Sándor Kőrösi Csoma
Sándor Kőrösi Csoma, herwiha Alexander Csoma de Kőrös, (bi mecarî: Kőrösi Csoma Sándor, jdb. 27ê adara 1784an li Csomakőrös, Transilvanya; 11ê nîsana 1842an li Darjeeling, Hindistan) gerokekî mecar bû ku wekî damezrênerê Tîbetnasiyê tê hesibandin. Wî piraniya jiyana xwe ji bo vekolîna jêdera mirovên mecar terxan kir. Li Japonê, ew yekem ewropî bû ku ji ber karûbarên xwe di sala 1933an de wekî ezîzekî Budîst (Bodhisattva) hatiye îlankirin.
Sándor Kőrösi Csoma | |
|---|---|
 Sándor Kőrösi Csoma | |
| Jidayikbûn | 27 adar 1784  Chiuruș |
| Mirin | 11ê nîsana 1842an (58 salî) Darjeeling |
| Sedema mirinê | Lerzeta |
| Cihê goristanê | Tomb of Sándor Kőrösi Csoma |
| Hevwelatî | Mecaristan |
| Perwerde |
|
| Pîşe |
|
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre | |
Jiyana wî biguhêre
Csoma, Szekler, teolojî û fîlolojî li Nagyenyed ji 1812 heya 1815 û zimanên rojhilatî ji 1815 heta 1818 li Göttingen li cem Johann Gottfried Eichhorn xwend. Li wir bi Johann Friedrich Blumenbach re dikeve têkiliyê. Vê yekê teza ku Magyaran ji dûndana Uygurên Tirknîjad in, temsîl kir. Bi îlhama vê ramanê, Csoma çû Asyayê da ku li ser jêdera gelê mecar lêkolînê bike.
Csoma, ku bi ermenkî rind dizanî, bi karwanekî ku xwe ji Ermenistanê ji Xorasanê vedişart, di sala 1821 an de derket rê û di ser Bexda, Tehran, Buxara û Lahorê re gihîşt Leh, paytexta Ladakh.
Di sala 1823an de ew wekî xwendekarek abbayê herêmî Sangye Phuntsog teqawid bû çû keşexaneyek Budîst a li Zanskar li Hindokoş li Satluj û xwe fêrî fêrbûna Tîbetî û têgînên bingehîn ên Bûdîzmê kir. Xebatên wî jî ji hêla Lama Kunga Choleg, mamosteyê Phuntsog ve hatin piştgirî kirin. Rahîbên keşexaneyên derdorê jê re digotin Phyi-Glin-Gi-Grwapa, şagirtê biyanî, ji ber ku wî hînkirinên wan û zimanê wan mîna kesekî din berî wî negirtibû. Ji 1827 heya 1834 ew li ser alîkariyek hikûmeta Brîtanî li Ladakh dimîne.
Wî yekem rêzimana ku bi zanistî tê girtin weşand: A grammar of the Tibetan language (Kalkuta 1834), û yekem ferhenga tîbetî: Essay towards a dictionary Tibetan and English (Kalkutta 834). Bi saya vê xebatê, Analysis of the Kandjur (li ser hînkirinên bingehîn ên Bûdîzm, Kolkata 1835) û nivîsên wî yên piçûktir, Csoma wek damezrênerê Tîbetnasiyê li Ewropayê tê hesibandin.
Lêkolîna Csoma ji Dalai Lama jî nereviya; ew yekem ewropî bû ku vexwendina paytext Lhasa ji 11mîn Dalai Lama wergirt. Lêbelê, berî ku ew dest bi rêwîtiyê bike, Csoma li Darjeeling li piya Hîmalayayê mir. Arşîva Csoma ya Akademiya Zanistî ya Mecaristanê, ku kar û berhemên wî yên di derbarê wî de digire, di sala 2009an de ket nav Mîrata Belgeyên Cîhanî.
Berhemên wî biguhêre
- A grammar of the Tibetan language in English (Kalkutta 1834)
- Essay towards a dictionary Tibetan and English. Prepared with the assistance of Bandé Sangs-rgyas Phuntshogs, a learned Láma of Zangskár, by Alexander Csoma de Kőrös. Siculo-Hungarian of Transylvania. During residence at Kanam, in the Himálaya mountains, on the confines of India and Tibet. 1827–1830. (Kalkutta 1834)
- Analysis of the Kandjur (über die Grundlehren des Buddhismus, Kalkutta 1835)
Wêje biguhêre
- Constantin von Wurzbach: Csoma, Alexander. Li ser: Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich (Leksîkona jînenigariyê ya Împeratoriya Awistriyayê). Beş 3 Verlag der typogr.-literar.-artist. Anstalt (L. C. Zamarski, C. Dittmarsch & Comp.), Viyena 1858, r. 64–69 (dijîtal).
- Constantin von Wurzbach: Körösy. Li ser: Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich (Leksîkona jînenigariyê ya Împeratoriya Awistriyayê). Beş 12 Kaiserlich-königliche Hof- und Staatsdruckerei, Viyena 1864, r. 266 (dijîtal).
- Benda: Körösi Csoma Sándor. Li ser: Österreichisches Biographisches Lexikon 1815–1950 (ÖBL). Cild 4, Akademiya zanistê ya Awistriyayê, Viyena 1969, r. 49.
- Ernö Hetényi: Kőrösi Csoma Sándor dokumentáció. Budapest 1982, ISBN 9789630006385
- Edward Fox: Der Mann, der zum Himmel ging. Ein Ungar in Tibet. Wagenbach, Berlin 2007, ISBN 978-3-8031-2578-1[1]
Girêdanên derve biguhêre
- csoma.mtak.hu: Alexander Csoma de Kőrös (îngilîzî)
- Kőrösi Csoma, in: A Pallas Nagy Lexikona (macarî)
- Sandor Csoma alias Alexander Csoma de Kőrös (almanî)