Vîrusa xuriya meymûnan
Vîrusa Xuriya Meymûnê (kurte: VXM) ADN-ya dubendî ye, vîrusek zoonotîk û celebek ji cinsê Ortopoksvîrusê ya di famîleya Poxviridae ye. Variola (VARV) yek ji vîrusên ortopoksê yên mirovî ye, ku tê de vîrusên xuriyê (CPX) û vaksînya (VACV) hene. Ew ne bav û kalek rasterast an jî neviyek rasterast a vîrusa variola ye ku dibe sedema xurîkê . Vîrusa Xuriya Meymûnê dibe sedema nexweşiya xuriya meymûnan, nexweşiyek dişibihe xurîkê, lê bi rijandinek siviktir û rêjeya mirinê kêmtir e. [1][2][3] Vîrus yekem car di sala 1958an de li ser meymûnek hate dîtin. Ew yekem car di sala 1970an de li Komara Demokratîk a Kongoyê li ser mirovan hate dîtin. Ew yekem car li derveyî Afrîkayê di sala 2003an de hate dîtin. Rêjeya mirinê %1 e û rêjeya infeksiyonê kêm e.[4]
Berjeng û Nîşan
biguhêreNexweşiya Xuriya Meymûnan dibe sedema tayê, serêşê, westandinê, êşa bedenê ya berbelav, girêkên lîmfê werimî û birînên çerm. Gilîkirina navînî bi qasî 6-13 roj piştî têkiliya bi vîrusê re çêdibin.
Di 5 rojên ewil ên nexweşiyê de ta, serêşiya dijwar, werimîna girêkên lenfê, êşa piştê û qelsiya zêde tê dîtin. Piraniya wan di berjeng û nîşanên gelek nexweşiyan de têne dîtin, lê hebûna girêkên lîmfê bi taybetî ji bo cûdakirinê ji pizrik, xuriya mirîşkan û xurîkê re girîng e.
Reşîkên li ser çerm 1-3 roj piştî destpêkirina tayê xuya dibin. Ew li ser rû, dest û lingan bêhtir ji stûnê tê dîtin. Birîn dikarin li ser çeng û lingan, di nav devê de, li devera genîtal û di çavan de têne tespît kirin. Hejmara birînan hinek an jî pir guherbar e. Lezyon wekî pizikê dest pê dikin û ji çerm bilind dibin; paşê ew bi şilek zelal tijî dibin û xuyabûna "vezîkûl" digirin. Şîva zelal a di hundirê vezîkulan vediguhere şilekek zer û "pûstûlan" çêdibe. Pûstûl, qaşil û birîn bi ketina qalikan re winda dibin. Ev pêvajo bi gelemperî 2-4 hefte digire û bi xwe baş dibe. Nexweşî dikare di mirovên pergala xweparastina wan re werin tepisandin û dijwar be. Infeksiyonên bakterî li nexweşiyê zêde bibin, zatûre, sepsîs, encefalît û windabûna dîtinê çêdibe.
Jêgirtin
biguhêreVîrus di mirov, bi heywanên infekte an jî di encama pêwendiya nêzîk a mirovên bi nexweşî re an jî tiştên bêcan (cil, destmal, çarşef) girêdayî ne û derbasî mirovan dibe. Vîrus bi şikestina nexuyayî yên li ser çerm, parzûnên mukozê (dev, poz, çav) an jî pergala nefesê ve derbasî mirovên saxlem dibe.
Heywanên infekte (zoonotîk) dikare veguhestina ji mirovan nerasterast bi riya gezdan, xurandin, bi têkiliya xwînê, şilavên laş an jî goştê ajalan re pêk tê. Tê texmîn kirin ku veguhestina ji mirov bo mirov bi piranî li ser dilopên mezin ên nefesê de pêk tê. Ji bo veguhestina ji mirov bo mirov dilopên mezin nikarin dûr û dirêj bigerin. Têkiliya rû bi rû, demdirêj û nêzîk hewce ye. Ev taybetmendî dikare pêşî lê bigire û derketinên mezin ên mîna COVID-19 (SARS-CoV-2) çêbike. Vîrus dikare bi riya çerm û mûkozên mirovekî vegirtî, rasterast têkiliya şikilên laş, birînên çerm an jî nerasterast têkiliya maddeyên bêcan ên bi wan re vegirtî were veguheztin. Her çend veguheztina zayendî ne diyar be, ji ber têkiliya nêzîk ve dema têkiliya zayendî re dikare were veguheztin.
Çavkanî
biguhêre- ^ Breman JG, Kalisa R, Steniowski MV, Zanotto E, Gromyko AI, Arita I (1980). "Human monkeypox, 1970-79". Bull World Health Organ. 58 (2): 165–182. PMC 2395797. PMID 6249508.
- ^ "Gene expression profiling of monkeypox virus-infected cells reveals novel interfaces for host-virus interactions". Virology Journal. 7: 173. 2010. doi:10.1186/1743-422X-7-173. PMC 2920256. PMID 20667104.
{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (lînk) - ^ Shchelkunov SN, Totmenin AV, Safronov PF, Mikheev MV, Gutorov VV, Ryazankina OI, Petrov NA, Babkin IV, Uvarova EA, Sandakhchiev LS (2002). "Analysis of the monkeypox virus genome". Virology. 297 (2): 172–194. doi:10.1006/viro.2002.1446. PMID 12083817.
- ^ Maymun çiçeği virüsü
Binêre herwiha
biguhêre- Vîrusên DNA
- Sorika meymûnê
- 2022 derketina vîrusa sorika meymûnê