Romanya

România
Romanya
(Ala) (Nîşan)
Sirûda netewî: Deşteaptă-te, române!
Zimanên fermî	Rûmenî
Paytext	Bûkareşt
Sîstema siyasî
- Serokdewlet  - Serokwezîr	Klaus Iohannis Nicolae Ciucă
Rûerd  - Giştî	237.500 km2
Gelhe  - Giştî  - Berbelavî	19.186.201 (2021) kes 93 kes/km2
Dirav	Leu (RON)
Dem	UTC+2
Koda telefonê	+40

Romanya welatekî li başûr-rojhilatê Ewropa ye. Erdê xwe 238.397 km² e. Li wir nêzîkî 19.186.201 (sal: 2021) kes hene. Paytextê xwe Bûkareşt e.

Welat li başûr bi Bulgaristan, li bakur Ukrayna, li rojava Macarîstan, li başûrrojavayê Sirbîstan, li rojhilat bi Moldova, li başûr rojhilat jî bi Derya Reş re hevsînor e. Avhewaya wê ya bi piranî nerm-parzemînî ye, û rûbera wê 238,397 km2 (92,046 sq mi), bi nifûsa wê dora 19 mîlyon e. Romanya diwanzdehemîn welatê herî mezin ê Ewropayê û şeşemîn welatê herî qelebalix ê Yekîtiya Ewropayê ye. Bajarên herî mezin piştî paytextê Iași, Cluj-Napoca, Timișoara, Constanța, Craiova, Sibiu, Brașov û Galați ne.

Dunûb, çemê duyemîn ê herî dirêj ê Ewropayê, li daristana Reş a Elmanyayê bilind dibe û ber bi başûrrojhilat ve 2,857 km (1,775 mi) diherike, berî ku di Deltaya Dunayê ya Romanya de vala bibe. Çiyayên Karpatan, ku Romanyayê ji bakur ber bi başûrrojavayê ve derbas dikin, lûtkeya Moldoveanu, li bilindahiya 2,544 m (8,346 ft) dihewîne.

Niştecihbûna li cihê ku niha Romanya ye di Paleolîtîka Jêrîn de dest pê kir, bi tomarên nivîskî yên ku padîşahiya Dakyayê, fetha wê û dûv re latînîbûna wê ji hêla Împaratoriya Roma ve piştrast dibe. Dewleta Romanya ya nûjen di sala 1859-an de bi riya yekitiyek kesane ya Mîrekiyên Danubî yên Moldavia û Wallachia hate damezrandin. Dewleta nû, bi navê fermî Romanya ji sala 1866 de, di sala 1877 de serxwebûna xwe ji Împaratoriya Osmanî bi dest xist. Di Şerê Cîhanê yê Yekem de, piştî ragihandina bêalîbûna xwe di 1914 de, Romanya bi Hêzên Hevalbend re ji sala 1916-an de şer kir. Piştî şer, Bukovina, Besarabia, Transylvania û beşek ji Banat, Crișana û Maramureș bûne beşek ji Padîşahiya Romanyayê. Di Hezîran-Tebaxa 1940-an de, di encama Peymana Molotov-Ribbentrop û Xelata Duyemîn a Viyanayê de, Romanya neçar ma ku Besarabya û Bukovina Bakur bide Yekîtiya Sovyetê û Transîlvanyaya Bakur jî bide Macarîstanê. Di Mijdara 1940-an de, Romanya Peymana Sê alî îmze kir û, di encamê de, di Hezîrana 1941-an de li ser milê Axis ket şerê Cîhanê yê Duyemîn, heya Tebaxa 1944-an li dijî Yekîtiya Sovyetê şer kir, dema ku ew tevlî Hevalbendan bû û Bakurê Transylvania vegerand. Piştî şer û dagirkirina Artêşa Sor, Romanya bû komara sosyalîst û endamê Pakta Varşovayê. Piştî Şoreşa 1989-an, Romanya dest bi veguherînek ber bi demokrasî û aboriya bazarê kir.

Romanya welatek pêşkeftî ye ku xwedan aborîyek bilind e, di Indeksa Pêşkeftina Mirovî de di rêza 53yemîn de ye. Ji hêla GDP-ya navî ve xwediyê 47emîn aboriya herî mezin a cîhanê ye. Romanya di destpêka salên 2000-an de mezinbûna aborî ya bilez dît; aboriya wê niha bi giranî li ser xizmetguzariyan e. Ew bi navgîniya pargîdaniyên mîna Automobile Dacia û OMV Petrom hilberîner û hinardekarek netîce ya makîneyan û enerjiya elektrîkê ye. Romanya ji sala 1955an û vir ve endamê Neteweyên Yekbûyî ye, ji sala 2004an ve endamê NATOyê ye û ji sala 2007an ve endamê Yekîtiya Ewropî (YE) ye. Piraniya nifûsa Romanyayê ji etnîkî Romanî ne û ji aliyê olî ve xwe wek Xirîstiyanên Ortodoks ên Rojhilatî didin nasîn, bi zimanê romanî diaxivin. Dêra Ortodoks a Romanî dêra herî mezin (û kevneşopî) ya welêt e.

Cografî

Romanya digê Deryaya Reş. Dewletên ku digên Romanya ev in: navê paytexta Romanya Bûkareşt e.

• Bulgaristan
• Serbistan
• Mecaristan
• Kroatiya
• Moldova

Girêdanên derve

 Li Wikimedia Commons medyayên di warê Romanya de hene.