Wîkîpediya

Girava Sentînel a Bakur

girava li Kendava Bengalê
(Ji Girava Sentinel a Bakur hat beralîkirin)

Girava Sentînel a Bakur yek ji Giravên Andamanê ye ku di nav komgiraveke Hindistanê ya Kendava Bengalê de ye. Girava Sentînel a Başûr yek ji giravên vê komgiravê ye.[1] Girava Sentînel a Bakur warê gelê xwecih ê sentinelî ye ku heya roja îro bi hêz îzolebûna xwe ya bi dilxwazî ji cîhana derve diparêzin. Tê texmînkirin ku sentînelî bi pêla mirovên ku ji Afrîkayê koçî Asyayê bûne nêzîkî 60.000 sal berê hatine giravê û ji wê demê vir ve lê bidûrxistî mane.

Girava Sentînel a Bakur
Girava Sentînel a Bakur
Girava Sentînel a Bakur li ser nexşeya Giravên Andaman û Nîkobar nîşan dide
Girava Sentînel a Bakur
Girava Sentînel a Bakur
Girava Sentînel a Bakur (Giravên Andaman û Nîkobar)
Girava Sentînel a Bakur li ser nexşeya Hindistan nîşan dide
Girava Sentînel a Bakur
Girava Sentînel a Bakur
Girava Sentînel a Bakur (Hindistan)
Erdnîgarî
Cih Kendava Bengalê
(Okyanûsa Hindî)
Komgirav Giravên Andaman
Koordînat 11°33′25.2″Bk 92°14′27.6″Rh / 11.557000°Bk 92.241000°Rh / 11.557000; 92.241000
Rûerd 59,67 km2
Dirêjahî 7,8 km
Firehî 7,0 km
Cihê herî bilind 122 m
Kargêrî
Dûgel  Hindistan
Herêmên yekbûyî Giravên Andaman û Nîkobar
Navçe Andamana Başûr
Demografî
Gelhe 39 kes (2018)
biguhêreBelge

Qanûna Parastina Eşîrên Aborijîn ên Giravên Andaman û Nîkobarê ya sala 1956an (The Andaman and Nicobar Islands Protection of Aboriginal Tribes Regulation 1956) giravê û her nêzîkatiyek ji 5 mîlên deryayî (9,3 km) nêzîktir qedexe kiriye ku civaka eşîrî ya mayî ji nexweşiyên infeksiyonê yên "herêma sereke" biparêze.[2] Dever ji aliyê Hêzên Deryayî ya Hindistanê ve tê kontrolkirin.[3]

Girav girêdayê navçeya îdarî ya Andaman a Başûr e û beşek ji axa yekîtiya Hindî ya Giravên Andaman û Nîkobarê ye.[4] Di pratîkê de, rayedarên Hindistanê daxwaza giravan nas dikin ku tenê bihêlin, kesên derveyî çavdêriya ji dûr ve (bi qeyikê û carinan bi hewayê) ji dûriyek ewledar a maqûl sinordar dike. Hikûmeta Hindistanê di bûyera ku kesek xerîb derkeve girava Sentinelê û ji ber vê yekê were kuştin sentinelan ji ber vê yekê dadgeh nake. Girav herêmek parastî ya Hindistanê ye.[5] Di sala 2018an de, hikûmeta Hindistanê 29 giravan ku di nav de Sentinel a Bakur jî hebû di hewildanek mezin de ji bo geşkirina turîzmê ji rejîma Destûra Herêmî ya Bedew (RAP) derxistin.[6] Di mijdara 2018an de, wezareta navxwe diyar kiriye ku sivikkirina qedexekirina serdanên hukûmetê armanc bû ku rê bide lêkolîner û antropologan (bi destûrek pêş-pejirkirî) ku di dawiyê de serdana giravên Sentinel bikin. Di mijdara sala 2018an de wezareta navxwe diyar kiriye ku sivikkirina qedexekirina serdanên hikûmetê armanc bû ku rê bide lêkolîner û antropologan (bi destûrek pêş-pejirkirî) ku di dawiyê de serdana giravên Sentinel bikin.[7]

Sentineliyan gelek caran êrîşî keştiyên ku nêzîk dibin kirine, gelo qeyik bi qestî serdana giravê dikirin an jî bi tenê li ser çemê koral ên li derdorê binav dibûn. Hatiye dîtin ku Sentinelî tîran li keştiyan li helîkopterên ku nizm difirin dibarînin dibarînin. Êrîşên bi vî rengî bûne sedema birîndarî û mirinan.[8][9][10]

Erdnîgarî

biguhêre

Sentinel a Bakur 36 km li rojavayê bajarê Wandoor li başûrê Girava Andamanê, 50 km li rojavayê Port Blair û 59,6 km li bakurê hevtayê wê başûr e. Qada rûerda giravê bi qasî 59,67 km² ye.[11][12]

Flora û faunaya giravê

biguhêre

Girav bi piranî di nav daristanên pelên fireh ên şil ên tropîkal û subtropîkal de ye. Ji ber nebûna lêkolînan, pêkhateya diyar ê flora û faunaya bejahî nayê zanîn. Maurice Vidal di sefera xwe ya sala 1880an de li giravê, Portman daristanek vekirî, "park-mîna" bi gelek darên darên guleyan (Manilkara littoralis) û her weha nimûneyên mezin û pêvekirî yên dara pembûya hevrîşim Malabar (Bombax ceiba) ragihandiye.[1] Digel raporên Portman ku behsa "girek mezin" serê berazan li nêzî gundekî Sentineleyê dike, Berazên Hindî (Sus scrofa cristatus) diyar e ku li giravê û çavkaniyek xwarinê ya sereke ye ku ji bo Sentineleyê têne dîtin.[13] Lîsteya Sor a IUCN, Sentinel a Bakur wekî jîngehek girîng a kêvcarkên gûzê (Birgus latro) destnîşan dike ku ev celeba kêvcarkan li piraniya giravên din ên Andaman ji bilî Sentinelên Başûr û Andamanên Biçûk hatine tinekirin. Ji ber ku tevî kêmbûna anketan, jîngeha bêkêmasî îhtîmal e ku piştgirî bide cihêrengiya jiayan çûkan, Girava Sentinel a Bakur, ligel Girava Sentinel a Başûr, ji hêla BirdLife Internationalê ve wekî Qadek Teyran a Girîng a Cîhanê (IBA) hatiye diyarkirin.[14]

Jiyana deryayî ya dora giravê jî baş nehatiye lêkolîn kirin. Tê zanîn ku refikek mezin a Coral (îng) giravê dorpêç dike û mangrov jî têne zanîn ku peravên wê dorpêç dikin. A c. Rapora sala 1999an ji cûrbecûrên nêzî giravê destnîşan dike ku refikên li dora giravê di sala 1998an de di El Niño de spî bûne lê ji wê demê ve mezinbûna nû ya Coral (îng) hatiye dîtin. Li gorî îdiayên di ava giravê de segmasî jî hatine dîtin. Kevirên deryayê jî di heman demê de li nêzî giravê jî çêdibin, ji ber ku Portman got ku ew ji bo Sentineleyê jî çavkaniyek xwarinê ya sereke ne û yek li ser lêkolînek 1999an a avên derdorê hate dîtin. Di heman lêkolînê de Delfîn jî hatine dîtin.[1][13]

Dîrok

biguhêre

Onge, yek ji gelên din ên xwemalî yên Andaman e ku hay ji hebûna Girava Sentinel a Bakur hebûn.[15][16] Navê wan ê kevneşopî ji bo giravê Chia daa Kwokweyeh e. Di heman demê de di navbera wan û sentineliyan de çandên biçûkên wek hev yên xurt ku hatiye dîtin hene. Lêbelê Onge yên ku di sedsala 19an de ji hêla brîtaniyan ve birin Girava Sentinel a Bakur, nikaribû zimanê sentineliyan fam bike, ji ber vê yekê heyama girîng a veqetandinê gengaz e.[15][16]

Serdanên brîtaniyan

biguhêre

Lêkolînerê brîtanî John Ritchie "gelek ronahî" ji keştiyek lêkolînê ya hîdrografîk a Pargîdaniya Hindistana Rojhilat, Diligent, dema ku ew di sala 1771ê de di ber giravê re derbas dibe dîtiye.[17] Homfray ku rêveberek bû di adara sala 1867an de çûye giravê.[18]

Di dawiya heman salê de di demsala mûsonê ya havînê, Nînewa, keştiyek bazirganiyê ya Hindistanê, li ser refikek li nêzî giravê têk çû. 106 rêwî û tîmên sax bi keştiyê re li peravê asê mane û rastî êrîşên sentineliyan hatine. Keştî û kesên ku bi keştiya re li wir asê mabûn ji hêla hêzên rizgarkirina Royal Navy ve hatin dîtin û hatin rizgarkirin.[15][17]

Seferên Portman

biguhêre

Seferek bi serokatiya Maurice Vidal Portman, rêveberek hikûmetê ku hêvî dikir ku li ser niştecîh û adetên wan lêkolîn bike, di çileya sala 1880an de derkete Girava Sentinel a Bakur. Komê toreke rêçok û çend gundên biçûkên terikandî dîtin. Piştî çend rojan, şeş sentineleyî, jinek pîr û çar zarok, birin Port Blairê. Karbidestê kolonyal yê berpirsiyarê operasyonê nivîsand ku tevahiya komê "Bi lez nexweş ket û kal û jina wî mirin, ji ber vê yekê çar zarok bi hejmarek diyarî vegerandin giravê."

Çûyîna duyemîn a giravê ku ji hêla Portman ve ku piştî teqîna Krakatoa ku wekê êrîşa ku wekê êrîşa keştiyek hatiye fem kirin û wekî nîşana tengahiyê ya keştiyek hate şîrove kirin, di 27ê tebaxa sala 1883an de pêk hatiye. Komek lêgerînê derketin giravê û berê vegera xwe hinek diyarî ji bo niştecihên giravê hêştin li giravê û ji giravê derketin. Portman di navbera çileya sala 1885 û çileya sala 1887an de çend caran dîsa çûye giravê.

Piştî serxwebûna Hindistanê

biguhêre
 
Nexşeya Landsat ya Girava Sentinel a Bakur

Komên keşfê yên Hindistanê bi fermana ku bi sentineleyiyan re têkiliyên dostane saz bikin, çend sal carekê di destpêka sala 1967an de serdanên kurt li giravê pêk anîn. Di sala 1975an de Leopold III ya Belçîkayê, li ser gera Andamanê ji hêla payebilindên herêmî ve ji bo rêwîtiyek şevekê ber bi avên li Girava Sentinel a Bakur ve hatine şandin.[19]

Keştiya kargoyê MV Rusley di nîvê sala 1977an de li ser peravê giravê asê maye û keştiya MV Primrose jî di 2ê tebaxa sala 1981ê de li ser perava giravê asê maye. Kaptanê Primrose bi radyoyê xwest ku çekên giran bi awayekî bilez ji wan re bê şandin ku xebatkarên wî bikaribin xwe biparêze. Ji ber ku bahozeke mezin li deryayê hebû keştiyên din negihîştin wan lê giraniya bahoza deryayê jî nehişt ku giravî nêzî keştiyê bibin. Piştî hefteyek xebatkarên keştiyê bi helîkopterek ku bi peymana Pargîdaniya Petrol û Gaza Xwezayî ya Hindistanê (ONGC) hatiye şandin xebatkarên keştiyê hatin rizgar kirin.[20]

Heta niha daneyên ku hatine wergirtin tê zanîn ku sentineleyiyan her du keştiyên binavbûyî ji bo hesinan rûxandine. Niştecîhên ji Port Blairê jî serdana cihê ku keştî asê mabûn kirin ku barhilgiran vegerînin. Di sala 1991ê de operatorên rizgarkirinê destûr dan ku keştiyan hilweşînin.[16]

Yekem têkiliya aştiyane ya bi sentineleyiyan re ji hêla Triloknath Pandit ve ku rêvebirê Lêkolîna Antropolojî ya Hindistanê ye û hevkarên wê ve di 4ê çileya sala 1991ê de hate pêk anîn.[18] Tevî ku Pandit û hevkarên wê karîbûn têkiliyên dostane yên dubare bikin, gûz û diyariyên din ji sentineleyiyan re bavêjin, di têgihîştina zimanê sentineleyî de pêşkevtinek çênebû û sentineleyiyan çend caran ew hişyar kirin ku ew pir dirêj bimînin. Serdanên Hindistanê ji bo giravê di sala 1997an ji bo ewlehiya tenduristiyê ya sentineleyiyan hate rawestiyan.[21]

Sentineleyî ji erdheja sala 2004an a li Okyanûsa Hindî û encamên wê yên paşerojê, di nav de tisunami û bilindbûna avê ya li giravê sax filitîn. Sê roj piştî erdhejê, helîkoptereke hikûmeta Hindistanê çavdêriya çend giravan kir û ev helîkoptera ku serdana girava Sentinelê dike ji aliyê sentineleyiyan ve rastî êrîşa tîr avêtin û riman û kevir avêtinan tê li ser vî yekê hatiye zanîn ku şêniyên giravê ji ber erdhejê û tsunamiyê xwe parastin e.[16][22]

Di çileya sala 2006an de du masîgirên hindî, Sunder Raj û Pandit Tiwari, bi neqanûnî di avên qedexe de masî digirtin û gelek nêzîkî giravê dibin û li ser vê yekê her dû masîgirên hindî ji hêla sentineleyiyan ve têne kuştin. Jiber ku masîgirên hindî bê qanûnî ber bi giravê ve çûbûn tu dozek li dijî sentineleyiyan ve nehate vekirin.[23]

Di mijdara sala 2018an de John Allen Chau ku mîsyonerekî amerîkî ya 26 salî ku ji hêla Hemî Netewên Bingeh-Misûrî ve hatibû perwerdekirin û şandin, di rêwîtiyek neqanûnî ya giravê ku qedexe bû de ji aliyê sentineleyiyan ve hate kuştin.[24][25] Mîsyonerê amerîkî plan dikir ku "mizgîniya xirîstiyantiyê" bide sentineleyiyan.[26] Piştî vê bûyerê heft kes ji hêla polîsên Hindistanê ve bi gumana piştgirîkirina gihîştina neqanûnî ya Chau ji bo giravê hatin binçavkirin.[27] Ketina herêmeke 5 mîlên deryayî (9.3 km) li dora giravê li gorî qanûnên Hindistanê neqanûnî ye.[28][28] Masîgirên ku Chau bi neqanûnî birin giravê anîne ziman wan dîtiye ku sentineliyan cesedê Chau piştî ku ew hatiye kuştin li peravê bi erdê ve kaş kirine û piştre wî defin kirine.[29] Tevî hewildanên rayedarên Hindistanê ku bi eşîrê re rûbirûbûnek teng bû, cesedê Chau nehat girtin. Karbidestên Hindistanê gelek hewil dan ku laşê Chau bigirin lê ji ber bê encamiyê di dawiyê de dev ji van hewldanan hatiye berdan. Antropologek ku di dozê de beşdar bû ji The Guardian re got ku xetera pevçûnek xeternak di navbera lêkolîner û giravê de pir mezin e ku hewildanên din rast bike.[30]

Demografiya giravê

biguhêre

Girava Sentinel a Bakur ji hêla sentineleyiyan ku gelên xwemalî yên di îzolekirî ya dilxwazî de dijîn ku bi zorê îzole kirina xwe diparêzin. Di raporeke sala 2012an de nifûsa wan di navbera 50 û 400 kesî de hatiye texmînkirin. Serjimara 2011an a Hindistanê 15 niştecih di 10 malbatan de destnîşan kiriye lê ev jî tenê texmînekiye ku ji hêla Times of India ve wekî "texmînek şêt" hatiye binav kirin.[31][32]

Mîna Jarawasên ku jimara wan kêm bûye, nifûsa Sentinelê jî bi xetereyên potansiyel ên nexweşiyên înfeksiyonê yên ku ji wan laşên wan nikare xwe biparêze û her weha di bin xetere ya kesên ku ji derve ve nexweşiyên bi xwe re dibin giravê re rû bi rû dimînin. Hikûmeta Hindistanê tevahiya giravê û avên derdora wê yên ku 5 mîlên deryayî (9,3 km) dûrî giravê dirêj dibin, wekî herêmek cûda ragihandiye ku sentineliyan ji destwerdanên derve biparêze.[33]

Rewşa siyasî

biguhêre

Qanûna Andaman û Nikobar (Parastina Eşîrên Aboriginal) ya sala 1956an parastinê dide sentineleyiyan û qebîleyên din ên li herêmê.[34] Rêveberiya Andaman û Nîkobar di sala 2005an de diyar kiriye ku niyeta wan tine ku destwerdana şêwaza jiyan an jîngeha sentineleliyan bikin û ne eleqedar in ku pêwendiyek din bi wan re peyda bikin an jî giravê birêve bibin. Her çend Girava Sentinel a Bakur bi qanûnî ne parçeyek îdarî ya xweser a Hindistanê be jî zanyaran statûya giravê û gelê giravê wekê xweser yan jî serbixwe binav kirine.[35][36]

Mijarên têkildar

biguhêre

Çavkanî

biguhêre
  1. ^ a b c Mukerjee, Madhusree. "A visit to North Sentinel island: 'Please, please, please, let us not destroy this last haven'". Scroll.in (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 12 nîsan 2023.
  2. ^ "Ten Indian families world knows nothing about". The Times of India. 22 çiriya paşîn 2018. Roja gihiştinê 12 nîsan 2023.
  3. ^ Chavez, Nicole (25 çiriya paşîn 2018). "Indian authorities struggle to retrieve US missionary feared killed on remote island". CNN (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 12 nîsan 2023.
  4. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 5 tebax 2016. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 5 tebax 2016. Roja gihiştinê 12 nîsan 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  5. ^ "Stone Age tribe kills fishermen who strayed on to island". www.telegraph.co.uk. Roja gihiştinê 12 nîsan 2023.
  6. ^ Dutt, Bahar (24 çiriya paşîn 2018). "Sentinelese Tribe: What Headlines Won't Tell You About Eco-Tourism". TheQuint (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 12 nîsan 2023.
  7. ^ "US national defied 3-tier curbs & caution to reach island". The Times of India. 23 çiriya paşîn 2018. Roja gihiştinê 12 nîsan 2023.
  8. ^ "American tourist killed in Andaman island, 7 arrested". The Indian Express (bi îngilîzî). 21 çiriya paşîn 2018. Roja gihiştinê 12 nîsan 2023.
  9. ^ "Home". OnManorama. Roja gihiştinê 12 nîsan 2023.
  10. ^ "American on deadly trip to Indian island: 'God sheltered me'". web.archive.org. 25 adar 2019. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 25 adar 2019. Roja gihiştinê 12 nîsan 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  11. ^ "Chapter 8: The Tribes". web.archive.org. 7 gulan 2013. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 7 gulan 2013. Roja gihiştinê 12 nîsan 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  12. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 20 kanûna pêşîn 2016. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 20 kanûna pêşîn 2016. Roja gihiştinê 12 nîsan 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  13. ^ a b Portman, Maurice Vidal (1899). A history of our relations with the Andamanese. Robarts - University of Toronto. Calcutta Off. of the Superintendent of Govt. Print., India.
  14. ^ "BirdLife Data Zone". datazone.birdlife.org. Roja gihiştinê 12 nîsan 2023.
  15. ^ a b c "Chapter 8: The Tribes". web.archive.org. 7 gulan 2013. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 7 gulan 2013. Roja gihiştinê 14 nîsan 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  16. ^ a b c d Pandya, Vishvajit (16 nîsan 2009). In the Forest: Visual and Material Worlds of Andamanese History (1858-2006) (bi îngilîzî). University Press of America. ISBN 978-0-7618-4272-9.
  17. ^ a b "Goodheart". web.archive.org. 25 îlon 2012. Ji orîjînalê di 25 îlon 2012 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 14 nîsan 2023.
  18. ^ a b Ratha, S. N.; Pfeffer, Georg; Behera, Deepak Kumar (1997). Contemporary Society: Structure and process (bi îngilîzî). Concept Publishing Company. ISBN 978-81-7022-641-3.
  19. ^ "Goodheart". web.archive.org. 25 îlon 2012. Ji orîjînalê di 25 îlon 2012 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 19 nîsan 2023.
  20. ^ Mystery, Strange. "The strange mystery of North Sentinel Island – Strange Unexplained Mysteries" (bi îngilîziya amerîkî). Ji orîjînalê di 25 sibat 2021 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 19 nîsan 2023.
  21. ^ "Chapter 8: The Tribes". web.archive.org. 7 gulan 2013. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 7 gulan 2013. Roja gihiştinê 19 nîsan 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  22. ^ "With one last breath, a people and language are gone". NZ Herald (bi New Zealand English). Roja gihiştinê 19 nîsan 2023.
  23. ^ "Stone Age tribe kills fishermen who strayed on to island". www.telegraph.co.uk. Roja gihiştinê 19 nîsan 2023.
  24. ^ "John Allen Chau: What we could learn from remote tribes". BBC News (bi îngilîziya brîtanî). 24 çiriya paşîn 2018. Roja gihiştinê 19 nîsan 2023.
  25. ^ "'God, I don't want to die,' U.S. missionary wrote before he was killed by tribe on Indian island". Washington Post (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 19 nîsan 2023.
  26. ^ "North Sentinel tribe: Police face-off with Sentinelese tribe as they struggle to recover slain missionary's body". web.archive.org. 26 çiriya paşîn 2018. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 26 çiriya paşîn 2018. Roja gihiştinê 19 nîsan 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  27. ^ "American tourist killed after encounter with hostile tribe on isolated Indian Ocean island, police say - The Washington Post". web.archive.org. 21 çiriya paşîn 2018. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 21 çiriya paşîn 2018. Roja gihiştinê 19 nîsan 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  28. ^ a b "Suspects arrested believed to help US missionary on fatal trip". web.archive.org. 24 çiriya paşîn 2018. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 24 çiriya paşîn 2018. Roja gihiştinê 19 nîsan 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  29. ^ "John Allen Chau: 'Incredibly dangerous' to retrieve body from North Sentinel". BBC News (bi îngilîziya brîtanî). 26 çiriya paşîn 2018. Roja gihiştinê 19 nîsan 2023.
  30. ^ Safi, Michael; Islands, Denis Giles on the Andaman (28 çiriya paşîn 2018). "India has no plans to recover body of US missionary killed by tribe". The Guardian (bi îngilîziya brîtanî). Roja gihiştinê 19 nîsan 2023.
  31. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 1 tebax 2015. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 1 tebax 2015. Roja gihiştinê 19 nîsan 2023.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  32. ^ "Ten Indian families world knows nothing about". The Times of India. 22 çiriya paşîn 2018. Roja gihiştinê 19 nîsan 2023.
  33. ^ number23 (8 gulan 2015). "The Island Tribe Hostile To Outsiders Face Survival Threat". AnonHQ (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 19 nîsan 2023.{{cite web}}: CS1 maint: numeric names: lîsteya nivîskaran (lînk)
  34. ^ "Do not disturb this Andaman island". The Indian Express (bi îngilîzî). 23 çiriya paşîn 2018. Roja gihiştinê 19 nîsan 2023.
  35. ^ Rao, Dr V. R. (14 gulan 2007). Tsunami in South Asia: Studies of Impact on Communities of Andaman and Nicobar Islands (bi îngilîzî). Allied Publishers. ISBN 9798184241890.
  36. ^ Wintle, Claire (1 gulan 2013). Colonial Collecting and Display: Encounters with Material Culture from the Andaman and Nicobar Islands (bi îngilîzî). Berghahn Books. ISBN 978-0-85745-942-8.
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Girava_Sentînel_a_Bakur&oldid=1788865" hatiye standin.