Kartaca: Cudahiya di navbera guhartoyan de

'''Kartaca''' an jî '''Kartago''' ([[latinî]]: ''Carthago'', {{ar| قرطاج }}, [[yewnanî]] Καρχηδών ''Karkēdōn'';, bi zimanê [[fenîke]]: קרת חדשת ''Qart-Hadašt'' ango kurdî „dewleta Nû“) dewleteke dema [[Antîk]] li [[EfrîkayaAfrîkaya Bakur]] nêzî îroj [[Tûnis]] serfirazî ajotî bû. Paytexta KartacayanKartacayê bi hevşêwe navê bû. Niştêwarên KartacaKartacayê ji alîyaalîyê [[ÎmparatoriyaÎmperatoriya RomaRomê|Romayanromayiyan]] de wek ''Pûnî''yan[[pûnî|pûniyan]] (ji FenîkeFenîkeyê hat afirandî bû ) dihat navandin. Ew dera KartacayanKartacayê serfirazî ajotî bû îroj di fransî de wek ''Carthage'', [[erebî]] jî wek قرطاج ''Qartaca'') tê navandin û li [[Tûnis]] e.

Bajarê Kartaca li beravên [[Deryaya Navîn]] 10 km li rojhelata paytexta [[Tûnis]]ê îroj bi hevşêwe navî diketî bû. KartacayanKartaca [[kolonî]]yeke [[fenîke|fenîkiyan]]yan bûn. Ji bo şûna xweya nêzi [[Tengava Sîcîlya]] wan derya navîn kontrol dikir.

Li KartacaKartacayê zaravayekezaravayekî zimanê [[fenîkefenîkî]] dihat axaftin.

Di herdu sedsalên pêşin Kartacayankartacayiyan li Sûr serbixwe bûn. Paş welata fenîkeyanfenîkiyan di [[6'emîn sedsala b.z.]] de ji aliyê [[pers]]an ve hat dagir kirin şûnda ewna ji fenîkeyênfenîkiyên kevin bi tûnî bû bûn. Ji pê re wan bi [[Komkeştî]]ya xweya bihêz li [[Sîcîlya]], [[Sardînya]], [[Korsîka]], [[Balear]]an, beravên [[Afrîkaya Bakur]], beravên [[Spanya]]ya li başûr [[Deryaya Navîn]] [[kolonî]] peyda kirin. Dema bi [[Yewnana Antîk]] têkoşîn kirin jî wan hêza xwe dewam kirin. Wan bi [[etruskan]] ve li ser yewnanan bandoreke mezin kir.

Dewletê hêza xwe ji komeştîyen xwe distand. Di [[4'emîn sedsala b.z.]] û [[3'emîn sedsala b.z.]] de kartacayankartacayiyan bi 400.000 nitewarên xwe ve dewleta herî dewlemenda dor [[Deryaya Navîn]] de bû.

Di navbera 280 b.z. û 275 b.z. de navbera Roma û koloniyan kartacayankartacayiyan de [[Cenga FîrîkPirrîk]] (Pyrrhic War) derket.

Ji pê sê [[Cengên PunîkanPunî]] hembera [[Roma]]yan re dewleta Kartacayan hilweşî bûn. [[CengaŞerê PunîkPunî]]an yê pêşin (264 b.z. - 241 b.z.) Romayanromayiyan ji Kartacayankartacayiyan [[Sardînya]] û [[Korsîka]] standin.

[[CengaŞerê PunîkPunî]]an yê duyem de (218 b.z.– 202 b.z.) ji pê der ketina Seferasefera [[Hannibal]] (Hanîbal) ser RomaRomayê re der ketderket. Wî bi artêşa xwe ve li îtalyaÎtalyayê êrîşa RomayanRomayê kir û gelek cengan de bin xistin. Ceng li EfrîkaAfrîka dewam kir û RomaRomayê bi dawî artêşa Hannibal li wir bin xist.

[[Wêne:Phoenician_colonies.jpg|thumb|400px|NexşaNexşeya [[Fenîke]]yanfenîkiyan û kolonîyênkoloniyên Wanwan]]

[[CengaŞerê PunîkPunî]]an Sêyemyê sêyem (149 b.z. - 146 b.z.) bi dorpêçkirina Romayanêromayiyan a bajarê [[Kartaca]]yê re dest pê kir. Ji pê dorpêçkirineke sê selansalan re RomayanRomayê bi serdarîya [[Publius Cornelius Scipio Aemilianus Africanus]] Kartaca di 146 b.z. de Kartaca, paytexta dewletê, dagir kirinkir. 50.000 dimatîyên dana Romayan û ji pê re jî wek [[sklav]] hatin firotin. Bajar bi tunîtûnî hat talan û xopan kirin.

[[122 b.z.]] de Kartacayankartacayiyan dîsa hembera RomaRomayê serîhildan. Bi dawî [[Julius Caesar]] pê derbaza textê bû re [[46 b.z.]] de Kartaca şundaşûnda saz kir. Di [[29 b.z.]] 3000 kes li KartacaKartacayê bicih bûn.