Wîkîpediya

Pêşeroja Cîhanê

senaryoyên pêşeroja cîhanê

Pêşeroja Cîhanê pêşbînî ya pêşeroja cîhanê ye ku bi pêkar ên biyolojîk û jeolojîk û bi bingeha bandorên heyî ve çend bandorên demdirêj dertên holê. Di nav van de kîmyaya li ser ruyê erdê, rêjeya sar bûna hundirê gerstêrkê, danûstandinên gravîtasyonê yên bi cîsmên din ên pergala rojê re û zêdebûna domdar a ronahiya rojê heye.[1][2] Faktorek dinê nediyar jî bandora domdar a teknolojiyê ye ku ji hêla mirovan ve hatiye çêkirin. Dibe ku bandora teknolojiyê wekî guherandina avhewayê dikare bibe sedema guhertinên girîng ên li gerstêrkê. Wekî winda bûna heyî ya Windabûna Holosenê tê pêşbînîkirin ku bandorek wiha ji aliyê teknolojiyê ve were çêkirin û dibe ku bandor heta pênc milyon salan bidome. Di encamê de dixuyê dibe ku teknolojî bibe sedema windabûna mirovahiyê û gerstêrk hêdî hêdî vegere pêşveçûyineke hêdî ya ku tenê ji pêvajoyên xwezayî yên demdirêj pêk tê.[3][4]

Nimûneya texmînî ya Erdê şewitî piştî ku roj ket qonaxa dêwê sor, bi qasî 5 milyar sal şûnda.

Bi navberên dem ên bi sed milyonan salan re, bûyerên ezmanî yên bêserûber xetereyeke gerdûnî çêdike ku ji bo biyosferê dikare bibe sedema windabûna girseyî. Di nav van de bandorên komet an asteroîd û îhtîmala teqîna stêrkan a mezin ku jê re supernova tê gotin heye. Bûyerên din ên erdnasî yên mezin pêşbîntir in. Teoriya Milankovitch pêşbînî dike ku gerstêrk bi kêmî ve heta ku qeşaya Quaternary bi dawî bibe dê di serdemên qeşayê re derbas bibe. Ev dewre ji ber guherînên eksantrîkî, axial (tewere) meyl û deresresyona gera erdê (cîhan) pêk tên. Di çarçoveya çerxa superparzemînê ya berdewam dike de, tektonîkên plakayê dibe di nava 250-350 milyon salan da dê bibe sedema super-parzemînekî. Di nav 1.5-4.5 milyar salên din de, dibe ku guheztina eksê ya Dinyayê bi guheztinên di tiliya eksê de heya 90° dest bi guheztinên kaotîk bike.[5]

Tê pêşbînîkirin ku nêzîkî milyarek sal wirde ronahiya rojê dê %10 ji ronahiya niha zêdetir dibe. Ev jî dibe ku bibe sedem ku atmosfer dibe "serayek şil" û di encamê de hilmûgulbûna ava behran zêde dibe. Encameke gengaz e ku tektonîkên plakaya û bi wan re tevahiya çerxa karbonê bi dawî bibin. Piştî vê bûyerê, di nav 2-3 mîlyar salan de, dibe ku dînamoya magnetîkî ya gerstêrkê bisekine. Ev jî dibe sedema têkçûna magnetosferê û windabûna bilez a volatîfên ji atmosfera derve. Piştî 4 milyar salan zêdebûna germahiya rûyê erdê dê bibe sedema bandora serayê ya revoke. Şert û mercên rûyê erdê ji Gelawêja îro girantir dibe û rûyê erdê bi qasî ku bê helandin germ dibe. Qedera herî îhtîmal a gerstêrkê di nav 7,5 milyar salan de piştî ku stêrk ket qonaxa dêwek sor û ji gerstêrka heyî berfireh bû ji hêla Rojê ve tê vegirtin.[6] Çaranusa herî pêkan a cîhanê piştî ku stêrk ket qonaxa gewherî ya sor û li derveyî gerstêrka heyî mezin bû di nava 7.5 milyar salan de ji aliyê rojê ve tê daqurtandin.[7]

Bandora mirovî

biguhêre
 
Kargeha Azovstal li Ûkraynayê

Mirov di biosferê de rolek sereke dilîzin, digel ku nifûsa mirovî ya mezin li gelek ekosîstemên erdê serdest e. Ev yek di serdema jeolojîk a heyî de ku niha wekî windabûna Holocenê tê zanîn, bûye sedema windabûna girseyî ya berbelav û domdar a celebên din. Ji sala 1950an vir ve windabûna cûrbecûr ku ji ber bandora mirovan pêk tê wekî qeyranek biyotîk tê binav kirin, ku ji sala 2007an vir ve ji% 10ê tevahî celeb ên wî winda bûne.[8] Bi rêjeyên heyî, ji sedî 30 ji cureyan di sed salên pêş de di xetereya tunebûnê de ne. Bûyera Tunebûna Holosenê; encama wêrankirina jîngehê, belavbûna berbelav a cureyên dagirker, nêçîra bêqanûnî û guherîna avhewayê ye.[9][10] Di roja îroyîn de, çalakiya mirovan bandorek girîng li ser rûyê gerstêrkê kiriye. Zêdetirî sêyeka rûyê erdê ji hêla kiryarên mirovan ve hatî guhertin û mirov ji sedî 20% hilberîna seretayî ya gerdûnî bikar tînin. Ji destpêka Şoreşa Pîşesaziyê û vir ve rêjeya karbondîoksîtê di atmosferê de ji sedî 50 zêde bûye.[11]

Encamên qeyranek biyotîk a domdar tê pêşbînîkirin ku bi kêmî ve pênc milyon sal bidome.[12] Ev jî bi zêdebûna celebên ku fersend in, wek kêzik û giyayan, dikare bibe sedema kêmbûna cûrbecûriya biyolojîk û homojenkirina biyotayan. Dibe ku cureyên nû jî derkevin holê; bi taybetî qadên ku di ekosîstemên serdest ên mirovî de pêşve diçin, dibe ku bi lez li gelek celebên nû cihêreng derkevin holê. Tê pêşbînîkirin ku mîkrob ji zêdebûna adana hawîrdorê yên bi dewlemendbûna besinê, sûdê werbigirin. Ti cureyên nû yên vertebratorên mezin ên heyî îhtimal e ku çênebin û dibe ku zincîreyên xwarinê bêne kêmkirin.[13]

Gelek senaryo ji bo xetereyên naskirî hene ku dikarin bandorek gerdûnî li ser gerstêrkê bikin. Di perspektîva mirovahiyê de, ev dikarin li rîskên zindî û rîskên termînalê werin dabeş kirin.

Bûyerên gengaz

biguhêre
 
Kratera Barringer Meteorite li Flagstaff, Arîzona delîlên bandora tiştên astronomîkî yên li ser Erdê peyda dike

Gava ku Roj li dora rêya şîrê dizivire, stêrkên gerok dibe ku ew qasî nêzîk bibin ku bandorek têkder li ser sîstema rojê hebe.[14] Hevdîtinek stêrkan a nêzîk dibe ku bibe sedema kêmbûnek berbiçav di dûrahiya perîhelyonê ya kometan de li ewra Oort-herêmek gewherî ya bedenên qeşayî yên ku di nîvê sala ronahiyê de li dora rojê digerin.[15] Hevdîtinek wiha dikare bibe sedema zêdebûna 40 qatan di hejmara kometên ku digihîjin pergala rojê ya hundurîn. Bandora van kometan dikare bibe sedema tunebûna girseyî ya jiyan a li ser rûyê erdê. Ev hevdîtinên têkder bi navînî her 45 milyon sal carekê diqewimin.[16] Dema ku Roj bi stêrkek din a li taxa rojê re li hev bike, bi qasî 30 trîlyon (3×10¹³) sal e ku ji temenê pêşbînî yê gerdûnê, bi qasî 13.8 mîlyar sal, pir dirêjtir e. Ev dikare wekî nîşanek were girtin ku bûyerek wiha di dema jiyana erdê de ne pêkan e.[17]

Enerjiya ku ji bandora asteroîdek ya jî kometek bi dirêjahiya 5-10 km yan mezintir tê berdan têrê dike ku karesatek jîngehê ya gerdûnî çêbike û bibe sedema zêdebûnek girîng a îstatîstîkî di hejmara windabûna cureyan de. Di nav bandorên bi zirarên ku ji bûyerek bandorek mezin derketine ewrê toza hûrik e ku gerstêrkê dişewitîne. Hinek tîrêja tavê ya rasterast nahêle ku bigihîje rûyê erdê û bi vî rengî germahiya erdê di nav hefteyekê de bi qasî 15 °C kêm dike û ji bo çend mehan fotosentezê radiwestin e. Dema navîn di navbera bandorên mezin de herî kêm 100 milyon sal tê pêşbînîkirin. Di nava 540 milyon salên dawî de simulasyonan destnîşan kirin ku rêjeya bandorek wisa bes e ku bibe sedema pênc-şeş wendabûna girseyî û 20-30 bûyerên kêm-giranî. Ev yek bi qeyda jeolojîk a windabûnên girîng ên di dema Eonê Phanerozoic de têkildar e. Tê payîn ku bûyerên wiha berdewam bikin. [18]

Supernova teqîna katalîzmîk a stêrkekê ye. Di nav galaksiya rêya şîrê de, teqînên supernova bi navînî 40 salan carekê çêdibin.[19] Di dîroka Erdê de, gelek bûyerên weha di nav dûrahiya 100 salên ronahiyê de pêk hatine ev bûyer wekî supernovaya nêzîkî erdê tê zanîn. Teqînên di hundirê vê dûrbûnê de dikarin gerstêrkê bi radyoîzotopan qirêj bikin û dibe ku bandorê li biosferê jî bikin.[20] Tîrêjên gama yên ku ji supernovayê derdiketin bi nîtrojena li atmosferê re bertek nîşan didin û oksîtên nîtro çêdikin. Ev molekul jî dibin sedema tinebûna tebeqeya ozonê ya ku rûyê erdê ji tîrêjên ultraviolet (UV) yên rojê diparêze. Zêdebûna tîrêjên UV-B bi tenê ji sedî 10-30 bes e ku bandorek girîng li jiyanê bike. Bi taybetî ji bo phytoplankton ku bingeha zincîra xwarinê ya okyanûsê pêk tîne, bandoreke neyînî dike. Tê pêşbînîkirin ku teqînek supernova ya li dûrahiya 26 salên ronahiyê hêza stûna ozonê bi nîvî kêm dike. Bi navînî, teqînek supernova di nav 32 salên ronahiyê de her çend sed mîlyon salan carekê diqewime. Di vî encamê de tebeqeya ozonê çend sedsal xilas dibe.[21] Di nava 2 milyar salên pêş de, dê bi qasî 20 teqînên supernova û yek tîrêjên gamayê biqewimin ku di encamê de bandorek girîng li ser biosfera gerstêrkê dike.[22]

Rêgeh û tevgera cîhanê

biguhêre
 
Gerstêrkên pergala rojê

Pevçûnên gravîtasyonê yên gerstêrkên din ên di Sîstema Rojê de ji bo guherandina rêgeha Erdê û arasteya wê ya zivirîna wê bi hev re kom dibin. Ev guhertin dikarin bandorê li hewaya gerstêrkê bikin.[23][24] Hevbandorîyên bi vî rengî, sîmulasyonên pir rast nîşan didin ku bi giştî, dibe ku di pêşerojê da rêgeha dinyayê bi mîlyaran salan bi awayekî dînamîk stabîl bimîne. Di 1600 simulasyonan de, eksena nîv-serekî ya gerstêrkê, eksantrîte û meyl a gerstêrkê hema hema domdar maye.[25]

Qeşagirtin

biguhêre

Di dîrokê de, serdemên qeşayê yên dorhêlî hene ku tê de pelên cemedê bi awayekî periyodîk li gewriyên bilind ên parzemînan vedigirin. Dibe ku ji ber guherînên di gera okyanûsê û parzemînan de ku bi tektonîkên plakeyê hatine çêkirin, serdemekî qeşayê derkeve holê.[26] Teoriya Milankovitch pêşbînî dike ku serdemên qeşayê di temenên qeşayê de ji ber faktorên astronomîkî yên bi mekanîzmayên paşvegerên avhewayê re pêk tên. Ajokarên stêrnasî yên seretayî ji eksentrîkiya orbital normal bilindtir in, tilteke eksê ya kêm (an jî berbiçûk) û lihevhatina rojbûna havînê ya nîvqada bakur bi aphelion re ye. Her yek ji van bandoran bi awayekî qeşayî pêk tê. Mînak eksentrîk bi nirxên ji 0.01 heya 0.05 kêmtir dibe, çerxên demê yên bi qasî 100.000 û 400.000 salan diguhezîne.[27] Ev yek, li gorî guhertina eksena semîmînor a gerstêrkê ji sedî 99.95 ê eksena nîv-serekî bi qasî ji sedî 99.88 e.

Erd di serdemek qeşayê ya ku wekî qeşaya çaralî tê zanîn re derbas dibe û niha di serdema navqeşahiya Holoseneyê de ye. Ev serdem bi gelemperî tê pêşbînîkirin ku di nav 25.000 salan de bi dawî bibe.[28] Lêbelê, rêjeya zêde ya karbondîoksîtê ku ji aliyê mirovan ve li atmosferê de tê berdan dibe ku destpêka serdema cemedê ya paşîn bi kêmî ve 50.000-130.000 sal dereng bixe. Ji hêla din ve, heyamek germbûna gerdûnî ya demdirêj (li ser bingeha texmîna ku karanîna sotemeniya fosîlê dê di sala 2200an de raweste) tê texmînkirin ku bi qasî 5000 sal tenê bandorê li serdema cemedê bike. Ji ber vê yekê, demek kurt a germbûna gerdûnî ya ku di nav çend sedsalan de belavbûna gaza serayê pêk tê, dê tenê di demek dirêj de bandorek tixûbdar hebe.[23]

Meyl

biguhêre
 
Hêzên tîrêjê yên Heyvê dibe sedem ku zivirandina Dinyayê kêm bibe

Pêlên ku ji ber Heyvê çêdibin dibe sedem ku bi demê re zivirîna Dinyayê kêm bibe û mesafeya di navbera her du cisma de zêde bibe. Pevçûn, ji alîkî di navbera navika erdê û mantoyê de û ji hêla din ve di navbera atmosfer û rûxê de dikare bibe sedem ku gerstêrk enerjiya xweya zivirînê winda bike. Bi van re tê pêşbînîkirin ku ev faktor di 250 mîlyon salên pêş de ji 1.5 saetan zêdetir dirêjahiya rojekê dirêj bikin û eksena zivirîna Cîhanê bi qasî nîv pileyê zêde bikin.[29]

Li ser bingeha modelên kompîturê, xuya ye jiber ku Heyv pêşdaçûyîna eksê zivirîna Dinyayê mezin dike, hebûna Heyvê ya berbi erdê, aram dike û dikare pêşî li guherîna avhewa ya tund bigire. Lê Heyv her ku diçe dûrtir dibe jiber vî yekî ev bandora aramkar kêm dibe. Di hinek xalan de bandorên neyînî dibe ku bibe sedema guheztinên kaotîk di meyla erdê de û ev dikare bi goşeyan heya 90° ji rêgeha orbitê biguhezîne. Tê payîn ku ev yek di nav 1.5 û 4.5 milyar salan de çêbibe û her dema rastî bi awayekî aram nayê zanîn.[30]

Jeodînamîk

biguhêre

Ji ber lewheyên tektonîk ên ku diherikin û di tevgerê de ne xuyabûna parzemînan her tim ku diçe diguhere. Teqînên volkanîk dewam dikin. Tê pêşbînîkirin Çiyayê volkanîk a Vezuv di nava 1000 salên pêş de 40 caran biteqe. Di heman demê de pênc û heft erdhejên bi pîvana 8 an zêdetir li ser pîvana Richter li ser San Andreas Fault çêbibin. Di heman demê de li seranserê cîhanê 50 erdhejên ji ku ji 9 pîvana Richterê pêk tê çêdibe. Çiyayê Mauna Loa di nav 1000 salên pêş de nêzîkî 200 teqînan bike û Old Faithful jî îhtîmal heye ku êdî çalak nebe.

Bendava Hudsonê di 10 hezar salên pêş de 100 metre kûrtir bibe û Deryaya Baltîk jî 90 metre û giravên Hawaii dê 9 km ber bi bakurê rojava ve biçin. Di wî demê de îhtimalek heye ku cîhan bikeve serdemek nû ya qeşayê.[4]

Tevgera parzemîna

biguhêre

Teoriya tektonîkên plakaya dide nîşan ku parzemînên li ser rûyê erdê bi rêjeya çend santîmetre di salê de digerin. Tê payîn ku di pêşerojê de ev yek bidome dibe sedema parzemînên ku bihegijên tenişta hev. 2 faktor dibin sedem ku parzemîn hilkişe: hilberîna enerjiyê di nav gerstêrkê de û hebûna hîdrosphere. Hilberîna germê ya ji hêla pêvajoyên radyojenîk ve têr dike ku di 1.1 mîlyar salên pêş de veguheztina mantoyê û binketina parzemîna rawestîne. Îro parzemînên Amerîkaya Bakur û Başûr ber bi rojava ve diçin û ji Afrîka û Ewropayê dûr dikevin.[31]

Ji hêla lêkolîneran ve senaryoyên cûrbecûr hatine çêkirin ku ev pêvajo dê di pêşerojê de çawa bidome; ev modelên jeodînamîk dikarin bi herika binavbûna qalika okyanûsê ya di binê parzemînekê de werin cûda kirin. Di modela hundurîn de, Okyanûsa Atlantîk a ciwan û hundurîn bi rêjeyî têk diçe, koçberiya heyî ya Amerîkaya Bakur û Başûr berovajî dike. Di modela ektroversiyonê de, Okyanûsa Pasîfîk a kevn û derveyî bi nisbeten di bin avê de ye û Amerîkaya Bakur û Başûr koçî Asyaya Rojhilat dikin. Dema ku têgihiştina jeodînamîk pêş dikeve dê ev model bêne veguheztin.

Mînak, di sala 2008an de, li dora Antarktîkayê ji nû ve veavakirina mantoyê di 100 mîlyon salên pêş de çêbû; Simulasyonek komputerê hate bikar anîn ku pêşbînî bike ka ew ê superparzemînek nû ku ji Afrîka, Awrasya, Awusturalya, Antarktîka û Amerîkaya Başûr pêk tê ava bike. Bêyî ku encama koçberiya parzemînê be, dewamkirina binavbûnê dibe sedem ku av derbasî mantoyê bibe. Piştî Mîlyarek sal, modelek jeofîzîkî pêşbînî dike ku girseya okyanûsê ya niha dê %27 kêm bibe û ger ev pêvajo di pêşerojê de bê guhêrbar bidome, girseya okyanûsê ya heyî dê %65 kêm dibe, hevsengiya herêma xisarê kêm bibe.[32]

Çavkanî

biguhêre
  1. ^ Vitousek, Peter M.; Mooney, Harold A.; Lubchenco, Jane; Melillo, Jerry M. (25 tîrmeh 1997). "Human Domination of Earth's Ecosystems". Science (bi îngilîzî). 277 (5325): 494–499. doi:10.1126/science.277.5325.494. ISSN 0036-8075.
  2. ^ Haberl, Helmut; Erb, K. Heinz; Krausmann, Fridolin; Gaube, Veronika; Bondeau, Alberte; Plutzar, Christoph; Gingrich, Simone; Lucht, Wolfgang; Fischer-Kowalski, Marina (31 tîrmeh 2007). "Quantifying and mapping the human appropriation of net primary production in earth's terrestrial ecosystems". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 104 (31): 12942–12947. doi:10.1073/pnas.0704243104. ISSN 0027-8424. PMC 1911196. PMID 17616580.
  3. ^ "Existential Risks: Analyzing Human Extinction Scenarios". www.nickbostrom.com. Roja gihiştinê 4 kanûna paşîn 2022.
  4. ^ a b Dutch, Steven (2006). "[No title found]". Geosphere (bi îngilîzî). 2 (3): 113. doi:10.1130/GES00012.1.
  5. ^ O'Malley-James, Jack T.; Greaves, Jane S.; Raven, John A.; Cockell, Charles S. (1 nîsan 2013). "Swansong biospheres: refuges for life and novel microbial biospheres on terrestrial planets near the end of their habitable lifetimes". International Journal of Astrobiology. 12: 99–112. doi:10.1017/S147355041200047X.
  6. ^ Ward, Peter D.; Brownlee, Donald (2001). "Unsere einsame Erde". Unsere einsame Erde. doi:10.1007/978-3-642-56506-9.
  7. ^ Schroder, K.; Smith, Robert C. (2008). "Distant future of the Sun and Earth revisited". Distant future of the Sun and Earth revisited. doi:10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x.
  8. ^ singer., Myers, Deborah, Deborah Myers., OCLC 898874050, roja gihiştinê 4 kanûna paşîn 2022{{citation}}: CS1 maint: extra punctuation (lînk) CS1 maint: multiple names: lîsteya nivîskaran (lînk)
  9. ^ "Cowie, Hon. Lord, (William Lorn Kerr Cowie) (born 1 June 1926)". Who's Who. Oxford University Press. 1 kanûna pêşîn 2007.
  10. ^ "Illegal Wildlife Trade". www.fws.gov. Ji orîjînalê di 8 nîsan 2021 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 4 kanûna paşîn 2022.
  11. ^ Change, NASA Global Climate. "Carbon Dioxide Concentration | NASA Global Climate Change". Climate Change: Vital Signs of the Planet. Roja gihiştinê 4 kanûna paşîn 2022.
  12. ^ Myers, N.; Knoll, A. H. (8 gulan 2001). "The biotic crisis and the future of evolution". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 98 (10): 5389–5392. doi:10.1073/pnas.091092498. ISSN 0027-8424. PMID 11344283.
  13. ^ Woodruff, D. S. (8 gulan 2001). "Declines of biomes and biotas and the future of evolution". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 98 (10): 5471–5476. doi:10.1073/pnas.101093798. ISSN 0027-8424. PMID 11344296.
  14. ^ Matthews, R. A. J. (1 adar 1994). "The close approach of stars in the solar neighbourhood". Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society. 35: 1–9. ISSN 0035-8738.
  15. ^ Scholl, H.; Cazenave, A.; Brahic, A. (1 tebax 1982). "The Effect of Star Passages on Cometary Orbits in the Oort Cloud". Astronomy and Astrophysics. 112: 157–166. ISSN 0004-6361.
  16. ^ Frogel, J.; Gould, A. (1998). "No Death Star—For Now". No Death Star—For Now. doi:10.1086/311367.
  17. ^ Tayler, Roger John (1993). Galaxies: structure and evolution. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-16813-7.
  18. ^ Rampino, M.; Haggerty, B. M. (1996). "The "Shiva Hypothesis": Impacts, mass extinctions, and the galaxy". The “Shiva Hypothesis”: Impacts, mass extinctions, and the galaxy. doi:10.1007/BF00117548.
  19. ^ Tammann, G. A.; Loeffler, W.; Schroeder, A. (1 hezîran 1994). "The Galactic Supernova Rate". The Astrophysical Journal Supplement Series. 92: 487. doi:10.1086/192002. ISSN 0067-0049.
  20. ^ Fields, Brian D. (1 sibat 2004). "Live radioisotopes as signatures of nearby supernovae". New Astronomy Reviews. Astronomy with Radioactivities IV and Filling the Sensitivity Gap in MeV Astronomy (bi îngilîzî). 48 (1): 119–123. doi:10.1016/j.newar.2003.11.017. ISSN 1387-6473.
  21. ^ Hanslmeier, Arnold, edîtor (2009). "Habitability and Cosmic Catastrophes". Advances in Astrobiology and Biogeophysics. doi:10.1007/978-3-540-76945-3. ISSN 1610-8957.
  22. ^ Beech, M. (2011). "The past, present and future supernova threat to Earth's biosphere". The past, present and future supernova threat to Earth’s biosphere. doi:10.1007/S10509-011-0873-9.
  23. ^ a b Cochelin, Anne-Sophie B.; Mysak, Lawrence A.; Wang, Zhaomin (1 kanûna pêşîn 2006). "Simulation of long-term future climate changes with the green McGill paleoclimate model: the next glacial inception". Climatic Change (bi îngilîzî). 79 (3): 381–401. doi:10.1007/s10584-006-9099-1. ISSN 1573-1480.
  24. ^ Shackleton, Nicholas J. (15 îlon 2000). "The 100,000-Year Ice-Age Cycle Identified and Found to Lag Temperature, Carbon Dioxide, and Orbital Eccentricity". Science (bi îngilîzî). doi:10.1126/science.289.5486.1897.
  25. ^ Zeebe, R. (2015). "HIGHLY STABLE EVOLUTION OF EARTH'S FUTURE ORBIT DESPITE CHAOTIC BEHAVIOR OF THE SOLAR SYSTEM". HIGHLY STABLE EVOLUTION OF EARTH'S FUTURE ORBIT DESPITE CHAOTIC BEHAVIOR OF THE SOLAR SYSTEM. doi:10.1088/0004-637X/811/1/9.
  26. ^ Lunine, Jonathan I.; Lunine, Cynthia J. Plate section. Cambridge: Cambridge University Press.
  27. ^ Berger, A.; Loutre, M. F. (1 kanûna paşîn 1991). "Insolation values for the climate of the last 10 million years". Quaternary Science Reviews (bi îngilîzî). 10 (4): 297–317. doi:10.1016/0277-3791(91)90033-Q. ISSN 0277-3791.
  28. ^ Roberts, David M. (4 gulan 1998). "Voxel Technology". All Days. OTC. doi:10.4043/8650-ms.
  29. ^ Laskar, J.; Robutel, P.; Joutel, F.; Gastineau, M.; Correia, A. C. M.; Levrard, B. (1 kanûna pêşîn 2004). "A long-term numerical solution for the insolation quantities of the Earth". Astronomy and Astrophysics. 428: 261–285. doi:10.1051/0004-6361:20041335. ISSN 0004-6361.
  30. ^ Neron de Surgy, O.; Laskar, J. (1 sibat 1997). "On the long term evolution of the spin of the Earth". Astronomy and Astrophysics. 318: 975–989. ISSN 0004-6361.
  31. ^ Murphy, J. Brendan; Nance, R. Damian; Cawood, Peter A. (1 hezîran 2009). "Contrasting modes of supercontinent formation and the conundrum of Pangea". Gondwana Research. Special Issue: Supercontinent Dynamics (bi îngilîzî). 15 (3): 408–420. doi:10.1016/j.gr.2008.09.005. ISSN 1342-937X.
  32. ^ Trubitsyn, Valeriy; Kaban, Mikhail K.; Rothacher, Marcus (1 kanûna pêşîn 2008). "Mechanical and thermal effects of floating continents on the global mantle convection". Physics of the Earth and Planetary Interiors. Recent Advances in Computational Geodynamics: Theory, Numerics and Applications (bi îngilîzî). 171 (1): 313–322. doi:10.1016/j.pepi.2008.03.011. ISSN 0031-9201.
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Pêşeroja_Cîhanê&oldid=1846192" hatiye standin.