Suryanî: Cudahiya di navbera guhartoyan de
Content deleted Content added
Kurteya guhartinê tine |
BKurteya guhartinê tine |
||
Rêz 1:
{{Infobox gel
| nav = Suryanî
| wêne = Assyrian info.jpg
| ravek = Ashurnasirpal II · Abgar V yê Edessa · Efremê Suryanî · Papaz Konstantîn · Naum Faiq · Agha Putrus · Freydun Atturaya · Alphonse Mingana · Ammo Baba · Rosie Malek Yonan · Andre Agassi · Kennedy Bakircioglü
<!----------------Gelhe (kom)------------>
| gelheKom =
| salKom =
| çavkKom =
Rêz 102:
| çavk20 =
<!---------------- Ziman û ol------------>
| ziman = [[Zimanê suryanî|Suryanî]], [[
| ol = [[Xiristiyanî]]:
| nîşan = FlagofAssyria.svg
| nîşanSernav = Asûrî
Rêz 113:
}}
'''Suryanî''', '''
Anegorî texmînan di navbera milyonek ta çend milyon
Piştî [[Şerê cîhanî yê duyem]]
== Kevnariya
Bi teybetî piştî ku bi awayekî girseyî kesên ji gelê
Anegorî dîtina herî belav bûyi ku ji aliyê piraniya dîroknasên
Dîrokvanê suryanî
== Dîroka Mezopotamya jorîn ==
[[Wêne:Syriac Aramaean Flag 450x250p.jpg|thumb|
Êdî li gor ku ev çend gotin li ser mijara
===Dîroka
Dîroka nivîskî (dema nivîsê) ya Mezopotamyaya jorîn bi [[Akad]]an dest pêdike. Di salên berî zayînê 3 hezaran de li bakûrê Sumeran Akadan gelek dewletên serbixwe, yek bajarî avakiribûn. Ew ne dişibana [[Sumer]]an û zimanê wan jî cihe bû. Zimanê wan zimanekî Samî bû. Ew ji rojava (ji çolên Surî) ve hatibûn û nasên gelê (klanên) li rojava bûn. Cihê Akadan di navbera Dicle û Ferat de cihekî navendî bû. Seba vê jî Akadan fethên mezin di demeke kurt de karîbûn bikin.
Rêz 140:
Suryani (yên kevnar) ji herêmên Akadan ber bi bakûr ve belav bûn û gelek bajar avakirin ku yek ji wan jî bajarê Asûr bû. Asûr herwiha navê xwedayê vî bajarî bû û navê aşîra ku dema paşê navê xwe li hemû herêmê kir û hemû gelên herêmê di bin bandora xwe de hiştibû bû. Bê gûman çand û şaristaniya Asûran nêzîkî ya Akadan û Babîliyan bû.Sedema vê yekê ev e ku Asûran ji ber ku Akad û Babîl jî samî bûn hesanî xwedî li çand û şaristaniya wan xwedî derketin û şaristaniya xwe li ser vê bingehê ava kirin.
Sedsala
Sedsalên
Divê navberê de di destpêka sedsala
Piştî ku emperetoriyan Asûr şikest û herwiha ya Babîliyan jî êdî hemû gelên samî ketin bin destê Axameniyan ku bi xwe Pers bûn lê zimanê xwe yê fermî weke Aramî pejirandibûn. Ev yek bû sedema ku gelên samî vê demê yên Mezopotamya jorîn zimanê Aramî bi kar bînin.
===Belavbûna
Çaxê ku [[mesîhîtî]] li Rojhilatanavîn belav bû gelên Mezopotamyaya jorîn yên Asûr, Aramî û Kaldeyî ev ol zû pejirandin. Bi vê re gelên ku mesîhîtî pejirandin di nav hev de çêtir heliyan û bûn yek lê yên ku mesîhîtî ne pejirandin li derveyî vê yekîtiyê man. Bandora mesîhîtiyê herwiha jiyan da çanda herêmî . Êdî mîrasa kevnar û dewlemend ya Mezopotamyayê dîsa xwedî ji xwe re dîtin û gavên mezin avêtin.
Navenda dêra Suryanî li bajarê Riha bû. Ji vir tevgera misyonê ya mezin destpêkir û mesîhîtî di nav piraniya Asûrî, Aramî û Kaldeiyan de belav kir. Lê gelên ne samî yên Mezopotamya jorîn mesîhîtî ne pejirandin . Di vê navberê de Bîzans hêza herêmê ya mezin bû lê navbera wê û dêra Suryanî hedî hêdî vedibû. Ev yek bi cihe bûna dêra Bîzans û dêra Suryanî bi encam bû (sedsala
===Erebên
Çaxê ku Erebên misilman hatin Mezopotamyayê dêreke yekgirtî ya Suryaniyan ditîn. Herçi ku Suryaniyan bawerdikir ku bi hatina artêşên îslamê ew dê ji zilma Bîzans rizgar bin jî di demeke kin de dîtin ku ew bûne dîlên dewleta Erebên misilman. Merivên ne misilman divabûn bêyî bac û xeraca ku misilman didin bac û xeracên zêde bidin.
Rêz 160:
Êdî ji ber ku Îslam bû ola herî mezîn ya herêmê û ji bo ku ji barê bacê yî giran rizgar bibin gelek endamên dêra Suryanî yên ku li bajaran dijîn misilman bûn. Van kesên ku ola xwe diguhertin nikarîbûn netewayetiya xwe biparêzin û di demeke kurt de di nav gelê ereb de winda dibûn.
===Piştî hatina
Piştî ku bandora Ereban kêm bû û Selçukiyan hikmê xwe li ser Rojhilatanavîn danîn rewşa Suryaniyan hinî anegora berê baştir bû. Selçukiyan memurên xwe yên herêmê ji Suryaniyan hildibijartin. Ev bû sedema ku [[zimanê Suryanî]] dîsa xwedî hêz bibe û were bi karanîn. Gelek bend û cild pirtûk hatin nivîsandin. Mixabin vê tevgera çandî ya pozîtîv zêde nedomand. Bi serdegirtina Moxolan re gelên herêmê hatin qirkirin û çand û şaristaniyên wan hatin talan kirin. Ji sedsala XIV. heya XV. gelek Suryaniyên ku li başûrê Mezopotamyaya jorîn dijîn çûn çiyayan.
Rêz 166:
Hatina Osmaniyan ne weke ya Ereban olî bû. Her çiqas mafê Suryaniyan û gelên misilman di bin hikmê Osmaniyan de ne wek hev bû jî bi hatina Osmaniyan talaneke mezin çênebû anku Osmaniyan hêzên avaker yên herêmê talan ne kirin .
Danûstandinê gundên (li başûr „aşîrên“) Suryaniyan li gor bercewendiyên xwe bi gelên cîran yên weke Kurdan re jî hebûn. Lê belê piştî ku Abdulhemîdê II
Qirkirina yekemîn ya demên nêzîk di sala 1843 an de hate holê. Di vê salê de Osmaniyan bi hezaran Suryanî qir kirin. Qirkirina duwem di sala
Em hevî dikin ku bivê nivîsa kurt xwendevan bûbin xwediyê çend agahiyan li ser Suryaniyan ku perçek ji jiyana Kurdistanê ne.
|