Ewista

Nas (Aşna) Bîyayîş

Zûwanê Evesta yan zî Evestakî miyan zûwananê Îrankî de zûwanê herî kihan o ku ey ra belgeyî nuştekî mendiyê. Evestakî serba Zerdeştiyan zûwano pîroz o (zey zûwanê Erebkî serba Muslmanan). Evesta nameyê pertokê (kitabê) Zerdeştî yo. Zûwanê Evesta be Sanskirîtkî û zûwanê Medkî zaf nezdî yo û zûwananê ewroyîne ku bakûr û rojawayê Îranî de qise benê, înan (Medkî û Evesta) ra ciya bîyayê. O yo ku zûwananê Kurdkî, Sêmnankî, Sengiserkî, Mazenderankî, Gîlekî, Talişkî, Rackî, Tatkî û Belûçkî be yewbînî zaf nezdî yê. Labelê elementên Evestakî di zûwananê Kurdkî de her zûwanê bîn ra vêşêr mendiyê û hefzkerdiyê. Niya bidê acêr:

Evestakî	Kurdkiya Bakûr	Kurdkiya Başûr	Kirmanckî	Hewramkî	Mazenderankî	Farskî
eîte-	hatin	hatin/hetin	amayen	amay	beomên	ameden
espe	hesp	esp	estor	esp	esp	esb
ezim	ez	min	ez	min, ez (Hewramkîyo kihan)	mên	men
dvere	derî	derga	ber	ber	der	der
ene	hinase	henase, henîsk; hena	nefes	henase; hena	dem	demobazdem
vate-	gotin, bêtin	witin, wetin	vaten	watey	beotên	goften
kirite-	kirin	kirdin	kerden	kerdey	hakordên	kerden
mirite-	mirin	mirdin	merden	merdey	bemordên	morden
yeue	ceh	cew	cew	yew	cê	co
yûvane	ciwan	cûwan	tenya ciwamêrd de	cûwan	cêvûn	cevan
mawnge	heyv	mang, meng	aşmî (menge zî heman kok ra ya)	mang	mûng	mah
xverite-	xwarin	xwardin, xwerdin	werden	wardey	xirnên	xorden
kihere	ker	ker	her	her	xer	xer
huşke	hişk	wişk/hûşk	wişk/hûşk	wişk	xişk	xoşk
merite	mêrd; mere	merd; mirov	mêrd; însan	merd;inzan	mird; adem	merd; ênsan
eêwe	yek	yek, hew	yew	yew	ay	yêk
dvî	du	dû	di	dvî	do	do
des	deh	de	des	de, des	deh	deh

Leteyî Evesta

Pertokê (kitabê) Evesta ku ewro resîyo destê ma, eslê xo ra be alfabêtê Pehlewîkî û serdemê Sasaniyan de nusyayo. Çiku demek Evesta nusya hendî yew zûwanê zindî nebî û qise nebîyênê. Pêropiya Evesta di leteyan o: Gazeyan (bi Evestakî "Gatha", be wateyê/manayê "awaz", "lawike" û "hawar" ku heta ewro zî Kurdkî de vanê "gaze" yan zî "gazî") û Yesne (be wateyê/manayê "nimaj wendiş serba hûma" yan zî "roşan" ku ewro Kurdkî û Farskî de vanê "cejn"/"ceşn"). Dîmena (nîyadayişê) zûwannasî ra zûwanê Evesta bi di letan beno beş (taqsîm): Evestakîyo Verin û Evestakîyo Peyin. Evestakîyo Verin o yo ku Gazeyan der o û Evestakîyo Peyin zî yê Yesne yo. Hendek cîyawazî (farq) miyan înan de esto. Serba nimûne "sw-*" a Hind-Ewropakî Evestakîyo Verin de bena "hv-" labelê Evestakîyo Peyin de bena "xv-". Edî (tabîî) ku Evestakîyo Verin Evestakîyo Peyin ra kihanêr o.

Zaf Nezdî Be Zûwanê Medan

Zûwanê Evestakî zaf nezdiyê Zûwanê Medan o. Gerçî Medkî ra zaf belgeyan û çiyên nuştekî yên bîn nemendiyê labelê be muqayîsekerdiş û pêmitişê çekuyî Medkî û ê zûwanî ku guman şeno Medkî ra ciya bîyayê, ma şikenîmê vajîmê Evestakî û Medkî zaf zaf nezdiyê yewbîniyê. Serba nimûne (mesela) merdim Medkî de vatênê "sipeke" (be wateyê/manayê "kûtik"). Ewro zî tayê zûwananê bakûr û rojawayê Îranî de vanê "sipe" (tayê zaravayên Kurdkî), "êspê" (Sêmnankî), "êsbe" (Talişkî), "esbe" (tayê zaravayên Kirmanckî). Acaba ku zûwanê Ruskî de zî be "kutik" vanê "sibaka". Zûwananê Sêmnankî, Talişkî, Kurdkî û Racî de "z" û "s" yên Îrankîyo Kihan mendiyê (zey Evestakî) labelê Farskîyo Kihan de înan herfan benê "d" û "th":

Evestakî	Kurdkî	Hewramkî	Kirmanckî	Talişkî	Sêmnankî	Farskîyo Kihan
zan-	zanîn	zanay	zanayiş	zinê	bezenon	dan-
ziride	dil*, zirg	zêl	zerre	dîl*	dîl*	dirid
thrî	sê**	hirê***	yerê***	sê**	sê**	çî
des	de/deh****	de****, des	des	de****	des	deth
ezim	ez	min, ez (kihan)	ez	az	e/ed*****	edem

• "dil/dîl" zûwanê Farskî ra yeno.
  • "sê" (şikeno) Farskî ra amaybîbo.
    • "hirê/yerê" Partkî ra yenê.
      • "de/deh" Farskî ra yenê.
        • Sêmnankî de "e/ed" Farskîyo Kihan ra yeno.