Gestemerde

Gestemerde (bi tirkî: Çobandağı) bi berziya xo ya 1860 metreyî, rêzila Koyanê Bîngolî ra, xo ozno re girisê vaşûrê Koyê Hazir Babayî. Koyê Hazir Babayî, bi berziya xo ya 2430 metreyî, bi verojê xo yê dar û berê mazênî, bi rengereng gul û çîçegan, bi çêşît çeşît tar-turî, bi çundeyanê serdinan û bi hîr û bereketê herdê xo, Gestemerde û gestemerdijan rê bîyo seter û sitar.

Gestemerde, qeza Gimgimî ra giredaye ya. A, 7 km. cira durî, edi vakûrê rojawanê Gimgimî de cagêna. Gestemerde, vakûr û rojhelat de bi rêzila Koyê Hazir Babayî, rojawan de bi dewa Keça û Qeracêre, vaşûr de bi dewa Xelefa û Mezra Alê Cibî, vaşûrê rojhelatî de kî bi dewa Kovike dorpêç a. A, wayîrê cografyayêde bi ko û baniyan, bi dar û daristanan, bi dere û derxuleyan, bi zîyar û dîyaran, bi çayir û çîmenan, bi çunde û çavkaniyan, bi gol û golekan, bi dere û mesîlan a.Gesetemerde wayîrê îqlimêde bejayî ya. Coka zimistanên xo derg û binê serdî û seqamêde huşkî de vêrenê ra. Hamnanê xo kî kilm ê, germ û huşkayîye hukimdar a. Çi est o ke, a wayîrê çar seredemanê (mewsîm) şîrînan a. Gestemerde, seba ke dewêde koyî ya, erazîyê xo handê destûr nêdano kar û gureyê cit-cobare. Coka, gestemerdijî debera xo, zafêrî bi weyîkerdena heywanan kenê. Ê, dewe de bêwayîr û dergo de mendê.

Gestemerde, seba ke ser xeta faya vakûrê Anatolîye de ca girewto, di herdlerzî (1946, 1966) vîyarnê ra. Dewe de, 1947 ra nat mektebo verên est o. Nîspetê wendene û nûsnayena gestemerdijan sed ra 90? yo. Înan ra hemşîreyî, ebeyî, malimî, doktorî, mendîzî, abûqatî, teknîsîyenî, nûskarî, sîyasetkarî, memûrî û êb., vejiyê. Gestemerdijî kirmancê qızılbaş (alewî) ê, û ziwanê kirmanckîyî (zazakî) qese kenê.

Nameyê Gestemerde kamî ra mendo, nêzanîno. Labelê nameyê Çobandağı, hûkmatê Komara Dewleta Tirkîye ra (yasaya tirkîkerdena nameyanê kurdkî) mendo. Nameyê Gestemerde, çekûyanê geste ya kî geşte û merdî ra virazîyo. Geste ya kî geşte maneya gerok û sedeqa; merd kî maneya comerdî û merdeyî danê bi ma. Çekûya geste, her hînî maneya vêşanîye kî dana. Gelo merd û comerdê geste yê; ya kî geste (vêşanîye) ra merdê? Çi est o ke, a ewro kî der-dorê xo de, merd û comerd zanîna. Gestemerde, bi comerdîye û zanîna xo, dewanê dormeyî rê bîya çêberê hêvîye, çareserîye û rayberîye.

Gestemerde, qaso ke pî û kalikên ma pê zanê û salix danê, reya verî Xan Avdelan rê biya ware. Xan Avdel, pîl û rayberê eşîra Avdelan o. Nifşêde Xan Avdelan Gestemerde de merdê, nifşêde xo kî maya xo ra biyê. Înan, xo dime mezelî caverdê. Mezelan ra kî (verê çêberê Apê Saferî de binê raya Gimgimî de biyê kormişk) kifş o, hermenîyî kî Gestemerde de nîşteca bîyê. Avdelan peynîya sedsera 16. de, Dêrsim ra koçê dorhema Gimgimî kerdo. Mordem ke na tarix bingeh bigêro, Gestemerde pancsê-seşsê sere ya ke, benî mordemî rê biya wareyê koç û bargiraniyan.

Gestemerde, Xan Avdelan ra tepiya, Cemikan ya kî Ceman rê bîya sitar. Cemikan, êlêde eşîra Lolan ê. Lolan, serê sedsera 17. de, vakûrê Dêrsimî ra koçê dorhema Gimgimî kerdo. Cemikan kî da-hîrisê sere Gestemerde de herdo hîrdar ramito, tede werdo û şimito. Înan ra kî mezelî peyser mendê. Goreyê salix û sulixê pîlanê Gestemerde, mezela sipî ya pîle, ê axlerêde Cemikan a.

Axleranê Keça, her çiqas ke demê Cemikan de, Gestemerde fênda mezra gurena kî (gomeyên xo te de bîyê), Gestemerde de nîştecabîyena înan, 1840 ra tepiya ya. Alî Axa, teba zav-zêcê xo û hîrêmîna birazayanê xo Kerîmî, Qasimî û Feqî Îbrahîmî, dewa Keça ra koçê Gestemerde kenê, û tede nîşteca benê. Cemikan koçê Lolanê dotî kenê. Peyco êlanê eşîra Lolan ra Qeceran, Xidan, Wusênîynan û Mîrskan ra çêyî ênê, dewe de nîşteca benê.

Gestemerde êxdamo sîyasî yo verên bi destekdayena xo ya Terteleyê Şêxî (1925), bi êxdamê Kalî Axayî do. Axleranê eşîra Lolan ra Kalî Axa û birayê xo Wusên Axa, bi destê dewleta Tirkîye edi 1925'îne de Elezîz de ameyî êxdamkerdene. Koço sîyasî yê gestemerdijan, reya verî edi sera 1925'îne de hetê dewleta Tirkîye ra bi vetena qanûnê "Takrir-i Sükün ve Şark İslahat Planı" dest keno ci. Goreyê planî dewa Gestemerde ra kî M. Ali Kocadağ (Memedeliyê Kalî Axayî) û xanima xo Gewre, Veli Kocadağ (Weliyê Sêlim Axayî) û xanima xo Emina, Sıddık Kocadağ û xanima xo Gule ra nefiyan miyan de ca gênê. Gestemerde 1960'îne de koço ekonomî û sîyaysî do bi metropolanê Tirkîye, 1964'îne de kî do bi metropolanê Ewrûpa. Bi herdlerzê sera 1966'î û bi tade û terorê derbeya 1980'yî, gulirê Gestemerde 250-300 ra gino bi 40-50 ro. Û koç dewam keno.

Kesanê ke koçê metropolan kerdo, bi semedê (sebeb) dewijîye, mordemîye, xerîbîye, karvînîtene û êb., tayê şaristanan de xo miyan de biyê geto. Tirkîye de bi giranîye Îstanbul, Îzmîr, Yalova, Ankara, Aydin..., û Ewrûpa de kî Berlin, Köln, Mainz, Rüsselsheim, Nürnberg, Londra... nîşteca yê.

Gestemerdijan, a cîranîye û dostiya pî û kalikan bi kewrayîye, misayibîye, wakîye û destebirayîye tayena kerda qewîm. Îna jubînî ser ra dest girewto ra û jubînî rê wayîr vejîye. Gestemerdijî şîn û şahîyanê xo piya pare kenê û Gestemerda rengîne de, fênda birayan têmiyan de cuyînê.