Wîkîpediya

Heybetula Axundzade

Serokekî efxanî ya Talîbanê

Mele Heybetula Axundzade (bi peşto: هیبت الله آخندزاده)[1] an jî Hîbetula Axunzade (peşto: هیبت الله آخندزاده)[2] meleyekî efxanî ye ku rêberê bilind ê Mîrîtiya Efxanistanê ye di nav rejîma Talîbanê ya ku ji aliyê dewletên navneteweyî ve nayê naskirin.

Mawlawi, Mele, Emîrê bawermendan, Şêx Li ser Wîkîdaneyê biguhêre

Heybetula Axundzade
Navê rastî
ھیبت الله اخوندزاده Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Jidayikbûnc. 1960 Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Panjwayi District (Keyaniya Efxanistanê) Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
HevwelatîEfxanistan Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Meqam
  • Amir al-Mu'minin of the Taliban (2016–)
  • Supreme Leader of Afghanistan (2021–) Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Partiya Siyasî
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêreBelge

Axundzade di êrîşa leşkerî ya sala 2021an de Talîban li dijî hikûmeta Efxanistanê serketî kir - di dema ku vekişîna Dewletên Yekbûyî hîna didomiya - paşê bû hikûmdarê mutleq ê Efxanistanê û hikûmetek îslamî ya totalîter ferz kir.[3][4] Hikûmeta wî ji ber binpêkirinên berfireh li ser mafên mirovan, di nav de mafên jin û keçan ên kar û xwendinê de tê ji pir hikûmetên welatên din û rêxistinên mafên mirovan di cîhanê de rexne kirin. Bi fermana Axundzade, rêveberiya Talîbanê rê neda ku piraniya keçên ciwan vegerin xwendina dibistana navîn. Di Tîrmeha 2022an de, dema ku beşdarî kombûneke olî li paytextê Kabûlê bû, Axundzade daxwazên civaka navdewletî li ser hikûmeta xwe şermezar kir û herwiha red kir ku her axaftin an lihevkirinek li ser "sîstema wî ya îslamî" ya rêvebirinê were gotin.

Jiyana pêşîn û taybet

biguhêre

Axundzade di malbatekî peştûn[5] ji eşîra Nûrzayê li gundê Sperwanê ê navçeya Pençwayî ya parêzgeha Kandahar, Keyaniya Efxanistanê jidayik bû.[5][6] Tê pêşniyarkirin ku Axûndzadê di 70-saliya xwe de ye (ji Adar 2023an ve).[7] Navê xwe a yekemîn Hîbetûleh ye, navekî erebî ku tê maneya “diyarî xwedê”.[5] Bavê wî Mihemed Axûnd alim û îmamê mizgefta gundê xwe bû.[8] Malbat ne xwediyê erd û baxçeyên xwe bûn, li ser wê yekê girêdayî bû ku civat bi pere yan jî beşek ji berhemên xwe çi bide bavê wî. Yek ji kurên Axûndzadê wekî êrîşkarê xwekujî mir.[7][8]

Rêberiyê Efxanistanê (2021-aniha)

biguhêre
 
Teswîra kelîgrafî ya navê Axundzade li ser malperên hikûmeta Efxanistanê tê bikaranîn.

Di gulana 2021an de, Axundzade bang li gelê efxanî kir ku jibo pêşvebirina dewletek îslamî gava ku hêzên Dewletên Yekbûyî vekişin, bibin yek.[9] Di Tebaxa 2021an de, hêzên di bin fermandariya wî ya binavkirî de dest bi êrişek giştî kirin ku dixwazin di şer de serkeftinek dawîn bi dest bixin. Di dema serokatiya Axundzade de, leşkerên Dewletên Yekbûyî vekişiyan û Talîbanê kontrola paytext ya Kabûl bin destê xwe xist.[10] Di 18ê tebaxê de hat ragihandin ku li ser efûya giştî ya Axundzade “biryara berdana girtiyên siyasî ji hemû girtîgehên Efxanistanê hate dayîn”.[11] Heya wê demê, Talîbanê berê girtigehên sereke yên li seranserê welêt xistibû bin kontrola xwe û bi hezaran girtî bi serbestî berdan, di nav van de endamên Elqaîde û kesayetên payebilind ên Talîbanê. Hat îdiakirin ku çekdarên rexistina terorîstî a DAIŞê Xorasanê jî hatine berdan.[12]

Di derbarê Axundzade de kêm teyê zanîn û nebûna wêneyên wî piştî hilweşîna Kabûlê, pirs hatin kirin ku gelo ew ma hîn sax e an hîn serokê partiyê e.[13] Raporên medyayê yên piştî hilweşandina Kabûlê destnîşan kirin ku ew di destê Artêşa Pakistanê de ye. Lêbelê, di 21ê Tebaxê de, Talîbanê ji qanalê medya a amerîkî The Sunday Guardian re got ku serokê xwe Axûndzadê sax e û di ve demê li Kandaharê bû.[14] Di 8ê Îlonê de, Axundzade daxuyaniyek da hikûmeta demkî û jê re got ku şerîetê li Efxanistanê biparêze.[15]

Di 3ê kanûna 2021ê de Axundzade biryarnameyek derxist ku tê de mafên jinan di çarçoveya Şerîetê de destnîşan kir. Di daxuyaniyê de hate gotin ku mafê jinê yê razîbûna zewacê heye û nikare wan weke milk binirxîne. Wê zêde kir ku destûr ji jinebiyan re hat dayîn ku bi zewacê razî bibin ji bo mêrên nû, peredana ji mêrê xwe yê nû di dema Nekah de, û di nav malbata xwe de wekhev mîras bistînin. Wezareta Hec û Karûbarên Diyanetê, Wezareta Rewşenbîrî û Rewşenbîrî û Dadgeha Bilind jibo cîbicîkirina biryarnameyê û ji raya giştî re ragihînin hatin erkdarkirin.[16] Di 8ê kanûna pêşîn a 2021ê de, Axundzade talîmat da parêzgarên parêzgehan da ku kesan razî bikin ku ji welêt dernekevin û hewl bidin ku giliyên xwe çareser bikin û di heman demê de tedbîrên ewlehiyê jî zêde bikin.[16]

Di 14ê adara 2022an de, Axundzade talîmata ku ji 14 xalan pêk tê ji Hêzên Çekdar ên Mîritiya Îslamî ya Efxanistanê re der barê reftarên personelên xwe de derxist.[17] Axûndzadê ji 27ê Adarê heta 28ê Adara 2022ê talîmat da Encumena Wezîran ku gera nû ya qedexeyan pêk bîne. Wî her wiha ferman da ku weşanên biyanî li Efxanistanê werin qedexekirin û ferman da Wezareta Belavkirina Fezîlet û Pêşîlêgirtina Cîgiran ku veqetandina zayendî ya parkên giştî biceribîne, nehêle ku jin li balafirê siwar bibin, ger ku mêr bi hev re nebin, bar bikin. Karmendên medenî yên mêr, ger ku turban li xwe nekin an jî rih tije nebin, diçin ser kar û bikaranîna telefonên destan li zanîngehan qedexe dikin.[18] Her wiha di heman rojê de biryarek bi rênimayan ji hêzên ewlehiyê re derxist û tê de ferman da wan ku xwe ji kar û şandina zarokên biçûk dûr bixin.[19]

Di 3ê nîsana 2022an de, Axundzade mersûmek îmze kir ku çandina afyonê li Efxanistanê qedexe dike, ku her binpêker "li gorî qanûnên şerîetê" têne derman kirin. Her wiha ferman û veguhestina narkotîkên din jî hate qedexekirin. Di 29ê Nîsana 2022an de, Axûndzadê di peyamekê de ji bo Cejna Qurbanê ji cîhanê daxwaz kir ku hikûmeta Talîbanê nas bike.[20]

Di 7ê gulana 2022an de, Wezareta Belavkirina Fezîlet û Pêşîlêgirtina Cîgiran mersûmek ku bi kesane ji hêla Axundzade ve hatî pejirandin weşand, tê de ji hemî jinên Efxanistanê tê xwestin ku ji xeynî çavên xwe dema li gel de tevde laşê xwe veşêrin, ku çaderî wekî cilê tê pêşniyarkirin.[21]

Di 21ê tîrmeha 2022an de Axundzade mersûmek derxist û rexne û nerazîbûna li dijî Mîrîtiya Îslamî di nav gel de qedexe kir. Di daxuyaniyê de hat gotin, “Nabe ku li hemberî rayedaran sûcdarkirinên derewîn û rexnekirina wan bên kirin…”[21]

Di 14ê mijdara 2022an de, wî ferman da dadrêsiyê ku bi tevahî cezayên Hûdûd û Qisas (bedenî) bicih bînin, ger sûc li gorî pîvanên weha bin. Ev bû sedema fikaran ku karanîna berbelav qamçiyan, jêkirin û keviravêtin wekî ceza dikare ji nû ve dest pê bike.[22] Piştî hefteyekê, 12 kes bi eşkereyî li parêzgeha Logerê hatin qamçkirin ku ev yek weke pêkanîna fermana Axundzade hate dîtin. Ji dema vegera Talîbanê ya ser desthilatê ve, ev cara yekem e ku ev ceza hatiye pejirandin kirin.[23][24]

Çavkanî

biguhêre
  1. ^ barial, Mohammad Khan (30 kanûna pêşîn 2021). "د عفوې پر عملي کېدو د هبت الله اخندزاده بیا ځلي ټیتګار". کلید ګروپ (bi peştûyî). Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.
  2. ^ "د ملا هيبت الله خبرداری: صفونه مو له نفوذي افرادو پاک کړئ – DW – ۱۴۰۰/۸/۱۳". dw.com (bi peştûyî). Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.
  3. ^ Sadr, Omar (23 adar 2022). "Afghanistan's Public Intellectuals Fail to Denounce the Taliban". Fair Observer. Roja gihiştinê 23 tîrmeh 2024.
  4. ^ miqbal (8 îlon 2022). "Dismantlement of the Taliban regime is the only way forward for Afghanistan". Atlantic Council (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 23 tîrmeh 2024.
  5. ^ a b c "Afghan Taliban announce successor to Mullah Mansour". BBC News (bi îngilîziya brîtanî). 25 gulan 2016. Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.
  6. ^ "Dead or alive? On the trail of the Taliban's supreme leader". France 24 (bi îngilîzî). 3 kanûna pêşîn 2021. Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.
  7. ^ a b "Unseen Taliban Leader Wields Godlike Powers in Afghanistan". Voice of America (bi îngilîzî). 28 adar 2023. Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.
  8. ^ a b Graham-Harrison, Emma (1 tîrmeh 2022). "'It's our system': Taliban leader hits out at foreign demands on Afghan regime". The Guardian (bi îngilîziya brîtanî). ISSN 0261-3077. Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.
  9. ^ Desk, Wellington (9 gulan 2021). "Taliban leader urges unity for the redevelopment of Afghanistan". The Express Tribune (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.
  10. ^ "Who are the Taliban 2.0?". www.ft.com. Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.
  11. ^ Said-Moorhouse, Meg Wagner,Melissa Mahtani,Melissa Macaya,Mike Hayes,Joshua Berlinger,Brad Lendon,Aditi Sangal,Lauren (18 tebax 2021). "August 18, 2021, Afghanistan-Taliban news". CNN (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: lîsteya nivîskaran (lînk)
  12. ^ Ankel, Sophia. "Video shows thousands of prisoners, reportedly including Islamic State and al Qaeda fighters, freed from Kabul jail by the Taliban". Business Insider (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.
  13. ^ "Who is Haibatullah Akhundzada, the shadowy head of the Taliban?". The Times of India. ISSN 0971-8257. Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.
  14. ^ Mishra, Abhinandan (21 tebax 2021). "Sources in Taliban say their chief Akhundzada is in Kandahar". The Sunday Guardian Live (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.
  15. ^ "Hardliners get key posts in new Taliban government" (bi îngilîziya brîtanî). 7 îlon 2021. Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.
  16. ^ a b zahir (8 kanûna pêşîn 2021). "Instructions of Amir-ul-Momenin (May Allah protect him) to governors about Afghans going to Western countries". Islamic Emirate of Afghanistan, Исламский Эмират Афганистан. (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.
  17. ^ zahir (14 adar 2022). "Directives of Esteemed Amir-ul-Mumineen (May Allah protect him) to all the Mujahideen of the Islamic Emirate". Islamic Emirate of Afghanistan, Исламский Эмират Афганистан. (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.
  18. ^ "Taliban hard-liners turning back the clock in Afghanistan". AP News (bi îngilîzî). 29 adar 2022. Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.
  19. ^ "Taliban chief warns against recruiting child soldiers" (bi îngilîziya brîtanî). 28 adar 2022. Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.
  20. ^ "Taliban supreme leader urges world to recognise 'Islamic Emirate'". Al Jazeera (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.
  21. ^ a b Azadi, RFE/RL's Radio. "'Open Fear': Taliban Cracks Down On Afghan Media By Decree". RadioFreeEurope/RadioLiberty (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.
  22. ^ "Taliban leader: Afghanistan judges must enforce Shariah punishments". www.jurist.org (bi îngilîziya amerîkî). 14 çiriya paşîn 2022. Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.
  23. ^ "Three women among dozen publicly flogged in Afghanistan - Taliban official" (bi îngilîziya brîtanî). 23 çiriya paşîn 2022. Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.
  24. ^ "Taliban confirm first floggings since supreme leader's edict". France 24 (bi îngilîzî). 23 çiriya paşîn 2022. Roja gihiştinê 22 tîrmeh 2024.

Girêdanên derve

biguhêre
 
Li Wikimedia Commons medyayên di warê Heybetula Axundzade de hene.
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Heybetula_Axundzade&oldid=1790346" hatiye standin.