|
[[Wêne:Marcharmenians.jpg|thumb|250px|Wêneyek ji sala 1915'an]]
'''Nîjadkujiya Ermeniyan''' an '''Nîjadkujiya Hayan''' di destpêka sedsala 20'an20an, di dema [[Şerê cîhanî yê yekemînyekem]] ([[1914]]–[[1918]]) û tevgera azadiya ermeniyan di nav sînorên [[Împeratoriya Osmanî]] de pêk hat. Di wê [[komkujî|komkujiy]]ê de li gor agahiyên cûda di navbera 800.000 û 1,5 milyon [[ermenî]] hatin qetil kirinqetilkirin. Di herdû dehsalên beriya vê komkujiyê de bi dehhezaran ermenî hatin kujtinkuştin.
== Nêrîna dîrokî (1894-1915) ==
Dema şerê dewleta Osmanî û [[Ûris]] di sala [[1876]]'an de [[Ebdulhemîd II]] bû Sultan. Wê demê dewleta Osmanî îdî bi nexweşiya mirinê Ketibû. Serhildana [[Bedirxan|Mîr Bedirxanan]] di salên [[1821]]-[[1847]]'an de, dagirkirina Îraqê ji aliyê Îngilîzanîngilîzan ve, şerê Ûris û çeteyên Ermeniyanermeniyan û bi serhildana [[Şêx Ubeydullahê Nehrî]] ve dewleta Osmanî ketibû rewşek xirab.
Dewleta Ûris bi her awayî piştgiriya Ermeniyanermeniyan dikir û [[Ermenîermenî]] li dijî dewleta Osmanî sordikirinsor dikirin. Di şerên navbera dewleta Osmanî û Ûris ya di salên [[1877]]-[[1878]]'an de, Ermeniyanermeniyan bi dewleta Ûris re şerê Osmaniya dike. Di navbera salên 1894-1896ê1896an de 300 hezar ermen ji aliyên artêşa Osmaniyan ve hatin kuştin <ref>Kürdistan Tarihi, M.S. Lazarev-Ş.X. Mıhoyan, Weşanên Avestayê, r:161</ref>
[[Martin van Bruinessen]] waha dibêje; Yekîtiya Miletan ji bona rê li tevliheviya Rojhilata Navîn karibin bigirin, di sala 1878an de di Kongira Berlînê de hatin ba hev. Dewleta Îngilîz jî wek Ûris piştgiriya Ermeniyan digire. Di wê demê çeteyên Ermeniyanermeniyan li Kurdistan û StenbolêStembolê dest bi qetlîamê kiribûn. Her wiha armancek vê kongreyê heq û hiqûqa ermenan bû. Wî wextî [[Şêx Ubeydelayê Nehrî]] hewl dida ku li dijî Osmaniyan û Îranê şer bike. Lê dewletên Ewropayî tenê ermen didîtin ku mafên wan biparêze.
Girêdana Kurdankurdan jî bi dewleta Osmanî re di gumanandabû. Piştî şerê Ûris û Osmaniyan, bona damezirandina dewleteka Kurdîkurdî, Serhiladan Şêx Ubeydullahê Nehrî di saalasala 1880an dide dest pêkirpê kir. Ji ber van sedemana dewleta Osmanî bi zorûduberan xwe li ser piyan digirt.
Piştî şikestina şoreşa Ubeydullahê Nehrî, dewleta Osmanî ji bona ku rê li tevgera kurd bigire û carek din Kurdkurd negihên hêzeka sîyasîsiyasî, [[Lîwayên Hemîdiye]] avakirinava kirin. Yek ji armancên van lîwayan ew bû ku dewleta Osmanî karibe Kurdankurdan di şerê de li dijî Ûris bikarbîne.
Ev tevlihevî hana hetanî salên [[1908]]-[[1909]]'an dewamdikedewam dike û bi derketina JönJon-TurkaTirkan îdî sulatanê Osmanî bê deshilatdar dimîne û desthiladarî dikeve destê Komîte Itihad ve terqaîTeraqî. Ûris di wê emê de, gelekî erdê dewleta Osmanî dagirdike û dewleta Osmanî ditirse ku şerek nû di navebera wan Û Ûris de derkeve.
[[Wêne:Armenian Genocide Map-tr.svg|300px|right|thumb|Nexşeya koçberkirina û nîjadkujiya Ermeniyan - [[1915]]]]
== Qirkirina Ermaniyanermaniyan ==
Dewleta Osmanî di Gulana sala 1915an de fermana nefiya Ermeniyan derdixîne. Dewleta Osmanî dibêje, biryara nefiya Ermeniyan ewbûye ku wê Ermenî di şerê navbera Osmanî û Ûrisan de derkeve, piştgiriya dewleta Ûris bike. Ermanî ber bi [[Iraq]] û [[Surî|Suriyê]] koçberdibin û hinek ji karwanên Ermeniya xwe ji qirkirinê xilasdikin û hinek ji wan di rê de ji aliyê cendirmê Tirk û Alayên Hemîdiye ve tên kuştin. Ermenî di bin kontirola Ûris de li wanê dewleteka Ermenî avadike, lê umrê vê dewletê pir nakişîne, bi teqwîyekirina eskerên Osmanî, qirkirana herî mezin li Wanê pêk tê. ( Dem: Hezîrana sala 1915an)
| 