Tîbetnasî

Tîbetnasî dîsîplînek zanistî ye ku bi xwendina zimanan û çanda giyanî û madî ya Tîbetê mijûl dibe.

Dîrok

Rojhilatnasê macarî Sándor Kőrösi Csoma wek damezrênerê Tîbetnasiyê tê hesibandin. Berî wî, Johannes Jährig, ku di xizmeta Akademiya Împeratorî ya Zanistî ya Rûsyayê de bû (îro Akademiya Zanistî ya Rûsya), rêzimaneke zimanê tîbetî nivîsand û li ser zimanê tîbetî bi xurtî xwend Jährig û endamên din ên Birayên Morawî ji sala 1765an vir ve gelek salan di bin Kalmukan li ser Volga de dijîn, û di doza Jährig de wê hingê jî di bin Buryatan de li Gola Baykalê. Van gelên mongolî tîbetî wekî zimanê xwe yê wazê bikaranîn. Daxwaza herî mezin a salê ku biçin Tibetê ji ber tevliheviyên dîplomatîk ên bi Chinaînê re çu carî pêk nehat. Mîsyona Kalmukan li Sarepta (Volgograd) li ser Volga zanyariya Ewropî ji bo cara yekemîn zanyariyek berfireh a hem zimanê Mongolî, ango Kalmukî, û Tîbetî da. Destnivîsên Tîbetî û Kalmukî di nîvê duyemîn ê sedsala 18 an de bi riya Georg Thomas von Asch hatin pirtûkxaneya zanîngehê li Göttingen. Yekem mamosteyê akademîk ê Tîbetî li cîhana rojavayî fransayî Philippe-Édouard Foucaux (1811-1894) bû, yê ku di 31-ê kanûna paşîn a 1842an de dersa xweya destpêkî ya Tîbetî li École spéciale des Langues orientales li Parîsê pêk anî.

Navendên berbiçav ên Tîbetnasiya ewropî di sedsala 20 an de Roma (Giuseppe Tucci, Luciano Petech), Viyana (Ernst Steinkellner), Parîs (Rolf A. Stein) û Înglistan (David Snellgrove, Hugh Edward Richardson) bûn. Beşdariyên Tîbenasên ji Danîmarka, Norwêc, Mecaristan, Çekya, Rûsya û nemaze Japonya ji bo lêkolîna li ser Tibetê bi heman awayî girîng bûn. Li Çînistanê jî, lêkolîna Tîbetî di dawiya sedsala 20an de pêşve çû.

Ji bo çend dehsalan, Tîbetnasî geşedanek navneteweyî ya pir mezin jiya, ku ev bi taybetî di civînên nav -dîsîplînî yên IATS (International Association of Tibetan Studies, Komeleya Navneteweyî ya Lêkolînên Tîbetî) de ku her sê salan carekê têne li dar xistin eşkere ye. ISYT (International Seminar of Young Tibetologists, Semînera Navneteweyî ya Tîbetnasên Ciwan) ku ji sala 2007an vir ve bi navgîniya birêkûpêk pêk tê, delîla zêdebûna eleqeya ji bo lêkolîna Tîbetî ye. Qadên lêkolînê yên nû ji berjewendiya etnolojî û şûnwarnasiyê di vedîtina Tîbet de derdikevin.

Xwendin

Lêkolîna Tibetolojiyê dikare fîlolojî, dîroka wêje û ziman, dîroka felsefe û olê, dîrok, dîroka zanist û hunerê, cîvaka Tibet û Bûdîzmnasiyê bigire nav xwe.

Mijarên lêkolînê

Fikra sereke ya lêkolînê li sazî û dezgehên lêkolîn û hînkirinê yên Tîbetî bi gelemperî Budîzma Tîbetî ye û qurs bi fêrbûna Tîbetî ya klasîk û hem jî zimanê danûstendinê yê Tîbetî re mil bi mil dimeşe.

Mijarên têkildar

• Lîsteya Tîbetnasan

Lîteratur

• Tsering Shakya: The Development of Modern Tibetan Studies. In: Robert Barnett (Hg.): Resistance and Reform in Tibet, University of Indiana Press, Bloomington/Indianapolis 1994, ISBN 0-253-31131-4, S. 1–14.
• Yuan Zhou: Tibetology in China. China Intercontinental Press, Beijing 1995, ISBN 7-80113-071-5.
• Wang Yao 王堯: A Brief Introduction to Tibetology in China. In: Nihon chibettogakkai kaihō 日本西蔵学会々報 36.25–29 (März 1990).

Girêdanên derve

• Abteilung für Kultur und Geschichte Indiens und Tibets, Universität Hamburg ^{Girêdana arşîvê 2009-05-03 li ser Wayback Machine}
• Fachgebiet Indologie und Tibetologie, Universität Marburg ^{Girêdana arşîvê 2009-01-15 li ser Wayback Machine}
• Zentralasien-Seminar der Humboldt-Universität zu Berlin ^{Girêdana arşîvê 2013-05-17 li ser Wayback Machine}
• Universität Leipzig Institut für Indologie und Zentralasienwissenschaften ^{Girêdana arşîvê 2011-07-28 li ser Wayback Machine}
• Institut für Indologie und Tibetologie Universität München
• China Tibetology Research Center ( bi tîbetî, çînî û îngilîzî )
• Tibetan & Himalayan Digital Library
• Tibetologie an der Universität Bonn ^{Girêdana arşîvê 2015-02-21 li ser Wayback Machine}
• Institut für Südasien-, Tibet- und Buddhismuskunde an der Universität Wien