy Nîştimanîy Kurdistan | |
|---|---|
 | |
| Kurte | YNK |
| Serok | Bafil Talebanî |
| Avakar | Celal Talebanî |
| Damezrandin | 1ê hezîranê 1975 |
| Sergeh | Silêmanî |
| Îdeolojî | Demokrasiya civakî, sosyalîzma demokratîk, sekûlerîzm |
| Alîgirên navneteweyî | Enternasyonala Sosyalîst |
| Reng | Kesk |
| Parlamena Kurdistanê | 21 / 111 |
| Parlamena Iraqê | 17 / 329 |
| Alaya partiyê | |
 | |
| Malper | |
| www | |
Mêjûy damezrandinî (YNK) û nû bûnewe
biguhêreŞorrişî Eylûl le salî (1961) le bardoxêkî nawçeyî u nêwdewletî diyarî kiraw û le encamî zulm û stem û çewsanewey neteweyî u komelayetîda helgîrsa û zorbey Kurd lejêr balî ew şorrişeda kobûnewe, ziyatir le (100) hezar pêşmergey hebû le rûy madî u me'newî dewletî Êran piştiwanî dekird , Êran bo labela kirdinewey nakokiyekanî xoy legel Êraq hawkarî şorrişî Kurdî dekird . diway rêkewtnamey (11î/ Adarî / 1970 û çwar sal giftûgo kirdin , le encamî razî nebûnî hukumetî Êraq bo dan nan be mafekanî gelî Kurd, le nîsanî (1974) şerr be germî destî pêkirdewe u hukûmetî Êraq le rêgay çendîn dewletî wek Rûsya, Urdun,-l misir – Emrîka hewlîda bo giftûgo kirdin legel şay Êran ke eme diwa kartî Êraq bû bo le barbirdinî şorrişî Kurd. le rêkewtî 6/3/1975 Rêkewtnnamey Cezayir le nêwan Sedam Husên û Şay Êran le Cezayir morkira u rêkewtineke be akam geyişt biryardira kewa çîtir dest le karûbarî yektir werneden û Êran dergay hawkarî kirdin dabixat le şorrişeke. rojî 12/3/1975 wefdêkî Partîy Dêmokratî Kurdistan be serokayetî Barzanî çûwe Êran diway hewldanêkî zor tiwanîyan Şay Êran bibînin û Şa pêyîanî rageyand ke mawey (42) sale nakokîman heye legel Êraq da êsta rêkewtin be akam geyştûwe û êweş (3) rêgatan le pêşe :- - dên bo Êran wek hawlatîy Êranî hisabtan bo dekirê - degerênewe Êraq arezûyî xotane - dirêje be xebat deden ême sinûr dadexeyn û be pêy îtifaqiyey Cezayir her kesêk le sinûr bigîrê teslîm be Êraq dekirêtewe . welamî Barzanî : Êmeş berjewendî Êranîman belawe giring e . wefdeke gerayewe bo Kurdistan le 14/3/1975 kobûnewey serkirdayetî Partî destî pêkird bo mawey (6) roj berdewam bû, şewî 18/19/3/1975 sercem serkirdayetî û mektebî siyasî û fermandekan kobûnewe û dawa kira kewa dirêje be xebat bidirê belam bê sûd bû , diwacar le rojî 19/3/1975 biriyarî şer rawestan dira û aş betal kira. cige le partî Komele û Hizbî Komunîstî hebû belam biçûk bûn tiwanay maneweyan nebû, Komeley Marksî Lînînî Kurdistan le 10/6/1970 damezrabû be nihênî le naw rîzekanî partî karî rêkxiraweyî xoyan dekird be serperştî Mam Celal.
Bo ewey xelk le dewrî ew rêkxirawe kobibêtewe kesanî roşinbîrî helbijard le wane Newşirwan Mustefa, Şazad êayb, Mehmûdî Mela Izet û Rifet Mela Mehmûd ewaneş be nihênî le naw ( balî mektebî siyasî ) karyan dekird . diyare pêş heftakanîş partî tûşî kêşey gendelî siyasî bibû le nawxo, tiwanay dirêjedan be xebatî nemabû Mam Celal le hewlî drust kirdinî rêkxirawêkî nîştmanî şorşgêrdabû . endamanî serkirdayetî (Komele) le salî 1970 le mane pêkhatbûn Şihabî Şêx Nûrî sikirtêrî komîtey serkirdayetî le nawewey wilat – Mehemed Seîd, Mîrza/ l. lîjney Bexda - Cefer Ebdulwahid/ l. lêjney Hewlêr - Awat Ebdulxefûr / l. lîjney Silêmanî - Fireydûn Ebdulqadir / l. lîjney Kerkûk . lew serdeme gencêkî zor peywendiyan be komelewe dekird heval (Şazad êayb ) seferî derewey kird bo lay Mam Celal bemebestî birdinî name û agadarbûnî le wezî Kurdistan herweha namey Mam Celalî hêna bo Kurdistan ke helumerceke le bare bo dirust kirdinî rêkxirawêkî nîştmanî firawan . ((destey damezrênerî / YNK )) le (22/5/1975) le Dîmeşq le rêsturanî (gilîgle) le gerekî (Ebû Rimane)î Sûriye yekem kobûnewey destey damezrêner be emelî destî be cêbecê kirdinî kareganî xoy kird em hevalane beşdarbûn :- 1- Mam Celal 2- Newşirwan Mustefa 3- d. FUad Mesûm 4- d. Kemal Fuad 5- Adil Murad 6- Ebdulrezaq Feylî 7- Umer Şêx Mûs neytuwanî beşdar bikat çunke Kurdîy Sûriye bû . kobûnewey diwem le Berlîn bestira le 27/5/1975 be serperiştî (Mam Celal) hendêk gorran le pirojeke kira û be resmî le rojî 1/6/1975 bilawkirawe . ezmûnî naw Yekêtîy Nîştmanîy Kurdistan ezmûnêkî nö bû le Kurdayetîda ke (3) rêkxirawî ciyawaz (3) serkirdayetî ciyawaz ke her sêkiyan serbexoy rêkxiraweyî tewawîyan hebû . - komeley Marksî Lînînî Kurdistan le 10/6/1970 be nihênî damezrabû - bizutinewey Sosyalîstî Kurdistan - Hêlî Giştî . le biraderanî destey damezrênerî (YNK) pêkhatibû + ew kesaney ke ne bizutinewey Sosyalîst bûn ne Komele bûn , nawiyan lênan (Xetî Giştî ) . (( aşkirabûnî rêkxstinekanî komele )) komele dostayetî legel rêkxirawêkî Erebî hebû be nawî (Haraka al-Arabiya al-Ishtirakiya) ke be nihênî karî dekird le naw Êraq lêpirsrawekey nawî (Bidale Elnêrawî ) bû . bo peywendî kirdin be yektirewe le layen komele (anur zorab ) lelayen hreke (ulîd jinun) diyarîkirabûn herdûkiyan le m'ml karton birîn îşiyan dekird le Bexda , diway tawto kirdinî wez'î Kurdistan (Fireydûn Ebdulqadir) raspêrdira ke biçête derewe bemebestî agadar kirdinewey (Mam Celal ) le wez'î Kurdistan pêş çûnî kak (Fireydûn – Mam Celal ) nameyek rewan dekat le rêgay (Haraka) nameke degate destî (Ulîd) ke danîştûy Bexda ye kurrêk be nawî (Sitar Şelan) le rêkxistinekanî (Haraka) legel (Ulîd ) debê le gerek debête şeriyan ke polîs dêt bo girtinî Sitar rojnameyekî (Haraka) le malekey degîrê le emnî Bexda dan be bûnî rêkxistin dekat le naw Êraq û herweha basî (Ulîd) dekat ke deçine malî (Ulîd) komelêk belgenamey (Haraka) yan dest dekewê le wane namekey (Mam Celal) ke bo Kurdistan hatubû paş lêdanî (Ulîd) nawî (Enwer Zorab ) dênî û şew kat jimêrî (2) deyben le malekey bernamey Komele û demançeyek dedozinewe, bo beyanî mewîdî kobûnewe debê le malî Enwer Zorab ke biraderan dên dezanin gîrawe herçî belgenamey ke hebûwe lewê legel xoyan dîben berew sinûrî Êran deron bemebestî xorizgarkirdiniyan newek aşkirabibn, leser sinûr hemûyan degîrên le rojî 24/9/1975 ke jimareyan (40) kesew le rojî 1/1/1976 be pêy itfaqiyey Cezayir Êran hemûyan teslîm be hukûmetî Êraq dekatewe 0 ((helgîrsanewey şorriş ))
le 1/6/1976 yekem mefrezey çekdarî le layen berrêz Mam Celal le Sûriye be rêkira ke jimareyan (37) Pêşmerge bûn neqîbî Muhendis, Îbirahîm Ezo lêpirsrawiyan bû, em (37) Pêşmerge ye kira be (4) mefrezey biçûk, diway geyştiniyan le sinûrî Sûriye– Turkiye bo Kurdistan. her çwar mefrezeke lelayen qiyadey miweqetey ew katey Partî destgîr kiran û şehîd kiran lenawçekan.
"uwem wecbey nardinî pêşmerge bo kurdistan"
em hêze lefermande u kadîrekanî suriya pêk hatbû, karn be sê retl be serperştî kak newşêrwan mstefa le 21/11/1976 rewaney kurdistan kiran. belam hêşta mam celal betêçûnî mefrezey yekemî nedezanî dû namey danê bo 'elî 'ebidulla, îdrîs barzanî u mes'ud barzanî. paş geyştinî duwem mefreze le sê snûr baregayan dana.
"iyekem wecbey çek"
iyekem wecbey çek lesuriyawe hat paş îtfaq kirdin legel qiyadey mweqete. le1/3/1977 çekekan birîtî bûn le: 60 klaşînkof ke lelayen newşîrwanewe wergîran. geranewey mam celal le salî 1977 bo kurdistan duway geranewey lebeyrut bo kurdistan yekem kobûnewey komîtey serkirdayetî leser xakî kurdistan le 31/8/1977 best, ke 12 rojî xayand. lekobûneweke mam celal be skirtêrî giştî danra. komele: aram - salar 'ezîz. bzûtinewe: resul mame - 'elî 'eskerî. xetî giştî: endamanî destey damezrênerî (î. n. k) duway labirdinî serkirdayetî le sê snûr bo nokan. lemangî 3/1978 duwem kobûnewey serkirdayetî bestira bo rêkxstinî pêşmerge – darayî – dananî nexşe u plan – drust kirdinî heşt herêm. duway çend mangêk biriyar dra bigerênewe bo sê snûr. leber nzîkî lesuriya – turkiya – iêran – kurdistan. ew kate ziyatir le hezar pêşmerge le serkirdayetî bûn, kiran be sê retl u jimareyekî zorî bê çek bûn. paş wergirtinî zaniyarî leser sê snûr ke hêzekanî qiyade mweqete lewê bûn jimareyan 300 kes bûn. duway berê kewtinî retlî yekem u duwem le hekarî tûşî şer bûn legel qiyade mweqete u caşekanî turkiya. ziyatir le 750 pêşmerge lew serdeme tiyaçûn. baqî hêzekey serkirdayetî geranewe qendîl le20/9/1978 duway xorêkxstinewey serkirdayetî u drêjedan beşorş u helgîrsanî şerî nêwan 'êraq u iêran le salî 1980 peywendî nêwan komarî îslamî iêran legel yekêtî baş bû. lemaweyekî kem yekêtî twanî xo rêk bixatewe u zor lesnûrekan lerjêm azad bikat u ta salî 1988. duway şerî nêwan 'êraq u kuwêt yekêtî bernamey azad kirdinî kurdistanî dana u ew kate zorbey hêzekanî yekêtî wek partîzan mabûnewe ta raperînî 1991. "nuwê bûnewe"
hemû rêkxirawêkî siyasî seretay drust bûnî beqonaxekanî mindalî u gencî u pîrîda têdeperê u hewlî geyştin be amanc dedat. şorşî nuwê lemawey xebatî siyasî u çekdarî leşax komelêk goranî têda rûdawe. herweha berengarî hemû roje sextekan bwetewe u twanay helsanewey hebuwe sereray bûnî komelê bîrî ciyawaz lenaw yekêtî. bestinî çendîn konfrans leşax, lesalanî 80 kan wek konfransî komele lesalî 83 u 84 herweha konfransî herdû balî naw iyekêtî – xetî giştî u bzûtinewey sosiyalîst paş ciyabûnewey beşêkî bzûtinewey sosiyalîst lenaw yekêtî lew konfranse her dû baleke yekiyan girt u nawiyan na yekêtî şorşgêran. lewe bedwawe yekêtî buwe dû bal. yekêtî şurşgêran u komeley rencderan. bestinî kongirey yek le 28/1/1992 leslêmanî duway dû roj gwastirawe bo hewlêr ke mawey 17 rojî xayand. ziyatir le 750 kadîr lew serdeme beşdarî kongireke bûn, her dû balî komele u yekêtî şorşgêran twanewe u biriyarî yekxstinî herdû baleke dra u tebenî fîkirey sosiyal dîmukirat kira ke fre mînberî u cêgay hemû takêkî kurdistanî têda debêtewe u detwanin lenaw em rêkxirawe xebatî siyasî xoyan biken u sereray bûnî bîr u ray ciyawazîş. we leduway salî 1996 yekêtî bo mawey çendîn roj kobûnewey serkirdayetî best le slêmanî be mebestî gorankarî lebernamey karî xoy wek: dananî wezaretî mafî mirov u kirdinewey nûsîngey mafî mirov le sercem dam u dezgakan. drust kirdinî çendîn rêkxirawî medenî u kirdinewey kenalî ciyaciyaî azad u derkirdinî çendîn rojname u giringî dan berêkxirawe pîşeiyekan u kirdinewey çendîn senter u komeley roşnbîrî be mebestî goran u kiranewe. leruwî xizmetewe hewlê başî da bo bujanewey wez'î danîştwanî snûrî hikumetekey u ziyad kirdinî mûçey sercem fermanberan pêş rûxanî hikumetî 'êraq. le 4/4/1999 konfransî nawxo bestira bo rêkxstinekan le sercem melbendekan, le 2001 kongirey duwemî yekêtî le slêmanî bestira, tebenî fîkirey sosiyalîst u dîmukirat kira u serkirdayetî nuwê helbjêrdra u berêz mam celal be skirtêrî giştî yekêtî helbjêrdra. sereray ew barudoxey ke kurdistanî pêda têdeperî bûnî şer lenêwan yekêtî u partî herweha lenêwan hikumetî 'êraq be hawkarî p. k. k u anêar walaslam leser snûrî iêran u hêrşekanî salî 1997î partî behawkarî dewletî turkiya bo ser hêzekanî yekêtî. beşdarî kirdinî yekêtî lekonfransî rêkxirawî SI lerojanî 31/5 u 1/6/2001 lemerakîş u wergîranî yekêtî beendamî çawdêr lew rêkxirawe ke beduwem rêkxiraw dê leduway UN u nuwênerî 172 part u rêkxirawî têda endame. mêjuwî 31 saley yekêtî behemû qonax u berzî u nzmî u germî u sardiye heme coriyekaniyewe, demanbatewe ser rastî twanay iyekêtî lexo guncandin u rew kirdin legel ew waqî'e tazey ke heye. leserdemî şax u rûberû bûnewey çekdarane legel dagîr keranda u leduniyaî qurbanîdan da dijî sê kuçkey te'rîb – teb'îz – tehcîr. yekêtî xawenî mezntirîn sermaiyeye. leraperênî helumercî şar u awedan kirdinewe damezrandinî berdî binaxey dîmukirasî u medeniyet u azadîş da yekêtî lerîzî pêşewey parte siyasiyekanî kurdistan buwe. qonaxî duway rizgar kirdinî beşekey tirî jêr deselatî rjêm lesalî 2003 we erkî parastin u çespandiyan amajey behêzn u twanay iyekêtî. paş 2003 meseley bexoda çûnewe u xo nuwê kirdinewe lenaw yekêtî xstine ruwî kêşekan u beşdarî pê kirdinî xelk lekêşekan ştêkî tazeye lerojeelatî nawerast begiştî u lekurdistan be taybetî.
Girêdanên derve
biguhêre- Malpera YNK (bi îngilîzî û erebî)