Daryûsê Mezin

Daryûsê Mezin; 𐎭𐎠𐎼𐎹𐎺𐎢𐏁
	Şahanşah
	Wêne:Darius In Parse.JPG, Darius-Vase.jpg
Şahanşah; Fîrewn;
Serwerî	29ê îlonê 522 b.z.an – çiriya pêşîn 486 b.z.
Yê paşî	Xeşeyerşa I
Jînenîgarî
Navê rastî	Dārayava(h)uš; 𐎭𐎠𐎼𐎹𐎺𐎢𐏁
Roja jidayikbûnê	550 b.z.
Mirin	çiriya pêşîn 486 b.z.
Xanedan	Hexamenişî
	biguherîne

Daryûs I, ango Daryûsê Yekê, an jî Daryûsê Mezin (wekî Daryûş û Dara jî tê zanîn). (549 b.z.– nêzî 485 b.z.), şahanşahekî dewleta farisên Hexamenişî bû. Ew lawê Vîştaspa (yewnanî: Hystaspes) bû û bavê Xeşeyerşa bû. Şahê Daryûs I di navbera salên 521'ê berî zayînê û dor 485'ê berî zayînê de şahîtî kir.

Împeratoriya Hexamenişî di sînorên wê yên herî mezin de

Gora Daryûs I li Neqşî Rustemê (Îran)

Bêjenasiya navê DaryûsBiguherîne

Daryûs bi latînî Darius an jî Dareus e û ji peyva yewnanî Dareios e. Dareios jî kurteya navê bi farsiya kevin Dārayavauš^[1]^[2] e.

Dārayavauš ji zimanê elamî Da-ri-(y)a-ma-u-iš tê^[3]^[4]. Nav bi akkadî dibe Da-(a-)ri-ia-(a-)muš^[3], bi aramî Dryhwš û bi aramiya kevn Drywhwš e^{[çavkanî hewce ye]}.

Li gora zimannas Dâr^[1]^[5] peyvekê "farsiya kevn" e, û wergerina vê peyv "parastin / ragirtin / dest dan ser" e. Herweha manaya "vau" bi "farsiya kevn" "baş" e.

DîrokBiguherîne

Di dema Daryûs I de li împeratoriyê gelek serîhildan der ketin. Dema wî de Babîl du caran, sê caran, Elaman sê caran, Îyonya li hembera karger serîhildan. Ji bo wan serîhildanan jî Împeratorî lawaz bû û Daryûs I li hembera Yewnana kevnare di Cenga Maraton de bin ket. Lê dîsa jî wî Împeratorî li Qafqasya, Pontos û Ermenistan belav kir û bi Saka û Turaniyan re ceng kirin. Di wan cengan de wî dest bi nerîtên nûyên wek dan dana leşkeran û wan antrenman kirin, kirin.

Daryûs I di dema xwe de dewlet organîze kir û gorî Satrap ango herêman karger kir. Gorî Herodot wî împeratorî parva 20 satrapan kirî bû û ew satrapan ji aliya satrapan dihat karger kirin û wek otonom bi navenda împeratorî ve girêde bû.

Daryûs, fîrewn, pêşkêşiyan dide Anubis (en) (British Museum (en))

Avakirinên wîBiguherîne

Daryûş di dema xwe de paytexta împeratoriyê Persepolis çêkir. Li ber wî dema Kûruş de Pesargad paytexta împaratorî bû û paş wî persapolis ava kir re kargera xwe bira wir. Li persapolis bêtir wî navbera Sûweyş û Nîl de kanaleke bo keştiyan kola. Dîsa gorî tabletên Persapolisê wî navbera Susa (bajerekî îroj li Xûzistanê) û Sardis (îroj nêzi Manisayê) rêyeke keyî çêkiribû.

Girêdanên derveBiguherîne

Li Wikimedia Commons medyayên di warê Daryûsê Mezin de hene.
Daryûs I û nivîskên Bêstûnê ^{Girêdana arşîvê 13 adar 2007 li ser Wayback Machine}

ÇavkanîBiguherîne

↑ ^a ^b http://sitemaker.umich.edu/mladjov/files/persia_achaemenid_period.pdf^{[Girêdan daimî miriye]}
↑ http://www.iranicaonline.org/articles/darius-i
↑ ^a ^b Kopîkirina arşîvê, archived from the original on 2012-04-09, retrieved 2013-02-18
↑ http://www.languagehat.com/archives/004080.php
↑ Kopîkirina arşîvê, archived from the original on 2013-01-27, retrieved 2013-02-18

[sitemaker.umich.edu-1] ttp://sitemaker.umich.edu/mladjov/files/persia_achaemenid_period.pdf^{[Girêdan daimî miriye]}

[2] ttp://www.iranicaonline.org/articles/darius-i

[Kopîkirina_arşîvê-3] Kopîkirina arşîvê, archived from the original on 2012-04-09, retrieved 2013-02-18

[4] ttp://www.languagehat.com/archives/004080.php

[5] Kopîkirina arşîvê, archived from the original on 2013-01-27, retrieved 2013-02-18

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Daryûsê Mezin 𐎭𐎠𐎼𐎹𐎺𐎢𐏁
Şahanşah
Wêne:Darius In Parse.JPG, Darius-Vase.jpg
Şahanşah Fîrewn
Serwerî	29ê îlonê 522 b.z.an – çiriya pêşîn 486 b.z.
Yê paşî	Xeşeyerşa I
Jînenîgarî
Navê rastî	Dārayava(h)uš 𐎭𐎠𐎼𐎹𐎺𐎢𐏁
Roja jidayikbûnê	550 b.z.
Mirin	çiriya pêşîn 486 b.z.
Xanedan	Hexamenişî
biguherîne