Wolfgang Amadeus Mozart

Wolfgang Amadeus Mozart
Wolfgang Amadeus Mozart
Navê rastî	Johann Chrysostomos Wolfgang Gottlieb Mozart
Jidayikbûn	Joannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus Mozart ; 27 kanûna paşîn 1756 ; Salzburg (Prince-Archbishopric of Salzburg, Împeratoriya Romayê ya Pîroz)
Mirin	5 kanûna pêşîn 1791 ; Viyana
Sedema mirinê	Nayê zanîn
Cihê goristanê	St. Marx Cemetery
Hevwelatî	Archduchy of Austria (Mozart's nationality), Prince-Archbishopric of Salzburg (Mozart's nationality), Împeratoriya Romayê ya Pîroz
Pîşe	Awazdaner; muzîkvan ;
Xebat	Die Zauberflöte; The Marriage of Figaro; Don Giovanni; Così fan tutte; Die Entführung aus dem Serail ;
Bandorbar	Johann Joseph Fux; Johann Sebastian Bach ;
Hevjîn	Constanze Mozart (1782–1791) ;
Zarok	Karl Mozart; Franz Xaver Wolfgang Mozart ;
Dê û bav	Leopold Mozart (bav); Anna Maria Mozart (dê);
Malbat	Mozart family
Xelat	Order of the Golden Spur (1770) ;
	biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Wolfgang Amadeus Mozart (jdb 27ê kanûna paşîn a 1756 - m. 5ê kanûna pêşîn a 1791), ku wek Joannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus Mozart hate imadkirin, bestekarekî berhemdar û bibandor ê serdema klasîk bû.

Tevî jiyana wî ya kurt, leza wî ya bilez a kompozîsyonê di encamê de zêdetirî 800 berhemên hema hema her celebên serdema wî encam da. Gelek ji van kompozîsyonan wekî lûtkeyên repertuara senfonîk, konsertant, chamber, operatîk û koral têne pejirandin. Mozart bi gelemperî di dîroka muzîka rojavayî de di nav bestekarê herî mezin de tê hesibandin, bi muzîka xwe re ji ber "bedewiya melodîk, zerafeta wê ya fermî û dewlemendiya aheng û teşeyê" tê heyrankirin.

Mozart li Salzburgê, di Împaratoriya Romaya Pîroz de ji dayik bû, ji zaroktiya xwe ya destpêkê ve jêhatîbûnek berbiçav nîşan da. Jixwe di piyano û kemanê de jêhatî bû, wî ji pênc saliya xwe de stran çêkir û li ber mîrektiyên Ewropî derket. Bavê wî ew bir serdanek mezin a Ewropayê û dûv re sê gerên Îtalyayê. Di 17 saliya xwe de, ew li dadgeha Salzburgê muzîkjenek bû lê bêhnteng bû û ji bo lêgerîna cîhek çêtir rêwîtî kir.

Dema ku di sala 1781 de serdana Viyanayê kir, Mozart ji wezîfeya xwe ya Salzburgê hate avêtin. Ew li Viyanayê ma, ku li wir navdar bû lê ewlehiya aborî hindik bû. Di salên xwe yên dawîn de li wir, wî gelek senfonî, konserto û operayên xwe yên herî naskirî çêkir. Dema mirina wî di 35 saliya xwe de Requiem a wî bi piranî neqediya bû.

Kurtejiyan

Zarokek jîr û jêhatî

Wolfgang Amadeus Mozart di 27ê kanûna paşîn a 1756ê de li Salzburgê, wek kurê kemançêkerekî dadgehê hate dinê. Xwişkek wî ya mezin, Maria Anna, bi navê "Nannerl" hebû, ku bi bavê xwe re bi rêkûpêk muzîkê dilîst. Mozart ji zayîna xwe bi muzîkê re têkildar bû.

Wî jêhatîbûnek awarte nîşan da: Di çar saliya xwe de wî dest bi lêdana piyanoyê kir. Di pênc saliya xwe de yekem şanoyên xwe nivîsand û yekem car derket pêşberî gel. Bavê wî Leopold Mozart tavilê jêhatiya kurê xwe nas kir û hewl da ku wî teşwîq bike û bi wî pere qezenc bike.

Mozart tenê şeş salî bû dema ku bi malbata xwe re dest bi gera konsera xwe ya yekem kir. Van seferên bi erebeyên hespan carna bi salan dom dikirin û diçûn bajarên wekî Munîh, Köln, Parîs û London.

Bavê Mozart di destpêkê de kur û keça xwe wekî şanaziyên muzîkê pêşkêş kirin. Lêbelê, pir zû, Wolfgang wekî "stêrkek" pêşve çû. Kurê piçûk ne tenê li keman û piyanoyê pir baş lêxist. Di heman demê de wî bi awayek pir dostane jî hebû, bi vê yekê wî dilê gelek temaşevanên hêja bi dest xist.

Komponîst

Bi mezinbûna temen re, Mozart ji wergêrek berbi bestekarê cidî ve çû. Di 12 saliya xwe de li Viyanayê yekem komîsyona operayê wergirt. Her çend ev xebat nehat pêşkêş kirin jî, di derdorên pîşeyî de gelek deng veda.

Lêbelê, derbasbûna ji stêrka zarok berbi muzîkjenê profesyonel ne ew qas hêsan bû ku hêvî dikir. Piştî ku ji zaroktiyê derket, Mozart "faktora xweşik" winda kir û jêhatiya wî ya awarte ji bo bestekerên din wekî xeterek hate dîtin. Di dema jiyana xwe de ew neçar ma ku gelek rexneyên nerast, ku pir caran li ser bingeha çavnebariyê bû, bikira. Heta tê gotin ku muzîkjenan bi qestî bi xerab lêxistina stranên wî sabote kirine.

Mozart bi operaya "Idomeneo", ku di sala 1781an de li Munchenê derket, pêşkeftina xwe ya mezin wek bestekar bû. Tiştê ku Mozart wekî muzîkjenek diyar dikir pirrengiya wî bû. Ew dikaribû perçeyên pir tevlihev binivîsîne û dûv re bi melodiyên pir balkêş temaşevanên xwe ji nû ve bikişîne. Wî şanoyê drama û sivikbûnê wek tu bestekarên piştî wî bi dest xist, loma jî îro jî îstîsna ye.

Jiyana wî ya taybet

Ka Mozart bi rastî dilkêş bû, wekî ku îro pir caran tê xuyang kirin, guman e. Şahidên wekî nivîskar Franz Xaver Niemetschek, ku Mozart bi xwe nas dikir, ew wekî "di xuyangê de ne xweş" binav kir. Di 1.58 metre de, tê gotin ku ew pir piçûk bû. Û ji ber ku piraniya dema xwe li ber piyanoyê rûdinişt, ne xwediyê rewşeke werzîşî jî bû. Di zarokatiya xwe de, bi şêwazê xwe yê pir dostane û baldar bal dikişand. Ew kesekî dilşewat bû û pir dilpak bû, ku tê gotin ku mirovên cihêreng di jiyana wî de îstîsmar kirine.

Di nameyên xwe de, Mozart hestek pêkenokî ya pir kesane hebû, ku îro pir caran ecêb xuya dike dema ku wî ji evîndarek re hevokên eşkere dinivîsî, mîna "Ez ê wê gavê di şexsê xwe yê bilind de bikutim we, qûna we wêran bikim". Zimanê wî yê pir caran dijwar, ku di heman demê de gelek peyvên pistepist jî dihewand, tê gotin ku bi gelemperî taybetmendiya wê demê bû.

Ka Mozart bi rastî gelek têkiliyan bi jinan re hebû an na, wekî ku pir caran tê îdia kirin, tê nîqaş kirin. Em pêwendiyek bi pismama wî ya piçûk Maria Anna Thekla re dizanin, ku wî jê re digot "Bäsle". Evîna wî ya bêserûber ji stranbêja Mannheim Aloisia Weber, ku xwişka wê Constanze paşê zewicî, tê belge kirin. Ji bilî wê, jiyana wî ya taybet hindik belgekirî ye. Di nameyên wî de der barê têkiliyên muhtemel ên bi jinên din re îşaret hene, lê hûrguliyên rast êdî nayên diyarkirin.

Bi gelemperî tê gotin ku Mozart hindik hurmetê nîşanî rayedaran da - dibe ku ji ber vê yekê wî nekarî, tevî jêhatiya wî ya awarte, pozîsyonên daîmî wekî muzîkjenek dadgehê bigire.

Ji bilî muzîkê, tê gotin ku Mozart ji lîstina bîlardoyê jî hez dikir, û wî ji "Bölzlshooting" jî hez dikir, rengek destpêkê ya gulebarana armancê bi celebek çeka hewayê.

Bi qasî hunera wî, tê gotin ku Mozart ji gelek hemdemên wî yên muzîkê kêmtir "bilind" bûye. Ew kêm caran behsa karê xwe dikir an pesnê destkeftiyên xwe dikir. Lêbelê, ji wî re girîng bû ku ew ji bo kê dilîze, gelo temaşevan di derbarê muzîkê de tiştek dizanibû an na. Gava ku di temaşevanan de hezkirên muzîkê hebûn, wî bi dilgermî û, berî her tiştî, dirêjtir dilîst.

Kariyera wî

Kariyera Wolfgang Amadeus Mozart di karsaziya muzîka îroyîn de bi kariyeran re gelek paralelan nîşan dide. Wî gerên dirêj dikir, yên ku wî di zaroktiya xwe de wekî "şehînek muzîkê" derbas dikir. Mozart sêyeka baş a 35 salên xwe di rêwîtiyê de derbas kir da ku muzîka xwe li qada navneteweyî bide bihîstin. Wî gelek cihên ku îro jî divê ji bo muzîkjenan werin dîtin parast. Li Almanyayê li Munchen, Mannheim, Köln û Berlînê bû mêvan. Cihên din ên 17 rêwîtiyên wî London, Parîs û Prag û her weha Italytalya bûn, ku di wê demê de bi tevahî welatê muzîkê bû.

Bê guman, di dema jiyana Mozart de tu tomar tune bûn ku ew bikaribe perçeyên xwe li ser belav bike. Jixwe, Mozart ji bo gelek berhemên xwe pelên muzîkê çap kiribû da ku ew paşê wan bifroşe. Vê yekê - û li vir jî paralelek bi karsaziya muzîkê ya îroyîn re heye - bû sedema "kopiyên korsan" a wê demê: yên din pelên muzîka wî kopî dikirin û bi wê pere qezenç dikirin.

Tiştê ku ji bo hunermendên îro peymanek tomar e, ji bo muzîkjenên wê demê li dadgehê cîhek daîmî bû. Ew dahatek ewledar garantî dikir, lê di heman demê de kêmasiya wê jî hebû ku azadiya hunerî bi tundî hate asteng kirin. Ji ber ku kompozîsyon bi piranî pêdivî bû ku fonksiyonek bi cih bînin: wekî muzîka paşîn ji bo pêşangehên bazirganiyê an bûyerên taybetî.

Mozart bi rêya bavê xwe li Salzburgê du cihên daîmî hebûn, lê wî li wir bi hunerî xwe sînordar hîs kir. Wî hewl da ku li Munich, Mannheim û Parîsê cihên daîmî bibîne. Di sala 1781an de li Salzburgê dev ji wezîfeya xwe ya daîmî beda û çû Viyanayê. Tenê çar sal berî mirina wî, wî wekî Kapellmeister pozîsyonek nû ya daîmî girt. Di navberê de, wî ji performans, komîsyonên kompozîsyonê û dersên piyanoyê debara xwe dikir.

Bi qasî populerbûna wî, tê gotin ku Mozart di dema jiyana xwe ya li Pragê de bi taybetî serfiraz bû. Berhemên wî li wir hatin hezkirin, ku ev yek di demên dirêj ên operayên wî de diyar bû. Li aliyê din, li Viyanayê, ku li dora wî ji hêla gelek pêşbazî û mirovên çavnebar ve hatibû dorpêç kirin, populerbûna wî pir dihejiya. Her wiha hefteyên dawî yên jiyana xwe li Viyanayê derbas kir. Demeke kin piştî promiyera "Flute Magic" ew di Kanûna 1791 de di 35 saliya xwe de mir. Şert û mercên mirina wî heta roja îro jî ne diyar e.

Berhemên wî

Li gorî zanyariyên heyî, temamiya berhemên Mozart derdora 1060 sernavan pêk tîne. Lêbelê, hinek ji wan winda ne. Hemû berhemên Mozart di îndeksekê de ku ji aliyê botanîst Ludwig Ritter von Köchel ve di sedsala 19-an de hatiye çêkirin de hatine tomarkirin û ji wê demê ve vedîtinên nû car bi car li wê hatine zêdekirin.

Ji ber ku Mozart bi xwe sernavên xwe yên rast nedane berhemên xwe, heta perçeyên ku melodiyên wan ji aliyê her kesî ve tê zanîn jî bi navên wekî "Piano Sonata No. 11 di A major, KV 331" de ne. Berhemên wî yên temam jî 15 berhemên sehneyê, ango operayên wek "Revandina ji Seraglio" û "Don Giovanni" hene. Operaya wî ya herî navdar belkî "The Magic Flute" ye: Çîroka Prince Tamino, ku tê xwestin keça padîşah Pamîna azad bike, digel gelek karakteran ku her gav ji qencî ber bi xirabiyê ve diguhezin, îro jî îlhamek mezin dide temaşevanan.

Mozart bi xwe metnên operayên xwe nenivîsandiye, kesên bi navê "librettîst" berpirsê vê yekê bûn. An jî wî muzîk ji bo dramayên heyî nivîsand, û bi vê yekê operayên wek "Figaro" carek duyemîn dihatin nivîsandin.

Tewra bi perçeyên xwe yên takekesî, Mozart hema bêje ti metnên xwe nenivîsand, lê berhemên helbestvanên hevdem, di nav de Goethe, bikar anî. Ji ber bêhejmar kompozîsyonên fermanî, Mozart xebatek pirreng li pey xwe hişt. Wî xwe di serî de wek bestekarê operayê didît.

Mîrasê wî

Rastiya ku îro di derbarê Mozart de pir zêde tê zanîn bi piranî li ser nameyên ku di hundurê malbata Mozart de di dema rêwîtiyên wan de mane ve girêdayî ye. Lêkolîner di serî de ji nameyên bavê wî û helbet ji nameyên Mozart bi xwe encaman li ser kar û jiyana wî derdixin. Nameyên wî heta îro jî ji nû ve tên şîrovekirin. Mozarteum li Salzburgê ji sala 1841an vir ve tevkariyek girîng ji lêkolîna Mozart re kiriye - bi eslê xwe komeleyek sivîl ku carekê Mozart ji kurên wî yên bêzar mîras girtiye. Bi salan, Mozarteum belge û berhemên Mozart berhev kir û gelek muze vekirin. Piştre, dibistanek muzîkê jî hate damezrandin, ku niha zanîngehek muzîkê ya navdar e.

Eleqeya cîhanê ya ji bo Mozart bênavber e. Nîşe hîn jî di arşîvên ku ji Mozart re têne destnîşan kirin xuya dibin û dûv re ji hêla pisporan ve bi germî têne nîqaş kirin. Û her sal pirtûkên nû li çaraliyê cîhanê têne weşandin ku xebata Mozart ji perspektîfên nû ronî dikin - bi hêviya ku ev kerameta muzîkê bi tevahî were fam kirin.