Kubîlay Xan

Kubîlay Xan ( 23'ê îlona 1215 - 18'ê sîbata 1294) xanê mongolan û damezrênêr û împeratorê yekem yê xanedana Yuan ya Çîn e.

Kubîlay Xan

Împeratorê Çînê Xanedana Yuan
18 kanûna pêşîn 1271 - 18 sibat 1294
Emperor Bing of Song (en) û Emperor Gong of Song (en) Temür Khan (en)

Jînenîgarî

Jidayikbûn	23ê îlona 1215an Împeratoriya Mongolan
Mirin	18ê sibata 1294an (78 salî) Khanbaliq (en)
Cihê goristanê	Burkhan Khaldun (en)
Navê rastî	ᠬᠦᠪᠢᠯᠠᠢ û Хубилай
Noms posthumes	ᠰᠡᠴᠡᠨ ᠬᠠᠭᠠᠠᠨ, Сэцэн хаан, 聖德神功文武皇帝
Nom de temple	世祖
Hevwelatî	Xanedana Yuan
Pîşe	Leşker
Malbat	Borjigin (en)
Bav	Tolui (en)
Dê	Sorghaghtani Beki (en)
Xwişk û bira	Dumugan (d) Moge (d) Bochuo (d) Qutuqtu (en) Ariq Böke (en) Suigedu (d) Hulagu Khan (en) Xuebietai (d) Yesubuhua (d) Möngke Khan (en) Qoridai (d)
Hevjîn	Tëgülun (d) Bayaujin Khatun (d) Khökhlun Khatan (d) Qoruchin Khatun (d) Nuhan (d) Nambui (en) Talahai khatun (d) Sugedasi (d) Chabi (en) (ji 1270 heta 1294)
Zarok	Dorji (d) Wanze (d) Yuelun (d) Wuluzhen (d) Yuelie (d) Nangjiazhen (d) Asudai (d) Qoridai (d) Boyalun (d) Bantu (d) Shireki (en) Princess Jeguk (en) Hutulu Temür (d) Nomugan (d) Mangala (en) Zhenjin (en) Tamachi (d) Khökhechi (d) Auruyvci (d) Ayachi (d) Togoon (en) Kuokuochu (d) Shilin (d)
Payeya leşkerî	Army general (en)

Ew neviyê Cengîz Xan e. Birayê mîrê mongolan Mengu Xan e. Ew birayê Hulagu ye.

Jiyan

Kubîlay di ciwaniya xwe de bi zimanê Çînî fêr bû û pîr bi çanda Çînî va eleqedar bû. Birayê wî Mengu, ku di sala 1251an de wek serwerê Mongol hate hilbijartin, Kubilay şand welatên rojhilat û Hulagu jî ber bi welatên rojavayî şand. Dema ku Kubîlay li herêmên başûr (Çîn) bû rêveber, wî bi rêveberiya xwe ya adîl bal kişand.

Kubîlay pêşî bi artêşeke mezin Xi'an hilda. Wî parêzgerên mezin yên Çîn ê yek bi yek bi dest xist. Di sala 1258an de, ew gehişte herêmên Yunnan û Sichuan. Di sala 1259an de nûçe ya mirina Mengu Xan hilda. Lêbelê, Kubilay dorpêça xwe li Wuhan berdewam kir. Paşta venegerya. Di vê navberê de, dema ku ew fêr bû ku birayê wî Arik Boke hewl dide ku text bi dest bixe, wî bi xanedana Song re aştî îmze kir û artêşê xwe zivirand Mongolya. Di sala 1260an de, Kubilay û birayê wî, xwe wekî Xan îlan kirin. Têkoşîna dû birayan 3 sal berdewam kir û bi serkeftina Kubilay bi dawî bû. Lêbelê, parêzgarê Yizhou ku sûd ji van tevliheviyên navxweyî qirt, li hember serdestiya Mongolan serhilda. Kubilay bi hêsanî ev serhildan têkbir. Lê ji ber vê bûyerê, Kubîlay bawerîya xwe bi neteweya Han ra winda kir. Pîştî ku bu împerator, di rêvebiryêda cîh neda neteweya Han.

Kubilay Xan xanedana Yuan li Çînê damezrand û di navbera 1271an û 1294an de desthilatdarî kir. Paytexta xanedanê Beijing bû. Wî di sala 1279an de xanedana Song bi dawî kir û Çîn kir yek parçe. Sînorên dewleta Kubilay heta Îran û Polonya belav bû. Kubilay Xan di serdegirtinên xwe yên li ser Japon û Viyetnamê de serfiraz ne bû. Wî li Burmayê serkeftinek mezin bi dest xwe xist. Kubilay Xan di 1293an de berve Îndonezya yê çu û Java bi dest xist.

Kubilay Xan avakirina Kanala Mezin a Çînê berdewam kir. Vê piştgirî da pêşveçûna hunera çînî. Di dema wî da, cara yekemîn li Çînê pereyê kaxiz hat bikar anîn.

Di dema Kubilay de gelek kesên Ewropî çûn serdana Çîn ê. Di nav wan de yê herî navdar Marco Polo ye. Marco Polo di derheqê qesra wî da, jiyana li wir û pergala bacê de agahdarî peyda kir.

Kubilay Xan di sala 1294an de dema ku 78 salî bû mir.

Binêre

Lîsteya Monarşiyên Çînê

Çavkanî

Ev gotar ji agahiyên naveroka gotara wekhev a Wîkîpediyaya tirkî pêk tê.