Holokost

Holokost
Holokost
Komkujî; ethnic violence; crime against humanity; Sûcê nefretê; state crime; key event ;
Dewlet	Almanyaya Nazî, Keyaniya Romanyayê
Dema destpêkirinê	1933 ;
Dema bidawîbûnê	1945 ;
Hejmara miriyan	6.000.000 ;
Pêk tê ji	Holokost li Holendayê; Holokost li Fransayê; Holokost li Polonyayê; Holokost li Lîtvanyayê; Holokost li Letonyayê; Holokost li Almanyayê; Holokost li Belçîkayê; Holokost li Rûsyayê; The Holocaust in Luxembourg; the Holocaust in Hungary; The Holocaust in Albania; The Holocaust in Belarus; The Holocaust in Bulgaria; The Holocaust in Bohemia and Moravia; The Holocaust in Czechoslovakia; The Holocaust in Estonia; The Holocaust in East Upper Silesia; The Holocaust in Greece; The Holocaust in Italy; The Holocaust in Norway; the Holocaust in Serbia; The Holocaust in Slovakia; The Holocaust in the Independent State of Croatia; The Holocaust in the Sudetenland; The Holocaust in the Lublin District; The Holocaust in Ukraine; The Holocaust in Austria; The Holocaust in Yugoslavia; Jews outside Europe under Axis occupation ;
	biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Holokost, Şoah, nîjadkujiya cihûyan, rehqelana cihûyan, jenosîda cihûyan, rehkolana cihûyan ji nîjadkujiya ku ji aliyê sazûmaniya nazîstan ve li Almanya û seranser Ewropayê hatiye kirin re tê gotin.

Bêjeya Holokostê

Holokost bi grekî tê wateya (ὁλόκαυστον holókauston "bi giştî şewitandin, qelandin") û Şoah jî (herwiha Shoah; bi (îbranî) הַשׁוֹאָה haShoah "nepîroz" an "karesata mezin").^{[çavkanî hewce ye]}

Di zimanê kurdî de nîjadkujî, rehqelan, rehkolan, kuştarî, qelaço tê gotin. Ji komkujî cudatir e. Lewra di komkujiyê de komek an pirraniya gelek tê qirkirin lê di nîjadkujiyê de jiholêrakirina nîjadek, qewmek tê kirin.^{[çavkanî hewce ye]}

Bi hatine naziyan ve

Bi hatina ser desthilatê ya naziyan ve, di nava salên 1933 û 1945an de li seranser Ewropayê gelê cihû hatine berhevkirin. Nazî wekî dijminê sereke ji xwe re cihûyan dibînin. Ji ber ku gelê cihû xwendî û dewlemend bû, ji ber ku Almanya di şerê cîhanê yê yekem de têk çûbû û xizan ketibû, naziyan bi zanebûn, ji bo gel bixapînin, bixin ser riya xwe, sedemê tevahiya xirabiyan gelê cihû dan nîşandan.

Nasyonalsosyalîstan cihû berhev kirin, li kampan cibandin, ew dane xebitandin, li ser wan ceribandinên dijmirovane kirin û di wargehên nîjadkujiyê de birêkûpêk ji holê rakirin. Di nîjadkujiya cihûyan de kêmzêde şeş milyon cihû hatine tunekirin.

Di nîjadkujiyê de herwiha çîgan (roman), bawermendên şahidên Yehowa, hevzayendbaz, nexweşên psîkolojîk, kesên astengiyên wan ên jîriyê hebûn ûêd jî di kampan de hatine kuştin. Hin kes hejmara qurbaniyan wekî 17 milyon jî didin diyarkirin.^{[çavkanî hewce ye]}

Tê gotin 100.000 astengdar, 20.000 almanên komûnîst û demokrat, 7.000 hevzayend, 1.200 alîgirên şahîdên Yahowa hatine qirkirin.

Nîjadkujî gav bi gav

Adolf Hitler û sazûmaniya nazîstan sala 1933 dest bi plana xwe ya tunekirina cihûyan dikin. Berê peywirdarî, paye, xwedîtiyên cihûyan tên betalkirin. Gava duyem destdana ser milkê wan e. Dest didin ser dewlemendiya wan û li seranser Ewropayê cihûyan berhev dikin, wan di kampan de dicivînin.

Li kampan bi hovane tên xebitan û dawiyê de jî wan dikujin. Kuştin di odeyên gazê, firûnan de pêk tê. Yan jî wan bi rêbazên din dikujin. Ango gava dawî jiholêrakirina cihûyan bû.

Di 15ê îlona 1935an de hikûmeta Adolf Hitler (Zagonên Nürnbergê]] dertînin. Bi van zagonan "kesên ku ne ji gelên arî (aryan) ne, marîbûn (zewac) bi wan re tê qedexekirin". Qewmên din wekî "mirovên nizm, mirovên kêmnirx" tên binavkirin.^{[çavkanî hewce ye]}

Partiya nazîst NSDAP sala 1938 di şeva 9-10ê çiriya paşîn de bi navê Şeva Krîstalî tevçalakiyek lidardixin, kinîşt, dikan û xaniyên cihûyan dişewitînin. Gelê cihû dikujin û mirandin. Bi van çalakiyan reaksiyonên almanan û cîhanê dihatin pîvandin, testkirin.

Stêrka Dawid

Hikûmeta Almanyayê ya wê demê di 9ê çiriya pêşîn 1941ê de li cihûyan dike ferz ku stêrka Dawid bi xwe ve bikin, daku ew li kolanan bi hêsanî bên naskirin ku cihû ne. Deh roj şûnde bazirganî bi cihûyan re tê qedexekirin. Li seranser Almanyayê nêçîra cihûyan dest pê dike.

Baregehên mirinê

Yekemîn kampa mirinê sala 1933 li Dachauyê tê amadekirin. Li vir almanên demokrat jî hatin berhevkirin û kuştin.

Kampên mirinê yên rejîma nazî

Di heman demê de li kampan li ser mirovan ceribandinên curbecur dihatin kirin. Josef Mengele yek ji wan kesan bû ku li ser girtiyan ceribandinên dijmirovane dikir.

Pogromên derveyî Ewropa

Ji ber ku gelek dewletan bi rejîma Nazî re sempatî dikirin, çewsandina cihûyan jî li derveyî Ewropayê, wek mînak li rojhilata navîn jî, pêk hat. Yek ji van çewisandinên li Iraqê pêk hat û bi navê Ferhûd kete dîrokê.

Wêne

Auschwitz I
Deriyê pêşî yê kampa mirinê, Arbeit macht frei ango "Xebat azad dike"
Hin ji girtiyên hatine azadkirin di 5ê gulana 1945an de
Dîmenek ji krematoryûma II ya Birkenau
Dîmenek ji baregeha mirinê ya Auschwitzê
Wargeha nîjadkujiyê ya Birkenauyê, dîmenek ji rawestgeha trenê ya hewşa navendî. Wênegirtin di sala 1945an de bû, piştî azadkirina ji aliyê Artêşa Sor ve.
Dîmenek ji Auschwitz II ya Birkenau