Tsunamî: Cudahiya di navbera guhartoyan de

[[Tsunamî]] peyveke japonî ye., ya ku Têtê wateya ''pêla benderê'' (lîmanê). Ji 15ê hezîrana 1896an û bi vir de ye ku ev peyv ketîye nav zimanên cîhanê. Wê demê li JaponyayêJaponê Tsunamîyatsunamiya mezin ya MeîjîMeiji pêk hat û 21.000 kes mirin.

Piştî vê karesatê, japonan hawar-hawara alîkarîyêalîkariyê kirin. Bi vê hawarê re ev peyv li cîhanê belav bû û ket nav zimanên cîhanê.

Piştî karesata tsunamîyêtsunamiyê ya li Asyayê, peyva “tsunamî”yê bû peyva ku herî pirtir li cîhanê hat axaftin. Di vê karesata dawiyê de li derdora 157 300 (11.01.2005) mirovan jiyana xwe ji dest da. Di nav wan de mirovên ji gelek neteweyên têvel hebûn. Ji wan neteweyan yek jî swêdî bûn. Ji 20 hezarî pirtir swêdî wek turîst li wê herêmê bûn. Termên hin swêdîyanswêdiyan hatin dîtin. Lê li derdora 2000an hîn jî wenda ne.

Piştî ku vê duşemiyê xwendegeh vebûn, di hemû xwendegehan de ji bo karesata tsunamîyêtsunamiyê û swêdîyênswêdiyên ku wenda ne, merasim hatin li darxistin. Di dersên kurdî yên vê hefteyê de mamoste û şagirdên dersa kurdî jî behsa vê karesatê kirin.

Em pê nehesîyanenehesiyane ku di nav yên mirî yan jî wendayî de kurd jî hene. Lê gelek hevalên zarokên kurd yên ku diçin heman xwendegehan yan wenda yan jî mirine.

Ferqa pêlên ku piştî tsunamî pêk tên ji yên din ev e: Demadema ku pêlên tsunamî tev digerin, molakulên avê bi xwe re kaş dikin. Ev kaşkirin tevgereke zêdetir dide pêlan. Bandora van pêlan di ava kûr de dîyar nabe. Dema ku digîjin ava bibinî; di peravên tîk û kendavên teng de bi qasî 30 metroyî bilind dibin.

TsunamîyaTsunamiya vê dawiyê di çend saetan de gihaşt ku û çend kes mirin?

Ku sîstemeke hişyarîyêhişyariyê hebûna, evqas kes dê nemirana. Lewma niha ji aliyê YekitîyaYekitiya Neteweyan ([[YN]]) hewldana avakirina sîstemeke hişyarîyêhişyariyê dest pê kirîye. Tê ragihandin ku ev sîstem dê di sala 2007ê de têkeve falîyetêfaliyetê.

== Mirov çawa dikare xwe ji tsunamîyêtsunamiyê biparêze? ==

1. Dema ku mirov bixwaze li qeraxa behrê ji bo cîwarbûnê cihekî bikire, divê mirov ligel erdhej, ba û lehîyê; fikra tsunamîyêtsunamiyê jî bike. Ev yeka ha di pirsa parastinê de xala herî girîng e.

5. Ji radyoyê li nûçeyên tsunamîyêtsunamiyê guhdar bikin.

6. Tsunamî, li gor mezinbûn û awayê pêkhatina erdhejê, di nav 10-15 deqan de xwe li qeraxa behrê dide xuyakirin. Ango ava behrê yan bilind dibe yan jî kêm dibe (vedikişe). Ev pêla pêşî ya lawaz xebera 2-3 pêlên din yên bi hêz ku li rê ne dide. Di rewşeka weha da divê mirov tavilê ji qeraxa bahrê bi dûr bikeve. Kesên ku di nav behrê de seyehetê dikin jî divê ber bi ava kûr biçin ku xwe ji qeraxa behrê bi dûr bixin û xwe û wesayîta xwe ji tsunamîyêtsunamiyê biparêzin. Kesên ku li qeraxa behrê ne, divê ji behrê bi dûr bikevin û herin cihên bilind.

==Çavkanî: ==
*Tema Modersmål û cûre cûre rojname û nûçeyên ajansan<br />