Honaka zanistî: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Her çiqas berhemên wekî ''True History'' ya [[Lucian]] ê di sedsala 2an de jiyaye<ref>Grewell, Greg: "Colonizing the Universe: Science Fictions Then, Now, and in the (Imagined) Future", Rocky Mountain Review of Language and Literature, Vol. 55, No. 2 (2001), pp. 25–47 (30f.)</ref><ref>http://www.depauw.edu/sfs/backissues/8/fredericks8art.htm</ref><ref>http://www.depauw.edu/sfs/backissues/10/swanson10art.htm</ref>, çend çîrokên li nav [[Hezar û yek şev]]<ref>Irwin, Robert (2003), The Arabian Nights: A Companion, Tauris Parke Paperbacks, ss. 209–13, ISBN 1860649831</ref><ref>Richardson, Matthew (2001), The Halstead Treasury of Ancient Science Fiction, Rushcutters Bay, New South Wales: Halstead Press, ISBN 1875684646</ref>, The Tale of the Bamboon Cutter (ss. 10.), Theologus Autodidactus a Ibn al-Nafis (ss. 13.)<ref>https://web.archive.org/web/20080206072116/http://www.islamset.com/isc/nafis/drroubi.html</ref>, Voyage de la Terre à la Lune a Cyrano de Bergerac (ss. 13), Des états de la Lune et du Soleil (ss. 17.) xeyalîhonaka zanistî yên yekeminyekem têne pejirandin jî [[mîtolojî]] berî van berheman bo fêmkirina cîhanê honandin û çîrokê bikaraniye û ev jî wê dike çavkaniya xeyalîhonaka zanistî.

Di sedsala 18an de li dû pêşketina cureya romanê, di sedsala 19an de berhemên bi navê [[Frankenstein]] û [[The Last Man]] ên [[Mary Shelley]] alîkarî bo pênasîna forma xeyalîhonaka zanistî kiriye.<ref>John Clute and Peter Nicholls (1993). "Mary W. Shelley". Encyclopedia of Science Fiction. Orbit/Time Warner Book Group UK.</ref> Dawiyê Edgar Allan Poe çîkokekî qala rêwîtiya heyvê nivînsandiye.<ref>http://www.worldwideschool.org/library/books/lit/horror/TheWorksofEdgarAllenPoeVolume1/chap3.html</ref> Di vê sedsalê de gelek çîrokên din hatine berhemandin. Piştî geşbûna teknolojiyên [[elektrîk]] û [[telgraf]]ê û navgînên gihanî yên nû wekî trênên bûxarê, nivîskarên mîna [[Jules Verne]] û [[G. Wells]] cureyekî nû afirandine û vê cûreyê nû li [[Brîtanya]]yê, di civata xeyalîhonaka zanistî de wekî “serpêhatiya zanistî” hatiye navandin. Bi riya ''Flatland: A Romance of Many Dimensions'' (1884) a [[Edwin Abbott]] mînakên vê cûreyê çeşîtdar bûn. Bikaranîna têgiha “serpêhatiya zanistî” heta serê sedsala 20an ji aliyê nivîskarên wekî Olaf Stapledon ve hat domandin.

Li dora kovarên honaka zanistî yên di serê sedsala 20an de derdiketin, nifşekî nivîskarên nû peyde bû ku piraniya wan [[Amerîka]]yî bûn û ew di bin têsîra [[Hugo Gernsback]]ê bûn. Piştî [[John W. Campbell]] bû edîtora [[Astounding Science Fiction]]ê di dawiya salên 1930î de komek nivîskar derket holê ku bi navê [[Futurians]] dihatin nasîn û di nav vê komê de nivîskarên wekî [[Isaac Asimov]], [[Damon Knight]], [[Donald A. Wollheim]], [[Frederik Pohl]], [[James Blish]] û [[Judith Merril]] jî hebûn.<ref>http://jophan.org/mimosa/m21/resnick.htm</ref> Nivîskarên din ên vê demê yên tê nasîn ev in: [[Robert A. Heinlein]], [[Arthur C. Clarke]], [[A. E. van Vogt]] û [[Stanislaw Lem]]. Li gorî gelek kesan vê dema ku Campbell li ser Astoundingê bû, dema zêrîn a xeyalîhonaka zanistî tê pejirandin. Taybetmendiya karekterîstîk a çîrokên vê demê ev e ku pesnê pêşveçûn û serkeftinên zanistiyê didin û ev wekî xeyalîhonaka zanistî ya hişk dihat navandin.

Di salên 1970ê de Larry Niven û Poul Anderson carekî din destpê pênasandina xeyalîhonaka zanistî ya hişk kirin. <ref>https://web.archive.org/web/20151016032758/http://www.magicdragon.com/UltimateSF/timeline1970.html</ref>

[[Ursula K. Le Guin]] û yên din jî rêberiya honaka zanistî ya civakî kirin. <ref>Philip Hayward (1993). Future Visions: New Technologies of the Screen. British Film Institute. s. 180–204.</ref> Di salên 1980ê de nivîskarên [[cyberpunk]] ên wekî [[William Gibson]] dev ji optimizma kevneşopî berdan û piştgirî dan xeyalîhonaka zanistî ya kevneşopî.<ref>Philip Hayward (1993). Future Visions: New Technologies of the Screen. British Film Institute. s. 180–204.www.stanford.edu/class/history34q/readings/Cyberspace/HaywardSituatingCyberspace.html</ref> Star Wars ji rastiya zanistî bêhtir girîngî da çîrok û karakteran û bal kişand li ser tarza operaya fezayê.<ref>https://web.archive.org/web/20150810083055/http://allenvarney.com/av_space2.html</ref>]

Lêkolînên hûrik ên fezayiyan û li ser têkoşînên zanistî yên [[C. J. Cherryh]], têsîrî li komek nivîskar kir.<ref>http://www.sff.net/people/vera.nazarian/links.htp</ref> Di salên 1990î de van temayan derketin pêşî: Pirsgirêkên hawirî, tora giloverî û têsîra zanyariyên pêşketî ya gerdûnî, pirsên qala bîyoteknolojî û nanoteknolojiyê, pêwendiyê li ser civakên xelayê ya piştî [[Şerê Sar]] û hwd. [[Neal Stephenson]], di berhema xwe yê bi navê The Diamond Ageyê de van temayan bi dorhêlî vedikolîne. Rêzefîlma televîzyonê ya bi navê [[Star Trek]]: The Next Generation rêzefîlmên xeyalîhonaka zanistî popülerpopuler kir.<ref>https://web.archive.org/web/20080509093805/http://www.patriotresource.com/tv/scifi/sttng.html</ref>

XeyalîHonaka zanistî li aliyêkî pêşveçûnê û teknolojiyên paşerojê dinirxînin, aliyê din jî ramanên nû û teknolojiyên nû diafirînin. Ev tişt ji derdorên zanistî zêdetir ji aliyê derdorên wêjenas û civaknasan ve hat nîqaşkirin. [[Vivian Sobchack]] a teorisyena medya û sînemayê, diyaloga li navbera fîlmê honaka zanistî û hêza xeyalê vekolandiye.

Taybetmendiyên sereke yên honaka zanistî ya hişk (bi îngilîzî: ''Hard SF'') ev in: Hûrgiliyên bêkêmasî ya zanistên pîvandî yên mîna [[fizîk]], [[kîmya]], [[astrofizîk]] û hwd., didin û/an jî gerdûnên ku hatiye honandin bi hûrgilî disêwirînin. Pêşbîniyên rast ên der heqê paşerojê ya honaka zanistiyan piranî di binecûra hişk de hatiye pêşniyarkirin.<ref>https://web.archive.org/web/20150111223702/http://www.kirjasto.sci.fi:80/aclarke.htm</ref> Nivîskarên xeyalîhonaka zanistî ya hişk ên mîna [[Gregory Benford]], [[Geoffrey A. Landis]] di heman demê de zanist in jî.<ref>Fraknoi, Andrew (2003-02-11). "Teaching Astronomy with Science Fiction: A Resource Guide". Astronomy Education Review (National Optical Astronomy Observatory).</ref> Rudy Rucker û Vernor Vinge jî him nivîskar in û him jî matematîkzan in. Nivîskarên hêja yên din a binecûra honaka zanistî ya hişk ev in: Hal Clement, Larry Niven, Robert J. Sawyer û Stephen Baxter.

Vê binecûr li ser şer an jî lihevxistinên hêzên çekdar ên wekî neteweyî, navgerstêrkan an jî navgerdûnan tê avakirin û lehengên wan ên girîng serbaz in. Van çîrokan hûrgiliyên prosedur, merasîm, dîrok û teknolojiyên serbazî vedigrin; çîrokên serbazî mimkun e ku nêzîkî an jî wekî lihevxistinên dîrokî bin. Nivîskarên honaka zanistî ya serbazî yên navdar ev in: [[David Drake]], [[David Weber]] û [[S. M. Stirling]]. Weşanxaneya [[Baen Books]]ê ji ber xwedîkirin û gihandina nivîskarên xeyalîhonaka zanistî ya serbazî, têt naskirin.<ref>https://web.archive.org/web/20101229144229/http://www.baen.com:80/intweis.htm</ref>

• '''New Wave''' - Ev têgih bo xebatên xeyalîhonaka zanîstî yên ku van taybetiyan vedigrin: Him li şiklê û him li naverokî xwe dispêre cerribandinekî mezin, çêjekî xweş û hesyariyeke hunermendane.

Wêjeya erjengê yan jî tirsê li ser derî xweza û derasayî tê avakirin. Armanca vê cûreyê xwendevanên xwe car caran bi riya pêşdariyên tundî bitirsînin û aciz bikin. Gelek berhemên tirsê hêmanên honaka zanistî dihewînin. Di romana [[Mary Shelley]] a bi navê [[Frankenstein]] her çiqas hêmanên tirsê ji yên din zêdetir be jî, ji ber ku afirandina cinawer bi honandina xeyalîxeyala zanistî tê kirin, tê hesibandin ku berhema yekemînyekem a xeyalîhonaka zanistî ye. Ji bo pênasîna cûreyên honaka zanistî û erjengê ji berhemên [[Edgar Allan Poe]] jî hatiye sûd wergirtin.<ref>David Carroll and Kyla Ward (1993-05). The Horror Timeline,Part I: Pre-20th Century </ref>

Di van berheman de temaya serdest xeyalîhonaka zanistî ne, lê belê çîrok xwe dispêrin rastiyên rojane. Mîna romanên erjengê yên [[Tom Clancy]] û [[Michael Crichton]]ê û fîlmên James Bond pir caran li nav vê cûreyê tê hesibandin.<ref>https://web.archive.org/web/20151016032758/http://www.falsepositives.com/index.php/2005/11/22/utopian-ideas-hidden-inside-dystopian-sf/</ref> Xebatên modernîst ên nivîskarên wekî [[Kurt Vonnegut]], [[Philip K. Dick]], [[Stanisław Lem]] li ser sînora honaka zanistî û wêjeya veşartî ne.<ref>Glenn, Joshua (2000-12-22). "Philip K. Dick (1928–1982)". Hermenaut (#13)</ref> Li gorî [[Robert J. Sawyer]] “Li nav honaka zanistî û veşartiyê lihevhatineke mezin heye. Her du jî ferisandina xaçepirsê dilbijî dikin û ji bo wê jî çîrokên nêzikî rastiyê hewce dikin.”<ref>McBride, Jim (1997-11). "Spotlight On... Robert J. Sawyer". Fingerprints (Crime Writes of Canada) (November 1997).</ref> [[Isaac Asimov]] û [[Walter Mosley]] di nav berhemên xwe yên honaka zanistî de hêmanên veşartî (''mystery'') bicihkirine yan jî di nav berhemên xwe yên veşartî de hêmanên honaka zanistî bicihkirine.

Di sînemaya xeyalîhonaka zanistî de [[Xelata Saturn]] xelateke gelek mezin e.