Çiyayên Zinarî
Çiyayên Kevirane, (bi inglîzî: Rocky Mountains) jî wekî Rocky tê zanîn, çiyayekî mezin û mezintirîn pergala çiyayên li Amerîkaya Bakur e. Çiyayên Kevirane bi qasî 3.000 mi (4.800 km) dirêj dibin[1] li dûrahiya xêzek rasterast ji beşa herî bakur a rojavayê Kanadayê, heta Nû Meksîkê li başûrê rojavayê Dewletên Yekbûyî. Li gorî pênaseyên cihêrengên di navbera Kanada û Dewletên Yekbûyî de, termînala bakur an bakurê Kolombiyaya Brîtanî Rêzeya Termînalê ya li başûrê Çemê Liard û rojhilatê Xendekê ye, an jî zozanên bakur-rojhilatê Rêzeya Brooks/Çiyayên Brîtanîrû didin. Peravên Deryaya Beaufortê di navbera Çemê Canning û Çemê Firth de li seranserê sînorê Alaska - Yukon.[2] Xala wê ya herî başûr li nêzî devera Albuquerque ye, ku li tenişta Rio Grande û bakurê Çiyayê Sandia-Manzano ye. Ji ber ku beşa herî rojhilat a Cordillera ya Amerîkaya Bakur e, Rockies ji Rêzeya Kaskadê û Sierra Nevada ya tektonîkî ciwantir cuda ne, ku her du jî li rojava dûr in.
Etîmolojî
Navê çiyayan wergerandina navek Algonquian a Amerîdî ye, bi taybetî bi zimanê Cree wekî as-sin-wati, bi wateya "çîyayê zinarî" ye. Yekem behsa navê wan yê niha ji aliyê Ewropayê ve di kovara Jacques Legardeur de Saint-Pierre de di sala 1752an de bû, ku ji wan re digotin "Montagnes de Roche".[3] [4]
Erdnîgarî
Çiyayên Kevirane bi beşa herî rojhilat a Cordillera ya berfireh a Amerîkaya Bakur e. Ew bi gelemperî wekî ji Çemê Liard li Kolombiyaya Brîtanî dirêj dibin û têne li başûr ber bi Çemê Pecosê, herwiha şaxek ji Rio Grande ya li Nû Meksîkê ve tê destnîşan kirin.[5] Pehniya Kevir ji 110 heta 480 km diguhere. Çiyayên Kevirane li navenda Amerîkaya Bakur xwediyê lûtkeyên herî bilind in. Çiyayê herî bilind a rêzê Çiyayê Elbert e, ku bi qasî 4.401 metroyan li ser asta derya ye. Çiyayê Robsonê li Kolombiyaya Brîtanî bi qasî 3.954 metroyan xwediyê lûtkeya herî bilind a Kevirên Kanadayê ye.
Qiraxa rojhilatê ya zinaran bi awayekî dramatîk li ser Deştên Navxweyî yên Amerîkaya Bakur, di nav de Çiyayên Sangre de Cristo yên Nû Meksîk û Kolorado, Rêzeya Eniyê, Rêzeya Çemê Windê û Çiyayên Big Horn ên Wyoming, Rêzeya Absaroka - Beartooth û Beriya Çiyayê Rocky ya Montana û Rêzeya Clark a Alberta bilind dibe.
Rêzeya Çiyayên La Sale yên navendî yên zinaran di nav sînorê Utah û Kolorado, Çiyayên Abajo û Çiyayê Henry yên Başûrrojhilatê Utahê, Rêzeya Uinta ya Utah û Wyomingê, û Rêzeya Tetonê ya Wyoming û Idahoyê hene.
Kevirên li Çiyayên Zinar berî çiyayan ji aliyê hêzên tektonîk ve bilindkirin çêbûne. Kevintirîn kevirê Precambrian a metamorfîk bingeha parzemîna Amerîkaya Bakur pêk tîne. Di heman demê de argîlîta sedimentî ya Precambrian jî heye, ku ji 1.7 milyar sal berê vedigere. Di dema Paleozoîk de, rojavayê Amerîkaya Bakur di binê deryayek hûrik de, ku gelek kîlometre kevirên kilsînî û dolomît vedihewand.[5]
Turîstî
Her sal deverên sehne yên Çiyayên Keviran bi mîlyonan geştiyar dikişînin.[6] Zimanê sereke yên Çiyayên Kevirane îngilîzî ye. Lê di nav zimanên spanî û yên xwecihî de jî beşên zimanî hene.
Mirovên ji çar aliyên cîhanê serdana wan deveran dikin ku bimeşin, kamp bikin an jî bi werzîşên çiyayî re mijûl bibin.[6] [7] Di demsala havînê de, mînakên balkêşên geştyarî ev in:
Li Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê:
- Parka Neteweyî ya Yellowstone
- Parka Neteweyî ya Glacier
- Parka Neteweyî ya Grand Teton
- Parka Neteweyî ya Çiyayê Kevirane
- Parka Neteweyî ya Sand Dunes û Parastina Mezin
- Qada Recreation Neteweyî Sawtooth
- Gola Flathead
Li Kanadayê rêza çiyayên parkên neteweyî wisa ne:
- Parka Neteweyî ya Banfê
- Parka Neteweyî ya Cesperê
- Parka Neteweyî ya Kootenayê
- Parka Neteweyî ya Gola Watertonê
- Parka Neteweyî ya Yohoyê
Parka Neteweyî ya Glacier li Montana û Parka Neteweyî ya Gola Waterton ya li Alberta bi hevdu re sînordar in û bi hev re wekî Parka Aştiyê ya Navneteweyî ya Waterton-Glacier têne zanîn.
Di zivistanê de, kaşe balkêşiya sereke ye, bi dehan deverên kaşe û seyrangehên Çiyayên Kevirane.
Li tenişta Çiyayên Kolombiya yên li parêzgeha Kolombiyaya Brîtanî seyrangehên sereke yên wekî Panorama û Kicking Horse û herwiha Parka Neteweyî ya Çiyayê Revelstoke û Parka Neteweyî ya Glacier hene.
Zinarên li Kolombiyaya Brîtanî gelek parkên parêzgehê ya herî mezin û herî berbiçav Parka Parêzgeha Çiyayê Assiniboine, Parka Parêzgeha Çiyayê Robsonê, Parka Parêzgeha Çiyayê Rocky ya Bakur, Parka Parêzgeha Kwadacha Wilderness, Parka Parêzgeha Çiyayê Stone û Parka Parêzgeha Gola Muncho hene.
Binêre jî
- Arabian Rocky Mountains
- Canadian Rocky Mountains, in British Columbia and Alberta
- Geology of the Rocky Mountains
- Hazards in the Wind River Range
- List of mountain peaks of the Rocky Mountains
- Little Rocky Mountains, mountain range in north-central Montana
- Mountain man
- Rocky Mountains subalpine zone
- Southern Rocky Mountains
Peyvnot
Çavkanî
- ^ "Rocky Mountains | Location, Map, History, & Facts". Encyclopedia Britannica (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 2 tîrmeh 2020.
- ^ Madole, Richard F.; Bradley, William C.; Loewenherz, Deborah S.; Ritter, Dale F.; Rutter, Nathaniel W.; Thorn, Colin E. (1987). "Rocky Mountains". Bi Graf, William L. (edîtor). Geomorphic Systems of North America. Decade of North American Geology. Cild 2 (Çapa Centennial Special). Geological Society of America (roja weşandinê 1 kanûna paşîn 1987). rr. 211–257. doi:10.1130/DNAG-CENT-v2.211. ISBN 9780813754147. Roja gihiştinê 22 hezîran 2021.
- ^ Ak rigg, G.P.V.; Akrigg, Helen B. (1997). British Columbia Place Names (Çapa 3rd). Vancouver, BC: UBC Press. r. 229. ISBN 978-0-7748-0636-7. Roja gihiştinê 2 îlon 2015.
- ^ Mardon, Ernest G.; Mardon, Austin A. (2010). Community Place Names of Alberta (Çapa 3rd). Edmonton, AB: Golden Meteorite Press. r. 283. ISBN 978-1-897472-17-0. Roja gihiştinê 2 îlon 2015.
- ^ a b Gadd, Ben (1995). Handbook of the Canadian Rockies. Corax Press. ISBN 9780969263111. Xeletiya çavkanî: Invalid
<ref>tag; name "gadd1" defined multiple times with different content - ^ a b Şablon:USGS
- ^ "Rocky Mountain National Park". National Park Foundation (bi îngilîzî). Ji orîjînalê di 4 çiriya pêşîn 2017 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 12 tebax 2017.
Xwendina bêhtir
- Baron, Jill (2002). Rocky Mountain futures: an ecological perspective. Island Press. ISBN 1-55963-953-9.
- Newby, Rick (2004). The Rocky Mountain region. Greenwood Press. ISBN 0-313-32817-X.
Girêdanên derve
- Wêneyên ekoherêmê Kolorado Rockies Forests li bioimages.vanderbilt.edu ( guhertoya modema hêdî )
- Li ser bioimages.vanderbilt.edu ( guhertoya modema hêdî ) wêneyên ekoherêma Daristanên Rockî yên Bakur ên Navendî
- Wêneyên ekoherêma Daristanên Rockî yên Başûr ên Navendî li bioimages.vanderbilt.edu ( guhertoya modema hêdî )
- Sunset on Top of the Rocky Mountains, CO, Civaka Dîrokî ya Pennsylvania